พระเทพย์โมฬี (ผึ้ง)

พระเทพย์โมฬี (ผึ้ง) พระราชาคณะวัดราชบูรณะหรือวัดเลียบเดิม เป็นพระเถระที่มีความรู้ปราดเปรื่องทางอักษรศาสตร์และภาษาศาสตร์มากองค์หนึ่ง แต่บั้นปลายของชีวิตถูกพระพรหมเล่นงานเสียอย่างโชกโชน ถึงกระนั้นก็ดี ก็ได้ชื่อว่าเป็นอาจารย์แต่งหนังสือเรียนคนสำคัญคนหนึ่งของเมืองไทย

ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่สองแห่งราชวงศ์จักรี หลวงทุกขราษฎร์ กรมการเมืองเพชรบุรีเป็นอาจารย์ใหญ่ บอกพระปริยัติธรรมคัมภีร์พระพุทธศาสนา พระไตรปิฎกแก่บรรดาพระภิกษุสามเณรในเมืองเพชรบุรีนั้น ต่อมาภายหลังหลวงทุกขราษฎร์เข้ามารับราชการในกรุงเทพพระมหานคร ประจำอยู่ในกรมราชบัณฑิตฝ่ายพระราชวังบวรฯ หรือที่เรียกกันว่า “วังหน้า” ได้ว่าที่หลวงญาณปรีชา เจ้ากรมขวา ในกรมราชบัณฑิตนั้น ไม่ช้าไม่นานก็ได้เลื่อนตำแหน่งยศเป็นที่พระมหาวิชาธรรม จางวางกรมราชบัณฑิต แล้วก็ได้เป็นอธิบดีแม่กองสอบไล่หนังสือขอมพระปริยัติธรรมพระคัมภีร์พระไตรปิฎก ซึ่งเป็นแผนกสอบไล่ฝ่ายในพระราชวังบวรฯ

ครั้งนั้นพระมหาวิชาธรรม มาได้ภรรยาในเมืองหลวงชื่อผ่อง เป็น​ธิดาหลวงธรรมรักษา (บุญเกิด) มีบุตรกับภรรยาหลวงเป็นชายชื่อว่านายผึ้ง นายผึ้งผู้นี้ได้ไปเล่าเรียนอ่านหนังสือไทยและขอมกับพระญาณสมโภช ณ วัดมหาธาตุ แล้วได้เล่าเรียนคัมภีร์พระไตรปิฎกในที่ประชุมพระเถรานุเถระที่พระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท ในขณะที่เป็นสามเณรสามารถสอบได้ ๕ ประโยค ในครั้งแรก ได้รับตาลิปัตรมหากับเขาด้วย

ครั้นเมื่อสามเณรผึ้งมีอายุได้ ๒๑ ปี จึงได้บวชเป็นพระภิกษุในพรรษาต้น ได้เข้าสอบไล่ได้ ๓ ประโยค รวมเป็นเปรียญ ๘ ประโยค ได้รับพระราชทานนิตยภัตและตาลปัตรเลื่อนตามตำแหน่งยศเปรียญเอก

ล่วงมาถึงรัชกาลที่ ๓ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ตั้งพระมหาผึ้งเปรียญเอกเป็นที่พระเทพย์โมฬีพระราชาคณะสามัญวัดราชบูรณะในพระนคร พระเทพย์โมฬี (ผึ้ง) ผู้นี้มีนิสัยเป็นนักปราชญ์ฉลาดทางหนังสือขอมและหนังสือไทยเป็นอันมาก และเป็นผู้ตัดสินคิดประดิษฐ์แต่ง ปฐมมาลา เป็นตำราสั่งสอนวิชาหนังสือไทยให้ใช้อย่างถูกต้อง ตามทำนองแบบหนังสือ จินดามณี ใช้ตัวพยัญชนะและสระถูกต้อง พระเทพย์โมฬีผู้นี้มีพรสวรรค์เป็นพิเศษในการเทศนา เป็นที่ถูกพระราชหฤทัยในพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวยิ่งนัก กล่าวได้ว่าจะหาพระราชาคณะองค์ใดมาเสมอเหมือนมิได้เลย นอกจากนั้นก็ยังเป็นที่ติดอกติดใจของท่านเจ้าขุนมูลนายราษฎรทั่วไปในฝีปากเทศน์อีกด้วย

แต่ในกาลต่อมาบังเกิดมีพระอมรโมฬี (สา) พระราชาคณะสามัญ วัดบวรนิเวศอีกองค์หนึ่ง ที่ได้ชื่อว่าเป็นผู้เฉลียวฉลาด เป็นนักปราชญ์อีกองค์หนึ่ง ถวายเทศนาในพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดปรานมากเสมอเท่าพระเทพย์โมฬี (ผึ้ง) วัดราชบูรณะ พระอมรโมฬีรูปนี้ต่อมาได้เป็นสมเด็จพระสังฆราช (สา) วัดราชประดิษฐ์ในรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

