แซงเรือพระที่นั่ง

​พระราชหัตถเลขาของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวอย่างฉบับนี้ ได้แสดงถึงพระอัธยาศัยและพระอารมณ์แปลกของพระองค์ ในเรื่องที่ต้องผจญกับการล้อเลียนของเจ้าจอมหม่อมห้ามต่อหน้าธารกำนัล ดังปรากฏอยู่ในพระราชหัตถเลขาที่ทรงมีถึงเจ้าจอมมารดาผึ้ง สำเนาพระราชหัตถเลขา ดังนี้

เขียนที่พลับพลาป้อมเพชร กรุงเก่า

วันพุธ เดือนสิบสอง ขึ้นห้าค่ำ ถ.ส.

(ปีเถาะสัปตศก พ.ศ. ๒๓๙๘)

ถึงเต่าของข้า ให้รู้ว่ารำลึกถึงจริง ๆ

ข้าออกเรือกระบวรมาจากตำหนักน้ำ วันอาทิตย์ เดือน ๑๒ ขึ้น ๑๒ ค่ำ จวนรุ่งเวลาตี ๑๑ กับ ๖ บาท ขึ้นมาถึงวัดเขมาตลาดแก้ว เวลาเช้าโมงหนึ่งกับ ๔ บาท มีเรือเก๋งลำหนึ่งพายตามขึ้นมาแข่งเรือที่นั่งของข้า เกินหน้าเรือตำรวจเรือที่นั่งรองทุกลำ แข่งจนเก๋งเคียงกันยาเรือที่นั่ง แต่แรกข้าสำคัญว่านางหนูลูกรำเพย (ทรงหมายถึงสมเด็จพระเจ้า​ลูกเธอ เจ้าฟ้าหญิงจันทรมณฑล ในพระนางเธอ พระองค์เจ้ารำเพยภมราภิรมย์ (สมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี)) จะร้องไห้ มารดาจะให้เอาใส่เรือเก๋งขึ้นมาส่งให้ข้ากระมัง ข้าจึงร้องถามไปว่าเรือใคร เรือนั้นมีม่านบังมิด มีผู้หญิงนั่งท้ายหลาย (คน) เรือตำรวจตามไปที่สำคัญว่าเรือข้างในในกระบวร จึงไม่มีใครห้ามปล่อยให้พายขึ้น สรรเพธภักดี (เจ้าหมื่นสรรเพธภักดี ชื่อเพ็ง ในรัชกาลที่ ๕ เป็นเจ้าพระยามหินทรศักดิธำรง) ร้องถามหลายคำก็ไม่บอก ข้าถามหลายคำว่าอะไร ๆ เรือใคร ก็ไม่บอก บ่าวผู้หญิงข้างท้ายก็หัวร่อเยาะ ด้วยบานเต็มที่ จนคนในเรือที่นั่งโกรธว่าหัวร่อเยาะ

ข้าคิดจะให้เอาปืนยิงตามกฎหมาย ก็กลัวจะถูกคนตาย เขาจะถือไปว่าดุร้ายใจเบา ทำคนตายง่าย ๆ พายแข่งไล่เรือที่นั่งอยู่นาน เห็นผิดทีแล้วจึงได้ร้องให้ตำรวจไล่จับ ครั้นเรือไปจับจะฉุดเรือมาจึงพายหนีห่างออกไป ไล่ไปไกลจึงได้ตัวเรือมา ได้ความว่าเป็นเรือมารดากรมหมื่นมเหศวรศิววิลาศ (คือเจ้าจอมมารดาน้อยเป็นธิดาพระอินทรอภัย บุตรพระเจ้ากรุงธนบุรี) มาทำหน้าเป็นเล่นตัว ล้อข้าต่อหน้าธารกำนัล น่าชังนักหนา ข้าสั่งให้พระอินทรเทพจับคุมเรือลงมาส่ง ตัวนายเข้ามาให้จำไว้ บ่าวให้จำไว้ข้างหน้า ข้าได้เขียนหนังสือมาให้กรมหมื่นมเหศวรทราบแล้ว ได้มีไปส่งถึงท้าวศรีสัจจา ท้าวโสภานิเวศน์ ให้เอาตัวจำไว้มั่นคงกว่าข้าจะกลับลงไป อยากจะใคร่เอาไปตัดหัวเสียตามสกุลพ่อมัน แซ่นี้มักเป็นเช่นนั้นเหมือนคุณสำลี (เจ้าจอมมารดาสำลี ในกรมพระราชวังบวรฯ ในรัชกาลที่ ๒ เป็นธิดาพระเจ้ากรุงธนบุรี) มารดาพระองค์เจ้านัดดา ถึงลูกท่านรักท่านเลี้ยงเป็นหนักหนา มารดาท่านเอาไว้ไม่ได้ เอาไปตัดหัวเสียเป็นอย่างมีมาแล้ว

