กฎมณเฑียรบาล

​“กฎมณเฑียรบาล” ตามพจนานุกรมแปลว่า “ข้อบัญญัติพิเศษเกี่ยวกับพระราชฐาน และพระราชวงศ์” กฎมณเฑียรบาลที่จะกล่าวถึงนี้อยู่ในกฎหมายตราสามดวง ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก จะขอคัดมาเล่าสู่กันฟังบ้างเฉพาะข้อที่เห็นว่าน่าสนใจ และคนรุ่นหลังชั้นเรายังไม่ได้รู้กันอีกมากเป็นเรื่อง ๆ ไปดังนี้

อนึ่ง ในท่อน้ำในสระแก้ว ผู้ใดขี่เรือครุฑ (เรือมีมณฑป) หรือประทุนเรือกูบ และมีเรือศัสตราวุธ ใส่หมวกคลุมหัวนอนมา ชายหญิงนั่งมาด้วยกัน ทะเลาะตีด่ากัน ร้องเพลงเรือเป่าปี่ขลุ่ย สีซอดีดจะเข้ กระจับปี่ตีโทนทับโห่ร้อง อนึ่ง หมู่แขก ขอม ลาว พม่า เมง มอญ จีน จาม ชวา นานาประเทศทั้งปวง เข้ามาเดินในท้ายสนมก็ดี ทั้งนี้ อัยการขุนสนมห้าม ถ้ามิได้ห้ามปรามเกาะกุมเอามาถึงศาลาให้แก่เจ้าน้ำเจ้าท่า และให้นานาประเทศไปมาในท้ายสนมได้ โทษเจ้าพนักงานถึงตาย

อนึ่ง ถ้าเสด็จทางเรือ ผู้บรรดาแห่งขุนดาบขุนเรือ และเรือประตูเรือดั้งแนมกัน ประทับอยู่ก็ดี ไปมาก็ดี และเรือผู้ร้ายคือกบฏ โจร เมา​เหล้า บ้าก็ดี และถวายของถวายฎีกาก็ดี และเข้ามาในประตูมหาดไทย ประตูขุนดาบ ประตูตำรวจ ถึงเรือดั้งเรือกัน ให้โบกผ้า ถ้ามิฟัง ให้ขว้างด้วยอิฐ ด้วยไม้ด้วยดาบ ถ้ามิฟัง ให้ว่ายน้ำยุดเอาเรือออกมา ถ้าทอดพระเนตรเห็นและตรัสเรียกเข้าไปไซร้ ให้เอาเรือใช้รับ ถ้าแลผู้ใดเข้าไปและมิได้ห้ามแหนไซร้ โทษขุนดาบขุนเรือตำรวจในฟันคอริบเรือน

ถ้าเรือประเทียบล่มก็ดี ประเทียบตกน้ำก็ดี และว่ายน้ำอยู่บรรดาตาย ให้ภูดาษและชาวเรือยื่นเสร้าแลซัดหมากพร้าวให้เกาะตามแต่จะเกาะได้ ถ้ามิได้ อย่ายืด ถ้ายืดขึ้นให้รอด โทษถึงตาย ถ้าขัดหมากพร้าวให้รอด รางวัลเงินสิบตำลึงขันทองหนึ่ง ถ้าเรือประเทียบล่ม มีผู้อื่นเห็นและซัดหมากพร้าวเอาขึ้นให้รอด โทษทวีคูณตายทั้งโคตร อนึ่งเรือประเทียบล่ม และซัดหมากพร้าวเข้าไปริมฝั่ง โทษฟันคอริบเรือน

ชาววังชาวสนมตำรวจในบรรดาขานขันหมาก และมิได้ขานขันหมาก โทษหวะปาก ถ้างานพระราชพิธีแขกเมืองถวายบังคม ฆ่าเสียทั้งโคตร อนึ่งผู้บรรดาขานขันหมาก คือชาววังตำรวจในชาวสนม มิได้ดูกาละเทศะและขานพร้อมกันทีเดียว โทษถึงตัดปาก

ถ้าพระเจ้าแผ่นดินเสด็จขึ้นเขาเข้าถ้ำ ขึ้นปรางค์ เข้าพระวิหาร ให้ขุนดาบเข้าค้นแล้ว ให้ตำรวจในเข้าค้นแล้ว ให้นายแวงค้นแล้ว ให้กันยุบาดค้นเล่า เปน ๔ ถ่าจึงเชิญเสด็จ เมื่อเสด็จ ตำรวจในแนมสองข้าง นายแวงถัดไป ขุนตำรวจขุนดาบอยู่แต่ข้างล่าง ถ้าระหว่างเสด็จมีผู้ร้าย กบฏ คนแปลกปลอม สุนัข เสือ หมี โค กระบือ งูพิษก็ดี โทษขุนดาบ ตำรวจใน นายแวงถึงตาย

ไอยการพระราชสงคราม ยกไปศึกก็ดี ข้าศึกมาถึงเมืองก็ดี และท้าวพระยามุขมนตรี ผู้เป็นนายทัพนายกอง ยกช้างม้ารี้พลพลดั้งดาบเขน เสโลโตมรปืนไฟหน้าไม้ธนูหอกทวน เป็นปีกออกไป ณ กลางแปลง และเป็นนายกองออกไปก็ดี ได้รบและมีชัยแก่ข้าศึก ให้ยกกระบัตรประทับ​หมายความชอบมา ได้รางวัลเจียดทองเสื้อสนอบ ฝ่ายลูกหลานให้เลี้ยงตามบำเหน็จ ถ้าผู้ใดถอยแต่ชั่วเส้าหนึ่ง ลงอาญาตัดหัวตัดเท้า ตระเวนรอบทัพ ลูกหลานอย่าเลี้ยงเมื่อหน้า

ถ้าผู้ใดชนช้างชนะ บำเหน็จหมวกทองเสื้อสนอบทองปลายแขน ยกที่ขึ้นถึงนา ๑๐,๐๐๐ ถ้านา ๑๐,๐๐๐ แล้ว ให้ร่มคันทองคานหามทอง

ผู้ใดชนช้างมีชัย และข้าศึกขาดหัวช้าง บำเหน็จได้พานทอง หมวกทอง ร่มคันทอง คานหามทองและเมียนาง ถ้าได้ตัวท้าวพระยาบำเหน็จเท่ากัน

​ขุนดาบขุนเรือขุนตำรวจอยู่ล้อมรอบวง ถ้าข้าศึกปลอมเข้ามาถึงพลับพลา ให้ตัดหัวตัดเท้าตระเวนเสียบไว้

เมื่อเฝ้าพระเจ้าแผ่นดินอยู่นั้น ผู้ใดเจรจากระซิบกัน โทษถึงตาย อนึ่งมีผู้แต่งของถวาย ผู้ใดบังอาจช่วงชิงเอาก็ดี ตีด่ากันทำให้แตกหักหายก็ดี มีผู้ห้ามมิฟัง ให้ลงโทษ ๓ ประการ ประการหนึ่งให้ตัดนิ้วมือเสียกึ่งหนึ่ง ประการหนึ่งให้ทวนด้วยลวดหนัง ๒๕ ที อีกประการหนึ่งให้ปรับไหมทวีคูณ

ถ้าวิวาทเถียงกันในพระราชวัง ให้จำใส่ขื่อไว้ ๓ วัน ถ้าด่ากันในพระราชวัง ให้ตีด้วยไม้หวาย ๕๐ ที ถ้าชกตีกัน ให้ตอกเล็บมือข้างผู้ตีนั้นเสีย ๕ นิ้ว ถ้าจับมีดพร้าอาวุธฟันแทงกันมีบาดเจ็บ ให้ตอกเล็บมือเสียทั้ง ๑๐ นิ้ว แล้วจึงให้เล่าเนื้อความซึ่งวิวาทนั้น

ถ้าตี ด่า ช้างต้นม้าต้น ให้ตัดมือตัดปากเสีย

ถ้าถีบประตูวัง ให้ตัดตีนเสีย เอามือผลักประตูวังเข้าไปเอง ให้ตีด้วยไม้หวาย ๒๐ ที ถ้าปีนกำแพงวังชั้นนอก ให้ตัดตีนเสีย ถ้าปืนกำแพงวังชั้นใน ให้ฆ่าเสีย ถ้าถือเครื่องศัสตราวุธเข้าไปในพระราชวัง ให้นายประตูถามดูดีร้าย ถ้าใช่งานที่จะเอาเข้ามา ให้ตัดมือผู้เอาเข้ามานั้นเสีย ถ้านายประตูมิได้ว่าละให้เอาเข้าไป ให้มีโทษแก่นายประตูดุจนั้น อนึ่งกบฏปลอมมาต่างเมืองก็ดี และราชศัตรู และสุนัขบ้า ม้า โค กระบือ เข้ามาในพระราชวังถึงหน้าพระที่นั่ง ถึงบนพระโรงก็ดี โทษชาววังถึงตาย ส่วนนายประตู ให้ควักตาเสีย

ถ้าคบหากันในพระราชวัง ให้ต้มเหล้าร้อนกรอกปากแล้วให้จำไว้ ผู้ใดเล่นว่าวข้ามพระราชวังก็ดี ซัดไม้คอนก้อนดินอิฐผาข้ามพระราชวัง โทษตัดมือ ขว้างพระที่นั่ง โทษถึงตาย อนึ่งผู้มิได้มีหน้าที่นอนในพระราชวังและเข้ามานอน ให้ตีผู้ให้นอนและผู้ขอนอนคนละ ๑๐ ที

​ผู้ใดทำลูกกุญแจและเรียนมนต์คุณวิทยาคม สะเดาะประตูวัง เปิดโขลนทวารเข้าไปในพระราชมณเฑียรสถาน ลักพาสาวใช้ กำนัล ลักพระราชทรัพย์ ให้ลงโทษโดยมหันตโทษ แล้วฆ่าเสีย