อยู่ต่อมาในกาลครั้งหนึ่ง จวน ๆ จะถึงกำหนดการฉลองวัดพระเชตุพน เป็นงานมหกรรมสมโภชพระอารามหลวง ซึ่งในเรื่องการวัดวาอารามเช่นนี้ ย่อมทราบกันดีอยู่แล้วว่า พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงทุ่มเท​ได้ทุกอย่างเพื่อพระบวรพุทธศาสนา ครั้งนั้นทรงจัดสรรเครื่องไทยทานสำหรับที่จะพระราชทานแก่พระสงฆ์ราชาคณะนั้นรูปหนึ่ง ราคาไทยทานไม่ต่ำกว่า ๑๐ ชั่ง อันเป็นจำนวนมิใช่เล็กน้อยเลย และทรงจัดสรรสิ่งของที่มีค่าสำหรับจะถวายแก่พระสงฆ์

การครั้งนี้พระเทพย์โมฬี (ผึ้ง) มาจินตนาการว่า ถ้าเราจะอยู่ในที่พระราชาคณะเช่นนี้ ก็คงที่จะต้องรับพระราชทานไทยทานของหลวงราคาสิบชั่งในการฉลองวัดพระเชตุพนครั้งนี้ ถ้าเรารับแล้วจะถวายพระพรลาสึก ก็ดูจะน่าเกลียดมากโขอยู่ เหมือนกับว่ารับไทยทานของราคาสิบชั่งแล้วก็เอามาทำทุนในเพศฆราวาส ไม่ควรจะรออยู่จนรับพระราชทานเลย

เมื่อมาดำริเช่นนี้แล้ว จึงได้ตระเตรียมการที่จะเข้าไปถวายพระพรลาสิกขาบทต่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว แต่ยังไม่ทันจะเข้าเฝ้า ณ พระบรมมหาราชวัง ก็พอดีมีฎีกากรมสังฆการีมาวางความตามฎีกาว่า

“ขออาราธนาเจ้าคุณเทพย์โมฬี เข้าไปถวายพระธรรมเทศนากัณฑ์พิเศษ ในพระที่นั่งอัมรินทรวินิจฉัย มไหยสุริยพิมาน (ท้องพระโรง) ในพระราชวังหลวงเมื่อเวลายามหนึ่ง”

ปรากฏว่าพระเทพย์โมฬีตกใจมาก จึงรีบเข้าเฝ้าเพื่อถวายพระพรลาสิกขาบท ก่อนเวลาจะถวายเทศน์กัณฑ์พิเศษ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทอดพระเนตรเห็นความลุกลี้ลุกลนของเจ้าคุณเทพย์โมฬีดังนั้น จึงมีพระบรมราชโองการดำรัสถามว่า

“ชีต้นผึ้งเข้ามาหาโยมทำไม มีธุระร้อนอะไรหรือ หรือหลงวันเข้ามาจะเทศน์ วันนี้ยังไม่ทันถึงวันกำหนดนัดที่จะมีเทศน์”

ฝ่ายพระเทพย์โมฬี (ผึ้ง) จึงถวายพระพรว่า

“ขอถวายพระพรเจริญแด่มหาบพิตรพระราชสมภารเจ้า อาตมาภาพขอถวายพระพรลาสึก ควรมิควรแล้วแต่จะทรงพระกรุณาโปรด ขอถวายพระพร”

พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระพิโรธมาก มีพระบรมราชดำรัสว่า

​“โยมชอบใจฟังชีต้นผึ้งเทศน์ เมื่อชีต้นจะสึกไม่เทศน์ให้โยมฟังก็ตามแต่ใจเถิด” พร้อมกันนั้นมีพระบรมราชโองการว่า

“เฮ้ย อ้ายสังฆการีที่มึงไปวางฎีกานิมนต์ชีต้นผึ้งเทศน์นี้ ให้ถอนฎีกาเอามานิมนต์ชีต้นสาวัดบนเทศน์เถิด”

ฝ่ายสังฆการีรับพระบรมราชโองการใส่เกล้าฯ แล้วไปถอนฎีกาที่พระเทพย์โมฬี (ผึ้ง) ย้ายมาถวายพระอมรโมฬี (สา) วัดบนหรือวัดบวรนิเวศต่อไปตามรับสั่ง

แต่แล้วก็มีเหตุการณ์ทำนองเดียวกันอีก กล่าวคือพระอมรโมฬี (สา) เมื่อได้รับฎีกาแล้วตกใจเป็นล้นพ้น ตอบแก่พวกสังฆการีว่า