ข้าได้ยินว่าคนพวกเจ้าตลับ เจ้าครอกหอ (หม่อมเจ้าตลับ หม่อมเจ้าหอ ในเจ้าฟ้ากรมขุนกษัตรานุชิต เป็นหลานพระเจ้ากรุงธนบุรี) ไปด้วย พวกนั้นเป็นพวกใกล้เคียงกับยายน้อยป้าของเต่า เต่าอย่าไปไถ่ถามว่ากล่าวอะไรวุ่นวาย น้อยมันจะด่าให้อายเขา มันไม่เจียมตัวว่าชั่ว มัน​ยังถือตัวเป็นเมียข้า มันจึงตามมาล้อต่อหน้าเมียใหม่ ๆ สาว ๆ เป็นเจ้านาย เมื่อจับมันร้องว่าจะไปตามเสด็จกรุงเก่าด้วย

มาครั้งนี้น้ำเชี่ยวนักต้องรอกันมา ถึงสามโคกบ่าย ๓ โมง ทอดกฐินแล้วเลี้ยงดูกันอยู่ที่นั่น ๒ ชั่วโมง ออกเรือไปบ่าย ๕ โมง ไปเกือบรุ่งเวลา ๑๐ ทุ่ม ๘ บาทจึงถึง เรือประเทียบมาถึงต่อสว่างแล้วบ้าง ได้พักเสียหลายชั่วโมง บ่ายวันนี้ไปทอดกฐินวัดสุวรรณดาราราม วัดพนัญเชิง ๒ วัดเท่านั้น

วันนี้แห่พยุหยาตรารอบเมือง ทอดกฐิน ๔ วัด วัดพุทไธสวรรย์ ๑ วัด วัดกษัตราราม ๑ วัดศาลาปูน ๑ วัดหน้าพระเมรุ ๑ พรุ่งนี้จะไปวัดป่าโมกข์ กฐินมาคราวนี้มาก ทั้งในหลวงแลข้าราชการข้างหน้าข้างในด้วยกันกว่า ๗๐ ยาราม จะต้องช้ารออยู่ทอดให้แล้ว ต่อวันขึ้น ๑๑ ค่ำ จึงจะได้กลับ เต่าจงเอาความอันควรกราบเรียนแม่นุ่ม (เจ้าคุณตำหนักเดิม เป็นธิดาสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิชัยญาติ) ให้ทราบให้ท่านกราบทูลกรมสมเด็จพระเดชาดิศร กรมขุนสรรพศิลป์ปรีชา กรมหมื่นมเหศวรศิววิลาศ กราบเรียนสมเด็จองค์น้อย แลเจ้าพระยานิกรบดินทร์ เจ้าพระยาธรรมมาธิกรณ์ (เสือ สนธิรัตน์) ให้ท่านทราบว่า ข้าสั่งมาถึงท่าน ถวายพระกุศลและให้ส่วนบุญท่าน ทุกองค์ ทุกคน เจ้านายในวังเต่าก็ให้ทูลท่านด้วย ว่าข้าสั่งมาถวายพระกุศลท่านทุกองค์ จะหาของอะไรฝากก็ไม่ใคร่มีมากพอแจกทั่วไปเลย

ข้าได้สั่งแม่นุ่มให้ให้รวงผึ้งแก่เต่า ๕ รวง ไปเรียกเอามากินเถิด ออกไฟใหม่ ๆ ถ้าแสลงก็อย่ากิน ให้แม่หรือป้ากินเสีย ช่วยกันระวังลูกให้ดี ข้าเป็นห่วงนักระวังนัก อย่าให้เป็นเหตุการณ์เจ็บไข้มากมายไปได้ ข้าได้กำชับกรมขุนสรรพศิลป์ปรีชาไว้ด้วยนักหนาแล้ว

ปีนี้น้ำมาก ที่หลังพลับพลาเป็นบึงใหญ่โตกว้างขวาง มีบัวหลวงบัวสายแลกระจับ คนที่มาด้วยรบแต่จะออกไปพายเรือเล่น แต่ในค่ายก็พายเรือเล่นได้ที่หลังเรือน การงานทั้งปวงเรียบร้อยอยู่ พระองค์ปุกไม่ได้ขึ้นมา ไม่มีใครทำขวาง ๆ รี ๆ มีเหตุแต่พานทองหายใบหนึ่ง ​เห็นจะตกน้ำ ด้วยเรือเก๋งที่บ่าวไปตามเมื่อกฐินวันนี้เรือโขนโดนล่มลง ยังให้ดำอยู่จะได้หรือมิได้ก็ไม่รู้

อนึ่งข้าได้สั่งให้แม่นุ่มให้ข้าวเม่าแก่เต่าด้วย แต่ให้แบ่งให้หลายแห่งด้วยกัน

----------------------------