วันที่ ๑๒ เมษายน พ.ศ. ๒๔๗๖ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๑๒ เมษายน ๒๔๗๖

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ ทราบฝ่าพระบาท

ลายพระหัตถ์ฉะบับเล็ก ลงวันที่ ๔ กับฉะบับใหญ่ลงวันที่ ๖ ได้รับประทานแล้วทั้งสองฉะบับ เป็นพระเดชพระคุณล้นเกล้า

เรื่องราวอะไรที่เป็นล่ำสันอันควรจะนำมากราบทูลคราวนี้หามีไม่ เพราะวันเวลาหมดไปเสียแต่ด้วยต้องไปงานต่าง ๆ กับรับรดน้ำสงกรานด์ เพราะฉะนั้นก็จะทูลถวายได้แต่ข่าวที่เห็นมาจากการไปงานเท่านั้น

ในวันที่ ๖ มีงานพ้องกันถึง ๔ แห่ง คืองานกาชาดที่สวนสราญรมย์ งานไหว้พระสงกรานต์วัดพระเชตุพน งานจักรีถวายบังคมพระบรมรูปที่ปราสาทพระเทพบิดร และที่ปฐมบรมราชานุสสรณ์ ๓ แห่งข้างต้นไม่ควรกราบทูลเพราะเป็นงานตามเคยไม่มีแปลกอะไร จะกราบทูลแต่ที่ปฐมบรมราชานุสสรณ์เพราะเป็นงานครั้งแรกซึ่งยังไม่เคยทอดพระเนตรเห็น เจ้าพนักงานจัดการในว่าก็จะให้เหมือนงานพระบรมรูปทรงม้า แต่ที่จริงดูย่อหย่อนกว่า มหรศพไม่มีอะไรนอกจากปี่พาทย์หลวงวงเดียว ร้านรวงไม่มี คนที่ไปเป็นพวกที่ตั้งใจไปถวายบังคมแท้ ๆ พวกที่ไปเกร่อเบียดกันเล่นไม่มี แม้กระนั้นคนก็ไม่น้อย เข้า ๆ ออก ๆ กันตลอดวัน ดูเป็นที่จับใจมากกว่าที่พระบรมรูปทรงม้า เพราะว่าสถานที่ดีกว่า เป็นขอบเขตต์มีฐานลดหลั่น แต่งตั้งเครื่องบูชาเห็นจะแจ้งงดงาม ทั้งคนที่ไปก็ล้วนมีกิริยาอย่างเคารพ เกล้ากระหม่อมให้มีใจปีติเป็นอย่างยิ่ง เดิมคิดว่าทำแล้วส่งแล้วก็เป็นแล้ว แต่เดี๋ยวนี้กลับใจใหม่ว่าจะไม่ทิ้ง จะถือเอาเป็นธุระบำรุงต่อไปตามกำลังกว่าจะหาชีวิตไม่

ฝ่าพระบาททรงพระดำริที่จะบริจาคทรัพย์เป็นค่าศิลาประดับฐานถวายสนองพระเดชพระคุณในเมื่อพระชันษาครบ ๗๒ นั้น เป็นพระดำริอันชอบอย่างยิ่ง เกล้ากระหม่อมเห็นว่าถ้าทรงพระดำริเสียแต่ปีนี้ พอถึงวันที่ ๒๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๗ ก็ให้แล้วเสร็จ ได้ทรงอนุโมทนาทีเดียวจะเป็นดี เกล้ากระหม่อมจะกะงานแบ่งเป็นส่วนสัดตีราคามาถวาย จะทรงเลือกทำสนองพระเดชพระคุณเพียงไรก็แล้วแต่จะจุพระทัย คิดว่าจะไปเคลมที่สมเด็จพระพันวัสสาอีกด้วย หวังว่าคงจะพอพระทัยเหมือนกัน

​งานศพสมเด็จพระมหาวีรวงศ์กับพระพรหมมุนี^๑ มีพระสงฆ์มามากมาย สมเด็จกรมพระสวัสดิทรงขาว

งานศพเจ้าพระยาสุรศักดิ์^๒ ไม่มีทหารกองเกียรติยศ เขาว่าเจ้าพระยาวรพงศยุคุณหญิงสงวนให้ไปหาพระยาพหล^๓ขอทหาร เขาว่าคุณหญิงสงวนไปหา พระยาพหลว่าธรรมเนียมให้กองเกียรติยศนั้นเลิกแล้ว สมเด็จกรมพระสวัสดิทรงขาวอีก โจษกันกลุ้มว่าทำไมถึงทรง

เขาพูดกันว่าสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาสุรสีหนาท ได้ทรงรับส่วนแบ่งพระอัฏฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก ทรงบรรจุไว้ในวัดมหาธาตุ ข้อที่ได้ทรงรับส่วนแบ่งนั้นทราบอยู่ แต่ที่ทรงบรรจุไว้ในวัดมหาธาตุนั้นยังไม่ทราบ ฝ่าพระบาทได้ทรงทราบประการใดบ้าง ถ้าได้บรรจุไว้จริง บรรจุที่ไหนโปรดแถลงให้ทราบบ้างจะเป็นพระเดชพระคุณล้นเกล้า

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด