๓๘. เรื่องมอญอพยพครอบครัวเข้ามาพึ่งพระบารมี

มอญกับพม่า แม้ภูมิฐานบ้านเมืองอยู่ติดต่อกันก็จริง แต่ชาติแลภาษาตลอดจนความนิยมแตกต่างกันมาแต่โบราณ ด้วยพวกมอญนั้นว่า โดยชาติเปนเชื้อสายของชนชาวตวันออกคือขอมแลไทยที่แผ่อาณาจักรออกไปแต่ก่อน ฝ่ายช้างพวกพม่าเปนชนชาติซึ่งอพยพลงมาจากประเทศธิเบตมาตั้งอยู่ในดินแดนข้างเหนือเขตรมอญ มามีกำลังขึ้นจึงได้เมืองมอญแลไทยใหญ่ที่อยู่ใกล้ชิดด้วยต่อสู้ต้านทานกำลังพม่าไม่ได้ ทั้งมอญแลไทยใหญ่อยู่ในอำนาจพม่าแต่ด้วยความกลัว ถ้าพม่าหย่อนอำนาจลงเวลาใด มอญแลไทยใหญ่ก็กลับตั้งตัวเปนอิศร พม่ากลับมีกำลังเมื่อใดก็ต้องปราบปรามอิก ถ้ามอญมีกำลังพอต่อสู้พม่าได้ มอญก็ตั้งอยู่เปนอิศร ถ้าทานกำลังพม่าไม่ได้ หรือเปนเวลาที่ไทยมีอำนาจมาก มอญก็หันมาพึ่งไทย เปนดังนี้มาแต่ครั้งพ่อขุนรามคำแหงครองพระนครศุโขไทยตลอดมาจนครั้งสมเด็จพระนเรศวรมหาราชครองกรุงศรีอยุทธยา ด้วยเหตุที่มอญไม่มีความนิยมต่อพม่า คอยหาโอกาศที่จะเอาใจออกหากอยู่เสมอดังแสดงมานี้ เมื่อพระเจ้าอลองพญาทำสงครามชนะมอญได้เปนใหญ่ในแผ่นดินพม่า จึงมีความขัดเคืองคิดจะทำลายล้างพวกมอญให้หมดแผ่นดินพม่า เมื่อมอญถูกพม่ากดขี่ข่มเหงต่าง ๆ แลไม่มีกำลังพอจะต่อสู้พม่า ได้ จึงอพยพหนีเข้ามาอยู่ในเมืองไทย ดังพวกพระยาเจ่งซึ่งอพยพเข้ามาในครั้งกรุงธนบุรี เมื่อปีมเมียฉคก จุลศักราช ๑๑๓๖ พ.ศ. ๒๓๑๗ เปนต้น

ครั้นมาเมื่อรัชกาลที่ ๒ พระเจ้าปะดุงตั้งพม่าคนหนึ่งลงมาเปนเจ้าเมืองเมาะตมะ พม่าเจ้าเมืองเมาะตมะคนนั้นเบียดเบียนพวกมอญให่ได้ความเดือดร้อนต่าง ๆ พวกมอญไม่มีกำลังพอจะต่อสู้พม่าได้ มอญที่เปนเจ้าเมืองขึ้นแลกรมการหลายคน มีสมิงสอดเบาเปนหัวน่า ปฤกษาพร้อมกันว่า จะอพยพครอบครัวสมัคพรรคพวกเข้ามาพึ่งพระบารมีอยู่ในกรุงสยาม สมิงสอดเบามีหนังสือลับเข้ามาถึงพระยากาญจนบุรี เมื่อณเดือน ๑๑ ปีจอฉศก จุลศักราช ๑๑๗๖ พ.ศ. ๒๓๕๗ พระยากาญจนบุรีบอกส่งหนังสือสมิงสอดเบาเข้ามายังกรุงเทพฯ จึงโปรดให้พระยากาญจนบุรีมีหนังสือลับตอบไปถึงสมิงสอดเบาว่า ถ้ามอญเดือดร้อนก็ให้อพยพเข้ามาเถิด จะทรงพระกรุณาโปรดรับเปนที่พึ่ง ให้พวกมอญได้อยู่ในพระราชอาณาจักรโดยความผาศุก ครั้นถึงปีกุญสัปตศก จุลศักราช ๑๑๗๗ พ.ศ. ๒๓๕๘ พวกมอญที่เมืองเมาะตมะถูกพม่ากดขี่หนักเข้า จึงพร้อมใจกันจับเจ้าเมืองกรมการพม่าฆ่าเสียแล้ว พากันอพยพครอบครัวเข้ามาในพระราชอาณาจักร เดินเข้ามาทางเมืองตากบ้าง ทางเมืองอุไทยธานีบ้าง แต่โดยมากมาทางด่านพระเจดีย์สามองค์เข้าแขวงเมืองกาญจนบุรี เมื่อได้ทรงทราบข่าวว่าครัวมอญอพยพเข้ามา จึงโปรดให้กรมพระราชวังบวรสถานมงคล เสด็จขึ้นไปคอยรับครัวมอญอยู่ที่เมืองนนทบุรี จัดจากแลไม้สำหรับปลูกสร้างบ้านเรือน แลเสบียงอาหารของพระราชทานขึ้นไปพร้อมเสร็จ ทางเมืองกาญจนบุรีโปรดให้สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้ามงกุฎฯ คุมไพร่พลสำหรับป้องกันครัวมอญ แลเสบียงอาหารของพระราชทานออกไปรับครัวมอญทางหนึ่ง โปรดให้เจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรีเปนผู้ใหญ่เสด็จกำกับไปด้วย ทางเมืองตากนั้นโปรดให้เจ้าพระยาอภัยภูธรที่สมุหนายกเปนผู้ขึ้นไปรับ ครัวมอญมาถึงเมืองนนทบุรีเมื่อณวันพุฒเดือน ๙ แรม ๓ ค่ำ ปีกุญสัปตศก จุลศักราช ๑๑๗๗ พ.ศ. ๒๓๕๘ เปนจำนวนคน ๔๐,๐๐๐ เศษ[๑] โปรดให้ตั้งภูมิลำเนาอยู่ในแขวงเมืองประทุมธานีบ้าง[๒] เมืองนนทบุรีบ้าง เมืองนครเขื่อนขันธ์บ้าง สมิงสอดเบาที่เปนหัวน่านั้นทรงพระกรุณาโปรดตั้งให้เปนพระยารัตนจักร ตัวนายรามัญที่เปนผู้ใหญ่มียศอยู่ในเมืองเดิม ก็ทรงพระกรุณาโปรดตั้งให้เปนพระยาทุกคน