คดีอัฐปลอม

เรื่องของการทุจริตคิดมิชอบมักปรากฏอยู่ทุกกาลสมัย ไม่ว่าในบ้านเมืองจะเจริญขึ้นหรือเสื่อมลง โดยเฉพาะอย่างยิ่งเกี่ยวกับเงินตราปลอม ที่นักฉวยโอกาสสร้างความร่ำรวยทางลัดอาจมีอาจปรากฏได้ไม่ว่าในยุคใด ตราบที่มนุษย์เรายังต้องใช้เงินเป็นการแลกเปลี่ยนกับเครื่องอุปโภคบริโภค แต่เฉพาะเรื่องนี้พิสดารอยู่สักหน่อย

ในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ก็ทำนองเดียวกันนั้นเอง จะเห็นได้จากประกาศที่ว่าด้วยเรื่อง มีผู้บังอาจทำอัฐปลอมขึ้น มีเนื้อหาสำคัญคือ

มีพระบรมราชโองการมานพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ให้ประกาศแก่ข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายในให้ทราบทั่วกัน เดี๋ยวนี้มีผู้พูดผู้กราบทูลว่ามีคนทำอัฐปลอม ว่ามากหลายปากทั้งข้างหน้าข้างใน รับสั่งเรียกเอาจะทอดพระเนตร ก็ซัดกันไปโยนกันมาว่าอยู่ที่นั้นที่นี้ คนนี้เอาไว้คนนั้นเอาไว้ทำหายเสียแล้ว หลายเรื่องหลายพวกแล้วพูดแต่ปากเปล่าทั้งนั้น รับสั่งเรียกเอาจะทอดพระเนตรก็ไม่ได้สักอันหนึ่ง มีผู้เอาเข้ามาถวายรายหนึ่ง ๒ อัฐว่าอัฐปลอม ทรงพิเคราะห์ก็เห็นว่าไม่ใช่อัฐปลอมเป็นอัฐแท้ แต่ตีพิมพ์ไม่ถนัด พลัดพลากหลงปนไป ก็บัดนี้ถ้าใครได้อัฐปลอมเป็นข้าราชการก็ดี ราษฎรก็ดี ให้เอามาทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวายทอดพระเนตร ถ้าทรงเห็นว่าเป็นอัฐปลอมแท้ จะพระราชทานรางวัลแก่ผู้เอาเข้ามาถวาย แต่ถ้าจะเอาแผ่นตะกั่วมีลายอย่างอื่นไม่คล้ายกับอัฐหลวงจนเป็นที่สงสัยมาถวายไม่ได้รางวัล คำที่ลือว่ามีผู้ทำรัฐปลอมได้นั้น กลัวจะออกจากปากของผู้ที่รับสินบนพวกอ้ายสิน ศรีไกรลาศ อ้ายสุด สุทธกระสาปน์หรือใคร ๆ มีเบี้ยมากอยากใช้เบี้ย จะออกเที่ยวพูดเที่ยวลือให้คนซื้อขายหายนับถืออัฐเสีย จะได้กลับใช้เบี้ย จะได้เลิกโรงกษาปณ์ ผู้ฟังอย่าเชื่อนัก ถ้าใครได้อัฐปลอมไว้ให้เอามาทูลเกล้า ฯ ถวาย จะพระราชทานรางวัลให้ ได้กำไรมากกว่าเอาอัฐแท้มาขึ้นเอาเงิน เพราะรับสั่งเรียกจะทอดพระเนตรหลายรายมาแล้ว เป็นแต่พูดกันถึงไปเปล่าทั้งนั้น เมื่อเดือน ๘ ล่วงมาแล้ว พระอินทราธิบดีสหราชรองเมืองจับจีนทำดีบุกมาได้ทั้งเครื่องมือ ก็ในเครื่องมือเหล่านั้นมีพิมพ์ศิลาคู่หนึ่ง แกะเลี่ยนรูปเบี้ยอัฐ มีผู้นำพิมพ์นั้นถวายทอดพระเนตร ทรงพระราชดำริเห็นว่า จีนนั้นอุตริทำไปอย่างนั้นเอง ซึ่งจะหล่อด้วยพิมพ์นั้นเห็นจะไม่ได้ การซึ่งทรงพระราชดำริดังนี้ เพราะทรงสันทัดชัดเจนในการหล่อพิมพ์หนังสือมาแต่ก่อน แต่ยังมีผู้สงสัยเป็นอันมากว่าจีนผู้นั้นทำอัฐปลอมได้ จึงได้มีพระราชโองการตรัสให้จีนนั้นรับพิมพ์นั้นไปหล่อให้เป็นอัฐปลอมขึ้นให้ได้ ถ้าหล่อขึ้นได้จะยกพระราชอาญาให้ ถ้าหล่อไม่ได้จะลงพระราชอาญาเฆี่ยนเร่งให้หล่อจงได้ แล้วจะเอาตัวส่งเข้าคุกตามโทษคนทำเงินแดงเงินตะกั่วปลอม จีนนั้นก็อยากพ้นโทษ นั่งหล่อวันยังค่ำก็ไม่เป็นอัฐบริบูรณ์ได้สักอันหนึ่ง เป็นแต่ขาด ๆ วิ่น ๆ ไป จีนนั้นก็สารภาพว่าเป็นของพึ่งริทำขึ้น ยังหาได้เคยหล่อไม่ ได้ให้ลงพระราชอาญาเฆี่ยนเร่งให้หล่อเป็นอัฐขึ้นให้ได้ จีนนั้นก็พยายามหล่ออยู่วันยังค่ำ จนศิลาพิมพ์นั้นร้อนนักแตกหักไปก็ไม่เป็นอัฐขึ้น ด้วยเหตุนี้กระมัง มีผู้ตื่นลือพูดอื้ออึงไป ครั้นไล่จะเอาจริงเข้าการถึง ๒ เดือนมาแล้ว ก็ยังไม่ได้อัฐที่เห็นว่าเป็นปลอม ก็อัฐแท้ที่ราษฎรได้ไปนั้น ถ้าเห็นว่าเก่าไปไม่ขอบใจ จะมาเปลี่ยนเอาอัฐใหม่ ๆ ไปใช้ก็ได้ จะมาขึ้นเอาเงินไปใช้ก็ได้ ตามพิกัดในประกาศเก่าทุกอย่างทุกประการ ไม่ขัดขวางเปลี่ยนแปลงอะไร

ประกาศมา ณ วันศุกร์ เดือน ๑๒ ขึ้น ๑๓ ค่ำ ปีชวด ฉศก ศักราช ๑๒๒๖ หรือเป็นวันที่ ๔๙๓๐ ในรัชกาลปัตยุบันนี้

หากสมมติว่า จีนผู้นั้นเกิดสามารถทำอัฐปลอมขึ้นเหมือนหรือคล้ายคลึงตบตาคนทั่วไปได้แล้ว ก็ไม่แน่ว่าจะได้รับพระราชทานอภัยโทษ เพราะขืนปล่อยจีนผู้นั้นไปก็เท่ากับปล่อยเสือเข้าป่า หรือปล่อยจระเข้ลงน้ำ แต่สำหรับพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระองค์ท่านมีอะไร ๆ เป็นพิเศษอยู่ การที่ทรงออกพระโอษฐ์ว่าจะทรงปล่อยไม่ต้องรับพระราชอาญาหากทำได้ น่าคิดว่าพระองค์คงจะมีทีเด็ดอะไรอยู่ก็เป็นได้

พอรุ่งขึ้นอีกวันหนึ่ง ก็มีประกาศด้วยเรื่องมีผู้ทำเงินปลอมติดตามมาอย่างกระชั้นชิด ออกประกาศแก่คนไทยและเทศ มีความโดยละเอียดว่า

มีพระบรมราชโองการมานพระบัณฑูรสุรสิงหนาท ให้ประกาศแก่ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย แลกงสุลต่างประเทศซึ่งมียศใหญ่แลสามัญ แลลูกค้าวานิชในประเทศนอกประเทศให้ทราบทั่วกันว่า เดี๋ยวนี้มีคนเป็นอันมากตื่นลือกันว่า เงินตราแปแลเงินเหรียญบาทในกรุงเทพมหานครนี้ มีผู้ปลอมทำได้เหมือน เพราะเงินจำพวกนี้เป็นอย่างใหม่ ลูกค้าวานิชชาวบ้านชาวเมืองที่ไม่สู้เคยใช้ ได้ยินอะไรก็ตื่นสะดุ้งสะเทือนไปได้ง่าย ๆ จะขอแจ้งความจริงมาให้รู้ ตั้งแต่ใช้เงินบาทแบนแลเงินแปมา มีผู้เอาเงินปลอมมาร้อง ๖ ราย

(๑) รายหนึ่งเมื่อเดือน ๘ ปีชวด ฉศก นี้ ขุนอินทรพิจิตร์ เจ้ากรมช่างหล่อ ได้เงินสลึงปลอมมาสลึง ๑ ทอดพระเนตรเห็นว่า เงินสลึงนั้นผู้ทำเห็นจะเอาเงินแปสลึงหลวงไปอัดด้วยดินละเอียดในกระบอกไม้ถ่ายลายตราทั้งสองหน้าได้ แล้วผ่าชักเงินออกเสียแล้วประกบเข้า เอาทองแดงหล่อแล้วตัดริมให้กลม แล้วจึงเอาไปแช่เงินให้ผิวเป็นเงิน เมื่อเผาไฟเข้าเงินที่แช่หายไป ก็เป็นทองแดงล้วนผสมดีบุกบ้าง ไม่มีเงินปนมากเหมือนเงินแดงพดด้วงดูก็ง่าย เพราะผิวเงินแช่ผิดกับเงินจริง แลผิวหล่อไม่เกลี้ยงเหมือนกับเงินตีพิมพ์ ทรงพระราชดำริเห็นว่า ของทำด้วยหล่อเอาเช่นนี้ จะไม่ทำได้มากสักเท่าไรนักหรอก เป็นแต่ผู้รังแกทำก็ทำไป ทำขึ้นแล้วก็ใช้ลองดู ของก็พลัดมา ถ้าจะทำเข้าจริง ๆ เห็นจะไม่มีกำไรนักดอกก็จะเลิกไปเอง ครั้นมาเมื่อเดือน ๑๐ ข้างขึ้นนี้ มีผู้เอาเงินบาทปลอมมาร้อง ๓ ราย

(๒) รายหนึ่งหลวงนาวาเกนิกรจับมาส่งบาท ๑ เงินบาทนั้นทอดพระเนตรก็เห็นว่า เป็นของหล่อด้วยทองแดงผสมด้วยดีบุกแล้วแช่เงิน เหมือนกับเงินสลึงที่ขุนอินทรพิจิตร์จับส่งมา เป็นฝีมือเดียวกัน สัณฐานย่อมกว่าเงินเหรียญบาทน้อยหนึ่ง เพราะพิมพ์ดินที่หล่อถูกไฟสุกชักหดเข้า

(๓) อีกรายหนึ่งพระยาบุรุษยรัตนราชพัลลภได้มาแต่โรงกงสีโป เหรียญนั้นเป็นเหรียญหล่อด้วยดีบุกล้วนสีดำลายเลือน ๆ แต่ตราเป็นตราเงินบาท เนื้อก็เป็นดีบุกแท้ ไม่ได้เจือทองแดงเหมือนเบี้ยอัฐ ทรงพิเคราะห์เห็นว่าเหรียญนั้นก็เป็นฝีมือเดียวกันกับผู้ที่ทำเหรียญทองแดงแช่เงิน ชะรอยจะทำเหมือนเหรียญทองแดงแช่เงิน หล่อไม่ใคร่จะได้เสียไปมาก จึงย้ายมาหล่อด้วยดีบุก แล้วเกลือกปรอทหรืออย่างไร พอให้ขาวคล้ายเงิน แล้วก็เอาซับซ้อนเข้ากับเงินเหรียญบาทแท้ใช้ไป

