วันที่ ๒๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๘๑ ดร

บ้านซินนามอน ปีนัง

วันที่ ๒๘ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๔๘๑

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์เวรฉบับลงวันที่ ๒๓ กรกฎาคม ​กับสำเนาจดหมายของหม่อมฉันที่ได้ถวายไปจากชวา ๒ ฉบับนั้นแล้ว ขอบใจหญิงอามด้วย

คราวเมล์วันศุกร์ที่ ๒๙ กรกฎาคมนี้ มีโอกาสที่จะฝากของเข้าไปกรุงเทพฯ กับกระบวนพระองค์หญิงอาภาเสด็จกลับได้ หม่อมฉันจึงฝากของซึ่งจะทูลพรรณนาต่อไปข้างหน้า ให้หลานหญิงสุวภาพเพราพรรณนำมาถวาย

เหตุที่พระองค์หญิงอาภาเสด็จกลับกรุงเทพฯ นั้น เพราะอาการประจำพระองค์ของเธอทำให้กำลังทรุดโทรมลงตามพระชันษามาโดยลำดับ เวลานี้ปลกเปลี้ยมากแต่ยังพอเดินได้ พวกผู้อุปถากจึงเห็นว่าพากลับไปรักษาพระองค์ที่กรุงเทพฯ จะดีกว่า หม่อมฉันก็เห็นชอบด้วย

ของที่ฝากหญิงสุวภาพไปถวายนั้น สิ่ง ๑ คือ “ทับทรวง” อันช่างชาวบาหลีแกะด้วยกะลา หม่อมฉันซื้อที่เทวสถานแห่งหนึ่ง ดังที่ทูลกระหม่อมทรงฉาย หม่อมฉันถวายมาทอดพระเนตรแล้วขอประทานรูปนั้นคืน เหตุที่ถวายทับทรวง เพราะนึกระอาใจด้วยถวายแผนที่ชวาเป็นอย่างว่า “ชิดดิษฐ” เสียดายอยู่หน่อยที่ห่อทับทรวงมาไม่ดีแตกลิไปเสียหน่อยซื้อราคา ๒ กิลเดอร์กับ ๔๐ เซ็นต์เท่านั้น แต่ต้องต่อกันอยู่จนรถจะออกมันถึงยอมขาย

สิ่งอีก ๑ คือกางเกงแพร ๒ ตัว ขอถวายฝากไปทรงมอบ​แก่ฝรั่ง ๒ คนเป็นอเมริกัน ชื่อ Mershon ที่มีรูปอยู่ในหมู่ที่ถวายมาทอดพระเนตร ตัว ๑ กับเป็นเยอรมัน ชื่อ Newhaus ตัว ๑ คนทั้ง ๒ ตั้งบ้านเรือนอยู่ที่เมืองเดนปาสาริมทะเลชายเกาะบาหลีใกล้ๆ กันกับโฮเต็ลที่ประทับ ทูลกระหม่อมคงพาท่านเสด็จไปที่บ้านฝรั่งทั้ง ๒ ครัวนั้น เรื่องประวัติฝรั่ง ๒ คนนั้นอยู่ข้างแปลก เป็นคนพอมีอันจะกินและเที่ยวเตร่ ได้มาเที่ยวถึงเกาะบาหลีเห็นเป็นที่สงัดสบายกว่ายุโรปและอเมริกา จึงพาครอบครัวมาตั้งบ้านเรือนอยู่ที่เกาะบาหลี และใช้ขนบธรรมเนียมของชาวบาหลีที่ไม่รังเกียจ ดังจะทรงเป็นได้ในรูปคนที่เป็นอเมริกันไม่ใส่เสื้อเป็นต้น คนที่เป็นเยอรมันมีมารดากับน้องชายมาอยู่ด้วย คนที่เป็นอเมริกันมีภรรยามาอยู่ด้วย ทูลกระหม่อมท่านทรงคุ้นเคยชอบพอทั้ง ๒ คน ขอท่านช่วยโปรดบอกแก่เขาทั้ง ๒ ว่าหม่อมฉันฝากกางเกงอย่างเช่นไทยชอบนุ่งในเวลาอยู่ในบ้านมาให้นึกว่าเขาคงชอบด้วยเบาสบายดี

รูป ๒ แผ่นที่หม่อมฉันฝากพระองค์หญิงใหญ่ถวายนั้น เป็นรูปฉายเมื่อลงเรือจะกลับจากชวาเพิ่งมาล้างที่ปีนัง แล้วไม่ทันเอาเข้าซองจดหมาย หม่อมฉันจึงฝากพระองค์หญิงมาถวาย ถ้าทรงสังเกตจะเห็นรูปตัวหม่อมฉันเหมือนกับแมวตกน้ำ เพราะเข้าเครื่องแต่งตัวตั้งแต่โมงเช้ามิได้ผลัดจนฉายรูปเมื่อบ่าย ๕ โมง ทูลกระหม่อมท่านได้มีเวลาพักเมื่อกงซุลอังกฤษเขาเชิญหม่อมฉันไปกิน​กลางวัน

ถ้าชายงั่วเป็นพนักงานฉายรูปตามเสด็จ และไม่ได้ซื้อกล้องฉายรูปแบบอื่นเสียแล้ว หม่อมฉันขอแนะนำให้หากล้องพวกที่เรียกว่า Rolreflex หรือ Rolrecord หรือ Iconflex อันฉายรูปเป็นจตุรัส กล้องพวกนี้ฉายง่ายฟิล์มก็หาง่ายและราคาไม่แพง ถ้าเธอยังไม่รู้จักกล้องพวกนั้นขอให้ไปปรึกษากับชายดิศหรือชายใหม่ของหม่อมฉันดูเถิด หม่อมฉันเองก็ใช้กล้องพวกนั้น รูปต่างๆ ที่หม่อมฉันถวายไปจะทรงสังเกตได้ว่าขนาดเล็กพิมพ์จากรูปเดิม ขนาดใหญ่ขยายจากรูปเดิมฉายด้วยกล้องอันเดียวกันนั้นเอง

ซึ่งท่านทรงปรารภหน้าที่ ออกญาธรรมาธิกรณ์ ออกญายมราช และออกญาราชภักดี ตามอธิบายของลับเบ เดอะ ชัวสิ นั้น จะทูลสนองในจดหมายสัปดาหะนี้ไม่ทัน ด้วยจะต้องค้นหาหลักฐานในกฎหมาย ต้องขอรอไว้ทูลสนองในจดหมายฉบับอื่นต่อไป

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด