๑๙. เรื่องสถาปนากรมสมเด็จพระพันปีหลวง

ถึงเดือน ๑๑ ปีมเมียโทศก โปรดให้ตั้งพระราชพิธีสถาปนาพระเกียรติยศสนองพระเดชพระคุณสมเด็จพระบรมราชชนนีพันปีหลวง เปนสมเด็จกรมพระอมรินทรามาตย์ มีเนื้อความปรากฎในจดหมายเหตุห้องอาลักษณว่า ณวันจันทร์ขึ้น ๓ ค่ำ เดือน ๑๑ เวลาเช้า ๖ โมง ๒ บาท เจ้าพนักงานกรมพระอาลักษณ กรมโหร จาฤกพระสุพรรณบัตรที่ในพระอุโบสถวัดพระศรีรัตนศาสดาราม ณวันศุกร์ขึ้น ๗ ค่ำ เดือน ๑๑ จึงเชิญพระสุพรรณบัตรขึ้นพระเสลี่ยง มีคู่แห่ แตรสังข์ เครื่องสูง แห่ไปที่พระมณฑลณพระตำหนักตึก พระสงฆ์ ๑๕ รูปมีสมเด็จพระสังฆราชเปนต้นสวดพระพุทธมนต์ ๓ วัน ครั้นณวันจันทร์ขึ้น ๑๐ ค่ำ เดือน ๑๑ เวลาเช้าโมง ๑ กับ ๒ บาท เสด็จสรงมุรธาภิเศก สมเด็จพระสังฆราช (สุก) วัดมหาธาตุ สมเด็จพระพนรัตน์ วัดพระเชตุพน พระญาณสังวร (สุก) วัดราชสิทธิ์ ถวายน้ำพระพุทธมนต์ พราหมณ์ถวายน้ำสังข์ น้ำกรดเสร็จแล้ว เสด็จออกมาถวายเข้าสงฆ์ พระสงฆ์ฉันแล้วได้ฤกษ์ ๓ โมงกับ ๕ บาท ขุนสารประเสริฐ ขุนมหาสิทธิ์ เชิญพานพระสุพรรณบัตรเข้าไป พระอาลักษณเปนผู้ถวายต่อพระหัดถ์ เจ้าฟ้ากรมหลวง[๑] ถวายตราประจำที่ แล้วพระราชทานให้เลี้ยงข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยพร้อมกัน

ในที่นี้ควรจะแสดงเรื่องราชนิกูลบางช้างไว้ให้ทราบเค้ามูลสักน่อย ด้วยราชนิกูลพวกนี้ เปนราชนิกูลด้วยเปนพระประยูรญาติของสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี ราชนิกูลบางช้าง ว่าโดยแท้ควรจัดเปน ๒ สาย คือสายตรงสาย ๑ แลสายสาขาสาย ๑

ราชนิกูลบางช้างสายตรงนั้น คือ ที่สืบลงมาจากสมเด็จพระรูปศิริโสภาค ซึ่งเปนพระชนนีสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี ล้วนเปนพระภาดาของสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี มีจำนวนชาย ๓ หญิง ๖ รวม ๙ ต่อมาเรียกในราชการว่าเจ้าคุณพระอัยกาแลพระอัยิกา เจ้าคุณทั้ง ๙ นี้ ที่มีเชื้อสายสืบมาแต่ ๔ คือ

๑ เจ้าคุณหญิงทองอยู่ เปนมารดาเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (สัง) ๆ มีแต่บุตรหญิง หมดสกูลสายเจ้าคุณทองอยู่เพียงนั้น

๒ เจ้าคุณชายชูโต เปนต้นสกูลชูโตทั้งหลาย

๓ เจ้าคุณหญิงนวล เปนภรรยาเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) บุตรเจ้าพระยาอรรคมหาเสนา (บุนนาค) ซึ่งเกิดด้วยเจ้าคุณนวล มีนามสกูลว่าบุนนาค

๔ เจ้าคุณหญิงแก้ว เปนภรรยาพระยาสมุทสงคราม (สอน) บุตรธิดาพระยาสมุทสงคราม (สอน) ซึ่งเกิดด้วยเจ้าคุณแก้ว มีนามสกูลว่าณะบางช้าง

ราชนิกูลบางช้าง สายสาขานั้นนับแต่ชั้นพระภาดาสมเด็จพระรูปศิริโสภาค พวกวงษ์ของพระภาดาของสมเด็จพระรูปศิริโสภาค จะนับเปนราชนิกูลเพียงไร ข้าพเจ้าไม่มีหลักฐานที่จะชี้แจงได้[๒]



[๑] คือเจ้าฟ้ากรมหลวงพิทักษมนตรี

[๒] มีพระราชนิยมพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระราชหัดถเลขาไว้ในกระทรวงมหาดไทย เมื่อวันที่ ๙ สิงหาคม รัตนโกสินทรศก ๑๒๐ เกิดแต่เรื่องเก็บเงินค่าราชการที่เมืองสมุทสงคราม มีผู้อ้างตนว่าเปนราชนิกูลกันมาก จึงพระราชทานพระราชหัดถเลขาว่า ให้นับแต่เฉภาะผู้ซึ่งสืบสายโลหิตโดยตรงมาแต่สมเด็จพระรูปศิริโสภาคมหานาคนารี แต่ที่เปนชั้นสูงขึ้นไป เพราะไม่เกี่ยวด้วยปัญหาที่กราบบังคมทูล จึงมิได้ปรากฎพระบรมราชวินิจฉัยในพระราชหัดถเลขาฉบับนั้น

 

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