ลูกขุนนา ๑๐,๐๐๐ ถึงนา ๘๐๐ และไปคบหาพระราชบุตร พระราชนัดดา โทษถึงตาย อนึ่งขุนหมื่นหัวพันผู้ใด ท่านมิให้เผื่อใจแก่พระราชกุมาร พระราชนัดดา พระราชบุตรี เลือกช้างดีม้าดีให้นั้นมิได้ ถ้ามีรับสั่งให้แก่ลูกเธอหลานเธอไซร้ ให้เพ็จทูลร่ำเรียน จึงพ้นพระราชอาญา

ลูกขุนผู้ใดขาดถือน้ำพระพิพัฒน์สัตยา โทษถึงตาย ถ้าบอกป่วยคุ้ม ถ้าลูกขุนผู้ถือน้ำพิพัฒน์ ห้ามถือแหวนนาก แหวนทอง และกินข้าวกินปลากินน้ำยา ข้าวยาคูก่อนถือน้ำ ถ้ากินน้ำพิพัฒน์จอกหนึ่ง และยื่นให้แก่กันกิน กินแล้วมิได้ใส่ผมเหลือนั้นล้างเสีย โทษอยู่ในระวางกบฏ

ถ้านุ่งผ้าปักลายมีเชิงชาย ให้นายประตูและนายพระโรงฉีกเสีย

หัวหมื่นผู้ถือธงหัวเรือ และทำให้คันหักชาดปลิวลงน้ำ และเอาข้างบนลงเอาข้างล่างขึ้น โทษฟันคอริบเรือน ถ้าการพระราชพิธีมีแขกเมือง ฆ่าเสียทั้งโคตร

พระแสงทรงห้ามมิให้เจ้าต่างกรมถือ ถ้าพระเจ้าอยู่หัวส่งพระแสงให้เจ้าต่างกรม อย่าให้รับ ถ้ารับมีโทษถึงตาย ถ้าถือพระแสงตามเสด็จ อย่าให้ถอดฝัก ถ้าถวายพระแสง ให้เอาคมไว้ข้างตัว สันไว้ข้างพระองค์ ถ้าถวายผิด โทษถึงตาย อนึ่งทรงพิโรธผู้ใด และตรัสเรียกพระแสง อย่าให้พนักงานยื่น ถ้ายื่น โทษถึงตาย

ผู้ใดทำชู้ด้วยชู้แม่พระสนม ให้ฆ่าผู้นั้นเสีย ๓ วัน จึงให้ตาย ส่วนหญิงนั้นให้ฆ่าเสียด้วย ผู้ใดเจรจาด้วยสาวใช้ฝ่ายใน ยุดมือถือบ่า ​ผู้หญิงร้องขอความช่วยเหลือหยิกข่วน ให้สักผู้ชายลงหญ้าช้าง ถ้าผู้หญิงลงด้วยกัน ให้ทวนด้วยลวดหนัง ๒๐ ที แล้วให้ประจาน อย่าให้มันเข้าวังเลย ผู้ใดรับเอาพระสนมออกจากวังให้ตัดคอริบเรือน ส่วนบุตรภรรยาเอาตัวลงหญ้าช้าง ถ้าพระสนมหนีออกจากวัง ไปทางบกทางเรือก็ดี มีผู้บอกทางให้ไป จับได้ตัวผู้บอกทางมาพิจารณาเป็นสัจ ให้ตัดคอริบเรือนผู้บอกทางนั้น ส่วนนางสนมก็ให้ฆ่าเสีย

สนมกำนัลคบผู้หญิงหนึ่งกับทำดุจชายเป็นชู้เมียกัน ให้ลงโทษด้วยลวดหนัง ๕๐ ที สักคอประจานรอบพระราชวัง ทีหนึ่งให้เขาเป็นชาวสะดึง ทีหนึ่งให้แก่พระเจ้าลูกเธอหลานเธอ อนึ่งหญิงผู้ใดเอาเหล้าเข้าวังให้ทวนด้วยลวดหนัง ๒๐ ที

สาวใช้ในวังไปมาหาพระสงฆ์เป็นชีต้นคบค้ากันไซร้ ให้ทวนด้วยลวดหนัง ๒๐ ที ฝ่ายสงฆ์ให้ขับออกเสียจากวัด อนึ่งชายหญิงเจรจาด้วยกันในวังยอมทำชู้กันไซร้ ให้ตีด้วยไม้หวาย ๒๐ ที ถ้าผู้ชายชาววัง ให้ตีด้วยลวดหนัง ๕๐ ที ถ้าผู้หญิงชาววัง ให้ฆ่าเสีย

ข้าเฝ้าทั้งปวงใช้หนังสือกาพย์โคลงเข้าวัง สื่อชักคบค้านางกำนัล สาวใช้ฝ่ายใน โทษถึงตาย อนึ่งข้าฝ่ายในคบผู้ชายหมู่นอก ใช้หนังสือกาพย์โคลงไปมา โทษถึงตาย

----------------------------