วันที่ ๒๕ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๔๗๖ น

​ปัตตานี

วันที่ ๒๕ พฤษภาคม ๒๔๗๖

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรงฯ ทราบฝ่าพระบาท

เกล้ากระหม่อมมาถึงปัตตานีเมื่อวานนี้ เวลาย่ำค่ำ วันนี้เช้าไปยะลา ดูบ่อแร่ตำบลลำพญา ดูเรือขุดแร่ของบริษัทปัตตานี เปนเทวดา เอาโรงจักรไปลอยน้ำไว้ทั้งอัน แล้วไปถ้ำแจ้งนมัสการพระนอน พระในถ้ำนั้นไม่งามแต่เก่ามาก ผเอิญได้พบนายตอม ซึ่งเปนคนที่เกล้ากระหม่อมเคยใช้อยู่ก่อนในกระทรวงโยธา กระทรวงส่งไปเปนโยธาปักษ์ใต้แต่ครั้งกระโน้น แล้วทางราชการเปลี่ยนแปลงไปไม่ต้องการ แกก็ต้องออก แต่ไม่กลับกรุงเทพฯ เลยหากินอยู่ปักษ์ใต้ แกได้เปนผู้ซ่อมแซมพระในถ้ำนั้น แกว่าพระนอนนั้นปั้นด้วยดิน ฝนหยดลงมาชะเอาองค์พระแหว่งโหว่ไปแห่งหนึ่ง ในองค์พระกลวงเดิรได้ตลอด แกเอาศิเมนต์ปะใช้เนื้อที่โหว่ไว้ แม้พระพุทธรูปองค์อื่นในถ้ำนั้นก็ทำด้วยดินเหมือนกัน เกล้ากระหม่อมเห็นลักษณถ้ำคล้ายถ้ำคูหาสวรรค์ที่พัทลุง สงสัยว่าจะคุ้ยหาพระพิมพ์ดินดิบได้เช่นเดียวกัน พูดขึ้นมีผู้ใหญ่บ้านรับรอง ว่าที่เฃากำปั่นอยู่​ตรงฃ้าม มีถ้ำเรียกว่าถ้ำคนโท ชาวบ้านเฃาไปคุ้ยได้พระพิมพ์ แต่ได้ลางส่วนไม่เต็มองค์ ถ้ำนั้นลงยาก ปากถ้ำเปนปล่องอยู่บนยอดเฃา ออกจากถ้ำแจ้งไปถ้ำมืดอันอยู่หลังเฃา เกล้ากระหม่อมไม่เฃ้า ลูกๆ เฃ้าไปเที่ยวว่างามมาก และลึกล้ำไปไม่สุด ในว่าทะลุติดต่อไปได้ถึงถ้ำแจ้ง เวลาเย็นกลับปัตตานี

พรุ่งนี้วันที่ ๒๖ จะกลับสงขลา แล้ววันที่ ๒๘ จะลงเรือกลับกรุงเทพฯ เห็นจะไม่ได้มีรายงานมาถวายอีกจนถึงกรุงเทพฯ

หนังสือนี้ไม่ได้เขียนกระดาษตราครุฑ เพราะที่นี่เฃาไม่จัดมาให้เขียน เฃาให้กระดาษนี้

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด