๑๕. เรื่องญวนขอเมืองไผทมาศ

เมื่อทูตญวนเข้ามาในปีมเมียโทศกนั้น ไม่ได้มาแต่เพื่อการถวายบังคมพระบรมศพ แลถวายพระราชสาสนทรงยินดีในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาไลย ที่ได้เสด็จผ่านพิภพอย่างเดียว พระเจ้าเวียดนามยาลองมีราชสาสนอิกฉบับ ๑ ให้ทูตญวนเชิญเข้ามา กล่าวโทษเจ้าเมืองไผทมาศว่าเปนคนไม่ดีหลายประการ พระเจ้ากรุงเวียดนามจึงได้ให้ขุนนางญวนขึ้นมาว่าราชการเมืองไผทมาศ ด้วยเมืองไผทมาศแต่ก่อนเปนเมืองขึ้นฝ่ายญวน พระเจ้ากรุงเวียดนามขอรับพระราชทานเมืองไผทมาศไปเปนเมืองขึ้นของญวนอย่างแต่ก่อน

เมืองไผทมาศนี้ ที่ญวนเรียกว่าเมืองฮาเตี้ยน อยู่ริมทเลปากคลองลัดที่จะเข้าไปกรุงกัมพูชาได้โดยทางใกล้ เปนที่สำคัญสำหรับการที่จะถืออำนาจเหนือกรุงกัมพูชา แม้เมื่อครั้งพระเจ้ากรุงธนบุรีเสด็จยกกองทัพหลวงลงไปตีกรุงกัมพูชา ทัพเรือก็ไปขึ้นที่เมืองไผทมาศ แต่เปนเมืองอยู่ต่อแดนญวนล่อแหลมรักษายากมาแต่ครั้งกรุงธนบุรี ครั้นเมื่อญวนกลับมีอำนาจขึ้น จึงต้องการเมืองไผทมาศนี้ เพื่อจะให้มีอำนาจเหนือกรุงกัมพูชา เพราะอาจจะขึ้นมาถึงกรุงกัมพูชาได้ง่าย ทั้งทางที่จะมาตามลำแม่น้ำโขงจากเมืองไซ่ง่อน แลจะเข้าได้ทางเมืองไผทมาศนี้อิกทาง ๑ การที่พระเจ้าเวียดนามยาลองให้เข้ามายึดเอาเมืองไผทมาศแล้วจึงทูลขอเช่นนี้ เปนพยานแลเห็นได้ว่า ญวนได้มีความคิดที่จะครอบงำกรุงกัมพูชามาแต่ก่อนแล้ว เปนแต่คอยโอกาศเท่านั้น ฝ่ายข้างกรุงเทพฯ เมื่อได้ทราบราชสาสนญวน ก็คงเข้าใจความประสงค์ของญวน แต่ในเวลานั้นกำลังระแวงว่าจะมีศึกพม่ามาทางข้างเหนือ เห็นไม่เปนประโยชน์ที่จะเปนอริกับญวนขึ้นทางใต้อิกฝ่าย ๑ เพราะญวนเข้ามายึดเมืองไผทมาศไว้เสียแล้ว ถ้าไม่ให้ก็จะต้องส่งกองทัพลงไปขับไล่ญวน ก็ต้องเกิดศึกกับญวนข้างฝ่ายใต้ ด้วยเหตุนี้ จึงมีพระราชสาสนตอบยอมยกเมืองไผทมาศพระราชทานแก่พระเจ้ากรุงเวียดนามตามประสงค์