(๔) อีกรายหนึ่งห้างเรมิกัมปนีฝรั่งเศสจับส่งขึ้นมาเหรียญหนึ่ง เหรียญนั้นเนื้อเงินที่บริสุทธิ์เหมือนเหรียญบาทไม่เป็นเงินแดง ชั่งน้ำหนักก็เต็มบาท แต่ตราตีพลัดพลาดอยู่ไม่สู้ดี ก็เหรียญบาทนี้ไม่ใช่ของทำปลอมของคลังแท้ เป็นแต่เจ้าพนักงานผู้เลือกเมื่อเวลาตีพิมพ์หลงตาไปไม่ได้คัดออกเสีย นายห้างได้ฟังคำลือก็ตื่นลือเห็นว่าแปลกตาน้อยหนึ่งก็จับมา

(๕) อีกรายหนึ่งพระยาบุรุษยรัตนราชพัลลภ ได้มาส่งอีกเหรียญหนึ่ง เหรียญนั้นเป็นเหรียญหล่อด้วยทองแดง ทรงพิเคราะห์เห็นว่าเหรียญนั้นก็เป็นฝีมือเดียวกันกับผู้ที่ทำเหรียญทองแดงแช่เงิน เหมือนกับเหรียญทองแดงแช่เงินที่หลวงนาวาเกนิกรจับส่งมา

(๖) อีกรายหนึ่งพระไชยยศสมบัติ จับได้แต่เงินอากรสวนมีผู้มาส่ง เหรียญนั้นก็เป็นของทำฝีมือเดียวกันกับเหรียญที่หลวงนาวาเกนิกรได้มาส่งเงินปลอมที่ทำด้วยหล่อทองแดงหล่อดีบุกดังว่าแล้วนั้น ทรงพระราชดำริเห็นว่าจะมีน้อยดอก ไม่มากนัก แล้วก็ดูง่ายกว่าเงินแดงตราบาท เพราะ ฉะนั้นประกาศมาแก่ข้าราชการฝ่ายหน้าฝ่ายใน แลทวยราษฎรพ่อค้าในประเทศนอกประเทศทั้งปวงให้ทราบเป็นแน่ว่า ตั้งแต่นี้ตลอด ๔ เดือนในปีชวด ฉศกนี้ ใครพบเงินปลอมที่เป็นดีบุกหล่อดังว่านั้นก็ดี เป็นทองแดงดังว่านั้นก็ดี หรือเป็นเงินปนทองแดงทองขาวอะไร ๆ ก็ดี บรรดาที่เลียนทำตามเงินเหรียญบาทเงินแปหลวงครั้งนี้แล้ว ใครเลือกได้ใครพบก็ให้เอามาส่งต่อเจ้าพนักงานที่หน้าพระที่นั่งสุทไธศวรรย์ ถ้าเป็นทองแดงทองเหลืองหล่อแช่เงินหรือเงินปนทองแดงก็จะพระราชทานเงินดีเปลี่ยนให้ บาทต่อบาท สลึงต่อสลึง เฟื้องต่อเฟื้องเป็นรางวัล แต่ถ้าเป็นดีบุกหล่อ จะพระราชทานรางวัลแต่ ๑๐ อัฐ ๑๒ อัฐ แก่ผู้เอามาถวายเพราะหมิ่นเหม่นัก ผู้รับไว้ก็โง่เขลานัก ถ้ามีผู้เอาเบี้ยอัฐไปบอกว่าเงินบาทจะเชื่อหรือ การที่ประกาศนี้ให้เป็นไปในภายใน ๔ เดือน ในปีชวด ฉศกนี้ ถึงเสียพระราชทรัพย์ไปก็ไม่ทรงเสียดาย เพราะปีนี้ฝนแล้งข้าวแพง ผู้ที่จับเงินปลอมมาถวายจะได้เงินดีไปซื้อข้าวกิน กำลังคนที่ทำปลอมจะทำได้เร็วเท่าไร เงินปลอมจะมีเท่าไรจะได้รู้ ขอท่านทั้งปวงที่พบเงินปลอม อย่าได้คิดเก็บไว้ใช้แก้ตัวดังพวกเก็บเงินแดงไว้เลย ก็เมื่อเงินเหรียญปลอมได้เข้ามามาก แลเวลาพ้นกำหนด ๔ เดือนแล้วจะทรงแจกจ่ายไปเป็นตัวอย่างในที่ลูกค้าใหญ่ ๆ แลนายบ่อน แลเจ้าภาษีนายอากรที่รับเงินมาก ๆ สำหรับเทียบเลือกเงินดีเงินแดง โดยจะมีผู้ทำปลอมต่อไป มีผู้รู้จักเสียมากด้วยกันแล้วก็จะใช้ฝืดเคืองเข้าก็จะเลิกไปเอง กำลังตาดูพอจะรู้ดอกอย่าเพ่อตื่นไป ผู้จะทำเงินเหรียญปลอมยากกว่าทำเงินพดด้วง ปลอม เงินพดด้วงปลอมก็มีผู้ทำมานาน ถึงกระนั้นก็ไม่มากนักในบ้านเมือง เงินที่เผาส่งท้องพระคลัง ๑๐๐ ชั่ง จะจับแดงได้อย่างมากทีเดียวก็เพียง ๑๐ บาท ๓ ตำลึงลงมาไม่มากนัก ถึงเงินเหรียญที่ชาวนอกประเทศเอามาแลกก็จับเงินปลอมได้บ้างคล้าย ๆ กัน อย่าเพ่อพากันตื่นตกใจไป แต่ยังมีเงินเหรียญบาทแลกึ่งบาทแลสลึงแลเฟื้องอีกจำพวกหนึ่ง ผิดกับของที่ทำในครั้งนี้มีอยู่บ้าง เงินจำพวกนั้นเป็นของทำไว้นานแต่ปีมะเส็ง นพศก ปีมะเมีย สัมฤทธิศก เงินจำพวกนั้นทำด้วยเครื่องมืออย่างหนึ่ง ตราอย่างหนึ่ง ทำได้แต่วันละเล็กน้อยไม่มากนัก ได้ทำเป็นเงินเหรียญบาทขึ้น ๓๐ ชั่ง เป็นเงินย่อย ๑๐ ชั่ง ๑๐ ตำลึงทองพัดดึงส์บ้าง ครั้นทำขึ้นลองดูแล้วเห็นว่าทำไปจะไม่พอใช้ จึงได้คิดทำเสียอย่างใหม่ เช่นทำอยู่ในกาลบัดนี้ เงินทองซึ่งทำครั้งก่อนนั้น ตราผิดกับของที่ทำครั้งนี้อยู่บ้างเล็กน้อย ในกระบวนลายดอกไม้ แลฟันจักร แลกระจังข้างเงินก็มีแลละเอียด น้ำเงินดำกว่า เงินครั้งนี้คล้ายกับเงินบาท แลเขื่องกว่าบางกว่าเงินเหรียญบาทสำรับใหม่หน่อยหนึ่ง แต่น้ำหนักเท่ากัน เงินเหรียญทองเหรียญแปจำพวกนั้น ได้ทรงแจกจ่ายพระราชทานแก่ผู้มีชื่อนั้น ๆ ไปบ้าง ทิ้งทานแก่ราษฎรไปบ้างนานแล้ว ก่อนแต่ตั้งโรงจักรครั้งนี้ เงินทองพวกนั้นใครได้ไว้ถ้าไม่สงสัยจะเก็บไว้ดูเล่นก็ตาม หรือเห็นว่าเป็นสงสัยเพราะตราผิดอย่าง ก็ให้เอามาขอแลกต่อเจ้าพนักงาน ก็จะเอาทองพัดดึงส์แลเงินบาทเงินกึ่งบาท ซึ่งทำใหม่ใช้อยู่มากในครั้งนี้ เปลี่ยนให้อย่าวิตกสงสัยเลย เงินทองพวกนั้นเป็นเนื้อดีหมด ไม่ใช่ของแดงของปลอม อนึ่งเงินเหรียญบาทที่ทำในโรงจักรครั้งนี้ ฝีมือแรกทำพลัด ๆ ไพล่ ๆ ไม่สู้ดีเหมือนกับเงินเหรียญบาทใหม่ ๆ มีอยู่บ้าง ลางทีปลายยอดมงกุฎกับหลังช้างเถียงกันอยู่ก็มี ก็เงินเหรียญบาทของผู้ใดมี ถ้าสงสัยว่าเป็นเหรียญปลอมก็ให้เอามาให้เจ้าพนักงานดูที่หน้าพระที่นั่งสุทไธศวรรย์ จะไม่เรียกเอาค่าตาดู ถ้าสงสัยอยู่ไม่หายจะให้เผาให้ดูก็จะยอมเผาให้ แต่จะต้องเรียกค่าเผาตามธรรมเนียม เพราะเจ้าพนักงานเหนื่อยแรงมากแลเสียถ่านด้วยเงินเหรียญบาทที่ต้องสงสัย ถ้าเจ้าของจะไปตัดไปเชือดหรือจะเผาเองก็ได้ แต่ถ้าทำยับเยินจนขาดวิ่นทะลุไปแล้ว จะมาเปลี่ยนเอาเงินดีจะต้องให้ ๓ เหรียญ ๕ บาท เหมือนเงินเหรียญแลเงินอื่น ๆ เพราะจะต้องยุบทำใหม่ แต่เงินที่ตีตราผิดเชิงแลไม่สู้ชัดเรียบร้อย ความผิดนั้นเป็นของเจ้าพนักงานผู้ทำ จะมาแลกเอาเงินดีไปใช้ได้ไม่คิดเอาเหมือนเงินตาย

พระบรมราชโองการเกี่ยวกับ “เงินตรา” ซึ่งพิสดารอีกฉบับหนึ่งในด้านประหยัดก็คือ การประกาศห้ามมิให้ชาวบ้านร้านถิ่นนับอัฐโสฬสลงกับพื้นแข็ง ๆ มีความว่าดังนี้ :-

ใครจะนับเบี้ยกะแปะอัฐแลโสฬสที่ใด ๆ ห้ามอย่าให้เทลงนับที่พื้นปูน พื้นศิลา แลพื้นอิฐกระเบื้องแลกระดานแข็ง ๆ หยาบ ๆ ของจะสึกหรอเสียลวดลายไปเร็ว ให้ปูผ้าหรือเจียมลงก่อน แล้วจึงเทนับลงไปบนผ้าหรือเจียมทุกแห่งทุกตำบล คนทั้งปวงจะต้องพร้อมใจสงวน เพราะใช้ด้วยกันทุกคนไปนาน ๆ

วันพฤหัสบดี เดือน ๑๑ ขึ้น ๒ ค่ำ ปีจอ จัตวาศก ศักราช ๑๒๒๔ หรือเป็นวันที่ ๔๑๕๒ ในรัชกาลปัตยุบันนี้

----------------------------

 

  1. ๑. ทองพัดดึงส์ คือ ค่ากำหนดแลกเปลี่ยนของเหรียญทองกระษาปณ์ในสมัยรัชกาลที่ ๔ มีค่าเท่ากับ ๑ ใน ๓๒ ของชั่ง หรือเท่ากับ ๒.๕๐ บาท (พจนานุกรมฉบับมติชน, พิมพ์ครั้งแรก, พิฆเณศ พริ้นท์ติ้ง เซ็นเตอร์, กรุงเทพฯ, ๒๕๔๙. น. ๔๑๗.)

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