“อาตมภาพรับฎีกาไม่ได้” ครั้นแล้วก็รีบเข้าเฝ้าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ณ ท้องพระโรง แล้วถวายพระพรว่า “อาตมภาพขอถวายพรลาสึก" กราบทูลห้วน ๆ แล้วก็รีบกลับวัด

พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงทวีความพิโรธขึ้นเป็นสองเท่า มีพระบรมราชโองการดำรัสว่า

“ข้าชอบฟังเทศน์ท่านเจ้าผึ้ง ท่านเจ้าผึ้งก็ลาสึก ครั้นย้ายมานิมนต์ท่านเจ้าสาก็สึกเสียอีก ที่นี้ข้าจะไปฟังเทศน์ใครหนอ แต่เออว่าข้าไม่ของ้อท่านทั้งสอง ทีนี้ละเฮ้ย อ้ายสังฆการีมึงไปนิมนต์เหมาท่านเจ้าถึกวัดโพธิ์ทีเดียวเถอะหว่า” (ท่านเจ้าถึกคือ พระธรรมวโรดม เปรียญเอก ๙ ประโยค วัดพระเชตุพน)

ครั้งนั้น จึงมีพระราชดำรัสสั่งแด่พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงรักษ์รณเรศร์ (หม่อมไกรสร) อธิบดีกรมธรรมการสังฆการีว่า

“ท่านวังนอก เธอจงตกลงยอมให้ท่านเจ้าผึ้งกับท่านเจ้าสาลาสึกได้”

เจ้าคุณผู้ร้อนผ้าเหลืองทั้งสอง มีโอกาสได้รับคำอนุญาตให้สึกแล้ว นายผึ้งเข้าไปถวายตัวเป็นข้าในกรมพระเจ้าลูกยาเธอ กรมหมื่นอมเรนทรบดินทร์ ส่วนนายสาเข้ามาถวายตัวเป็นข้าในพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์เจ้าอรรณพ

อยู่มามิช้ามินาน นายผึ้งเคราะห์ร้าย มีโจทก์ฟ้องกล่าวหาว่าเป็น​ปาราชิก กับเจ้าจอมมารดาม่วงแจ้ พระสนมเอกในกรมพระราชวังบวรฯ (เจ้าจอมมารดาม่วงแจ้เป็นบุตรเจ๊สัวแจ้) ครั้งนั้นพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงรักษ์รณเรศร์ นำข้อความขึ้นกราบทูลพระกรุณา จึงโปรดเกล้าฯ ให้พระพิเรนทรเทพ (กระต่าย) เป็นตุลาการ พิจารณาชำระความปาราชิก นายผึ้งให้การสารภาพรับเป็นสัตย์ตามคำกล่าวหาของโจทก์ทุกกระทงความ จึงโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพนักงานนำตัวนายผึ้งไปสักหน้าผากเป็นตะพุ่นหญ้าช้างตามโทษานุโทษ

อนึ่ง เมื่อวันฉลองวัดพระเชตุพนนั้น มีโขนขุดอุโมงค์โรงใหญ่ (คือโขนชักรอกเรื่องรามเกียรติ์) ครั้งนั้นพระราชาคณะถูกเกณฑ์ทำต้นพุ่มดอกไม้เพลิงมาปักล้อมวัดพระเชตุพน เป็นการประกวดประขันกัน

เรื่องของนายผึ้งยังไม่สิ้นสุดแต่เพียงเท่านั้น พระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดเกล้าฯ ให้ช่างวาดเขียนฝีมือดีวาดรูปนายผึ้ง วาดลงไว้ในแผ่นกระดาษใหญ่ เขียนให้เท่ารูปคนจริง ๆ ทั้งให้เขียนเหมือนนายผึ้ง นุ่งผ้าเขียวตะพุ่น ยืนหาบหญ้ามือถือเคียว และที่กระดาษรูปนายผึ้งนั้น มีฉลากปิดเป็นอักษรไทยอยู่ในแผ่นกระดาษว่า “นายผึ้ง เทพย์โมฬีหาบหญ้า” เป็นการประจานกันกลางเมืองทีเดียว

จะอย่างไรก็ตาม พระเทพย์โมฬีหรือผึ้งผู้นี้ ชีวิตของเขาย่อมเป็นไปตามกรรมลิขิต อันเป็นหลักธรรมดาในความเป็นมนุษย์ปุถุชน แต่ผลงานในทางแต่งตำราเรียนสอนกุลบุตรธิดานั่นสิ นับว่าได้ทำกุศลไว้มากและกุศลอะไรจะแรงไปกว่า “วิทยาทาน” ย่อมหายาก

----------------------------