วันที่ ๙ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๗๖ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๙ สิงหาคม ๒๔๗๖

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ฯ ทราบฝ่าพระบาท

วันนี้ถึงกำหนดเขียนหนังสือถวาย แต่ข่าวคราวอะไรที่ควรจะกราบทูลมาติดจะข้น เกล้ากระหม่อมหมู่นี้ก็มีใจมุ่นเข้าไปข้องอยู่แต่เรื่องอนุสสรณพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า ด้วยว่าจะทำพระบรมรูปวางบนหลักตั้งไว้กลางสนาม ตามที่กรรมการเขาต้องการเช่นนั้น ให้นึกหวั่นใจกลัวจะไม่ชนะโมนุเมนต์มองซิเออปาวี ซึ่งเขาเปิดที่เมืองหลวงพระบางเมื่อเร็ว ๆ นี้ ทั้งในทางทำรูปที่เคารพตั้งกลางหาวตากแดดตากฝน ใจก็ยังไม่เปนฝรั่งพอที่จะหายรำคาญ อีกประการหนึ่งการสร้างรูปบุคคลตั้งบนหลักเปนอนุสสรณนั้นก็ติดจะพ้นสมัย ฝรั่งเขาก็เบื่อใจกันแล้ว เดี๋ยวนี้เขาเลิกหนีไปทำกันเปนรูปอะไรต่ออะไรแผลง ๆ แต่ให้เห็นปรากฏเปนแสดงคุณของผู้ตายเท่านั้น ก็เราจะไปเดินหง่าว ๆ ให้ผิดสมัยนิยม และตัวเราเองก็ไม่นิยมด้วยจะเอาดีที่ไหนมา อีกประการหนึ่งดูบัญชีเงินซึ่งมีคนส่งเข้าเรี่ยไรเขาลงพิมพ์ตามที่ตัดถวายมาทอดพระเนตรนี้ก็ให้ท้อใจ จึงคิดหาทางอยู่ว่าจะทำท่าไรดี ให้ท่วงทีปรากฏเปนไม่ใช่คนโง่คิด และไม่ให้เปลืองเงินมากหนักด้วย

นายฟอร์โนไปวัดรากตึกโบราณอะไรมาเขียนอยู่ที่ศิลปากรสถาน มีลักษณเปนกางเขนสองอันซ้อน ว่าก่อด้วยแลง ตั้งอยู่ในทุ่งนาลำน้ำสักฝั่งตะวันออก ตรงท่าเรือพระบาทข้ามเดินขึ้นไปจากฝั่งแม่น้ำกินเวลาประมาณ ๑๕ นาที อาจเปนตำหนักที่ประทับพระเจ้าแผ่นดิน ในเวลาเสด็จขึ้นนมัสการพระพุทธบาทได้กระมัง แต่ที่ก่อด้วยแลงนั้น แสดงว่าเก่าไม่น้อย อันนี้ทูลถวายมาเพื่อทรงพระดำริพยากรณ์ แผนผังไม่เข้าทีว่าจะเปนวัดได้

<img>

กรอบพระบรมรูปคู่ส่งประทานเข้าไปได้รับแล้ว กำลังเปลี่ยนพระบรมรูป จะนำออกมาถวายเมื่อมาหัวหิน สุริยุปราคาน่ากลัวไม่เห็น อากาศเปนเมฆหมอกครึ้ม ฝนตกทุกวัน

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด