เครื่องตั้งพระแท่นมณฑล

​เครื่องตั้งพระแท่นมณฑล เมื่องานพระราชพิธีบรมราชาภิเษกรัชกาลที่ ๒ ตั้งสิ่งใดบ้าง มีปรากฏอยู่ในจดหมายเหตุ^๑ และมาปรากฏว่ามีสิ่งซึ่งเพิ่มขึ้นเมื่อในรัชกาลที่ ๔ อีกมาก^๒ บางสิ่งเพิ่มขึ้นเมื่องานบรมราชาภิเษกรัชกาลที่ ๔ บางสิ่งซึ่งเพิ่มขึ้นต่อมาภายหลัง พึ่งจะได้ตั้งพระแท่นมณฑลงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเมื่อรัชกาลที่ ๕ เป็นครั้งแรก^๓ จึงควรจะกล่าวถึงเครื่องตั้งพระแท่นมณฑลด้วย แต่เพื่อความสะดวกแก่ผู้อ่าน จะพรรณนาเป็นหมวดๆ และสิ่งซึ่งไม่มีอธิบายบอกเป็นอย่างอื่นนั้นเข้าใจว่าเป็นของเคยตั้งพระแท่นมณฑลมาแต่รัชกาลที่ ๑ คือ

​หมวดพระเจ้า

๑. พระบรมสารีริกธาตุ (เมื่อรัชกาลที่ ๒ ทำที่ตั้งรับกรัณฑ์เป็นระย้ากินนร จึงเรียกกันว่า “พระธาตุระย้ากินนร” เดิมตั้งที่พระสงฆ์สวดมนต์พระที่นั่งจักรพรรดิพิมานองค์ตะวันตกมาตั้งพระแท่นมณฑลเมื่อรัชกาลที่ ๔ และต่อมาทรงสร้างพระสถูปถมครอบนอกอีกชั้นหนึ่ง)

๒. พระพุทธบุษยรัตนฯ (ได้มาจากเมืองจำปาศักดิ์เมื่อรัชกาลที่ ๒ แต่พึ่งตั้งพระแท่นมณฑลพิธีเมื่อรัชกาลที่ ๔)

๓. พระแก้วเรือนทอง (ในหนังสืออื่นเรียกว่าพระเรือนแก้วก็มี เป็นพระหยก ได้มาเมื่อรัชกาลที่ ๓ เห็นจะตั้งพระแท่นมณฑลมาแต่ในรัชกาลนั้น)

๔. พระแก้วเชียงแสน (ได้มาเมื่อรัชกาลที่ ๔ พึ่งตั้งงานบรมราชาภิเษกครั้งรัชกาลที่ ๕ เป็นทีแรก

๕. พระชัยประจำรัชกาลที่ ๑

๖. พระชัยประจำรัชกาลที่ ๒

๗. พระชัยประจำรัชกาลที่ ๓

๘. พระชัยประจำรัชกาลที่ ๔ (พึ่งตั้งงานบรมราชาภิเษก ครั้งรัชกาลที่ ๕ เป็นทีแรก)^๔

​๙. พระชัยพิธี (พระทรงเครื่องยืนหล่อด้วยเงินหุ้มทองแต่ในรัชกาลที่ ๑)

๑๐. พระชัยหลังช้าง (ครั้งรัชกาลที่ ๑)

๑๑. พระนิรันตราย (ทรงสร้างสรวมพระทองคำของโบราณ เมื่อในรัชกาลที่ ๔ พึ่งตั้งงานบรมราชาภิเษกครั้งรัชกาลที่ ๕ เป็นทีแรก)

๑๒. คัมภีร์พระธรรม (คือพระไตรปิฎกย่อ สันนิฐานว่าจะพึ่งตั้งพระแท่นมณฑลเมื่อในรัชกาลที่ ๔)

หมวดพระราชสิริ

๑. พระสุพรรณบัฏ

๒. ดวงพระชันษา (จารึกพร้อมกับพระสุพรรณบัฏ)

๓. พระราชลัญจกร (แต่เดิมเรียกว่า “พระอุณาโลมทำแท่ง” คือทำแท่งครั่งประทับพระราชลัญจกรมหาอุณาโลม หมายความว่า พระราชโองการตั้งแต่รัชกาลที่ ๔ โปรดให้ตั้งพระราชลัญจกรแทน)

หมวดเครื่องพระมุรธาภิเษก

๑. ครอบพระกริ่ง (บางทีจะได้เคยตั้งแต่ครั้งราชาภิเษก รัชกาลที่ ๔)

๒. พระมหาสังข์ทักษิณาวัฏ

๓. พระมหาสังข์ทอง

​๔. พระมหาสังข์นาก (สร้างในรัชกาลไหนไม่แน่ แต่ไม่ปรากฏในหมายรับสั่งตลอดรัชกาลที่ ๓)

๕. พระมหาสังข์เงิน

๖. พระมหาสังข์ ๕ (รัชกาลที่ ๓)

๗. พระเต้าเบญจครรภใหญ่

๘. พระเต้าเบญจครรภรอง^๕ (รัชกาลที่ ๔)

๙. พระเต้าเบญจครรภห้าห้อง (รัชกาลที่ ๔)

๑๐. พระเต้าประทุมนิมิตรทอง

๑๑. พระเต้าประทุมนิมิตรนาก

๑๒. พระเต้าประทุนนิมิตรเงิน

๑๓. พระเต้าประทุมนิมิตรสัมฤทธิ์

๑๔. พระเต้าห้ากษัตริย์ (รัชกาลที่ ๔)

๑๕. พระเต้าบัวหยกเขียว (รัชกาลที่ ๔)

๑๖. พระเต้าบัวแดง (รัชกาลที่ ๔)

๑๗. พระเต้าจารึกอักษร (รัชกาลที่ ๔)

๑๘. พระเต้าศิลายอดเกี้ยว^๖ (รัชกาลที่ ๕)

​๑๙. พระเต้าบังคลี

๒๐. พระเต้าเทวบิฐ (รัชกาลที่ ๔)

๒๑. พระเต้าไกรลาศ (รัชกาลที่ ๔)

๒๒. พระเต้านพเคราะห์ (รัชกาลที่ ๔)

๒๓. ครอบพระมุรธาภิเษก

หมวดเครื่องต้น

๑. พระมหามงกุฎ^๗

๒. พระแสงขรรค์ชัยศรี

๓. ธารพระกร

๔. วาลวิชนี (พัดฝักมะขามก็เรียก)

๕. ฉลองพระบาท

๖. พระภูษารัตนกัมพล

๗. พระมหาสังวาล

๘. พระนพ

๙. พระสังวาลพราหมณ์

๑๐. พระธำมรงค์

​๑๑. พระมาลาเพชร (หนังสือบางฉบับเรียกว่าพระชฎาเพชร)

๑๒. พระแส้หางช้างเผือก (เห็นจะแรกตั้งในรัชกาลที่ ๔)

๑๓. พระแส้จามรี

หมวดเครื่องพิชัยสงคราม

๑. หีบเครื่องพระพิชัยสงคราม

๒. หีบเครื่องพระมนต์พิเศษ

๓. พระมาลาเบี่ยง

๔. ฉลองพระองค์เกราะเหล็ก

๕. ฉลองพระองค์เกราะนวม

๖. เครื่องทรงลงยันต์ราชะ ๗ สี

หมวดพระแสง

๑. พระแสงดาบเชลย

๒. พระแสงจักร

๓. พระแสงตรีศูล

๔. พระแสงธนู

๕. พระแสงดาบเขน

๖. พระแสงหอกชัย

๗. พระแสงปืนคาบชุดข้ามแม่น้ำสะโตง

​๘. พระแสงของ้าวเจ้าพระยาแสนพลพ่าย^๘

๙. พระแสงดาบคาบค่าย

๑๐. พระแสงดาบใจเพชร

๑๑. พระแสงเวียด^๙ (เมื่องานบรมราชาภิเษกรัชกาลที่ ๒ ทรงในงานไม่ได้เข้าพิธี)

๑๒. พระแสงทวน

๑๓. พระแสงง้าว

๑๔. พระแสงปืนคาบศิลาเคยทรง (คือพระแสงปืนพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทรงสำหรับพระหัตถ์ในการศึกสงครามมาแต่เดิม)

๑๕. พระแสงขอตีช้างล้ม

๑๖. พระแสงขอคร่ำด้ามไม้เท้า

๑๗. พระแสงชนักต้น

๑๘. พระแสงศร ๓ เล่ม (สร้างในรัชกาลที่ ๔ พึ่งตั้งงานพระราชพิธีบรมราชาภิเษกเป็นทีแรกเมื่อครั้งรัชกาลที่ ๕)

หมวดเครื่องสูง

๑. พระเศวตฉัตร (คือเศวตฉัตรพระคชาธาร)

​๒. พระเสมาธิปัตย

๓. พระฉัตรชัย

๔. พระเกาวพ่าห์^๑๐

๕. ธงชัยกระบี่ธุช

๖. ธงชัยครุฑพ่าห์

หมวดเครื่องราชูปโภค

๑. พานพระขันหมาก

๒. พระสุพรรณศรีบัวแฉก

๓. พระเต้าพระสุธารส

๔. พระสุพรรณราช