วันที่ ๒ สิงหาคม พ.ศ. ๒๔๗๖ ดร

​สำนักดิศกุล, หัวหิน.

วันที่ ๒ สิงหาคม พุทธศักราช ๒๔๗๖

ทูล สมเด็จกรมพระนริศรฯ

หม่อมฉันกลับมาถึงหัวหินวันที่ ๑ สิงหาคม ในวันนั้นก็ได้รับลายพระหัตถ์ประทานมาต้อนรับแทนพระองค์ รู้สึกยินดีคล้ายกับได้เฝ้าเหมือนกัน

การเที่ยวเตร่ของหม่อมฉันคราวนี้นับว่าเรียบร้อย และเปนสุขสบายตลอดทาง ขอทูลเสนอรายการให้ทรงทราบโดยสังเขป คือ

ไปเรือวลัย ออกจากกรุงเทพ ฯ เรือแวะรับสินค้าเรื่อยไป ๑๖ แห่งจนเมืองกะลันตันเปนที่สุด ปลาดใจที่มีสินค้ามาก ปลาเค็มเปนพื้นและของอื่นๆ เที่ยวนี้บรรทุกระวางเต็มหมดจนถึงกะลันตันไม่มีที่จะรับสินค้า ต้องบอกปัดกว่า ๖ ลำเรือลำเลียง จุ้นจู๊บอกว่าถ้ารับได้หมดจะได้เงินค่าบรรทุกได้อีกสัก ๙๐๐ บาท ตั้งแต่เมืองกะลันตันเรือแล่นตรงไปเมืองสิงคโปร์ถึงเมื่อวันอาทิตย์ที่ ๒๓ เปนเวลาแล่นเรือ ๘ วัน สบายจริงๆ ด้วยคลื่นราบลมเย็นและว่างข่าวคราวทั้งปวง รักษาอารมณ์ได้สงบ ความอึกกระทึกเวลาบรรทุกของนั้น ใช่แต่ไม่เดือดร้อนเท่านั้นบางทีถึงไม่รู้ด้วยซ้ำไป ด้วยหม่อมฉันอยู่ที่ห้องบนดาดฟ้าข้างตอนท้าย เสียงเข้าไปถึงไม่สู้ดังนัก หูก็หนวกด้วย เลยได้ยินเสียงแต่แว่ว ๆ หรือนอนหลับไม่รู้สึกทีเดียว ถ้าบรรทุกกลางวันก็ดูเขาเล่น

พักอยู่ที่โฮเตลศรีวิวชายทะเลนอกเมืองสิงคโปร์ ก็เปนที่เงียบสงัดสบายดี พวกฝรั่งชาวเมืองเปนชั้นคนค้าขายไม่ต้องรู้จักกับใคร อยู่กันเที่ยวเตร่เหมือนอย่างเปนคนท่องเที่ยวสามัญสดวกดี ส่วนพวกในรัฐบาลนั้น เมื่อก่อนหม่อมฉันจะออกไปทูตอังกฤษได้ถามว่า หม่อมฉันมีประสงค์อย่างไรบ้าง หม่อมฉันได้ตอบว่าอยากจะไปให้เปนการเงียบจริง ๆ ไม่ประสงค์จะให้มีการต้อนรับเลี้ยงดูอย่างไร เขาก็กระทำตาม เปนแต่มาบอกปวารณาที่กงสุล ว่าถ้าเราจะต้องการอันใดให้บอกให้เขาทราบกับให้เรือไฟหลวงมารับส่งเมื่อขึ้นลง แต่ว่าเมื่ออยู่สิงคโปร์นั้นได้เที่ยวเตร่ทั่วถึงทุกแห่งที่อยากจะดู

วันที่ ๒๗ โดยสารเรือเกดาห์ออกจากเมืองสิงคโปร์มาเมืองปีนัง เรือเกดาห์ทำสำหรับรับคนโดยสาร ห้องหับเขาทำดีมากและเดินเร็วชั่วโมงละ ๒๐ ไมล์ มาเพียง ๒๐ ชั่วโมง ถึงปีนังเมื่อวันที่ ๒๘ ขึ้นพักอยู่ที่บ้านอัษฎางค์ของพระยารัตนเศรษฐี ซึ่งหม่อมฉันเคยอยู่มาแต่ก่อนแล้วหลายครั้ง ได้พบกรมขุนชัยนาทที่โฮเตล เธอเสด็จไปกับพระองค์หญิงเยาวพาเพื่อรับลูกชายเล็กของเธอ และจะกลับไปกรุงเทพฯ ในวันที่หม่อมฉันไปถึงนั้น เรื่องนี้​มันชอบกลอยู่หน่อย พอหม่อมฉันไปแล้วไม่ช้ากรมพระกำแพงเพ็ชรก็ตามไปสิงคโปร์ทางเรือ แต่ไม่ทันได้พบกัน ฝ่ายกรมขุนชัยนาทก็เสด็จไปปีนังทางบก เลยเกิดกระซิบลือกันในกรุงเทพ ฯ ลูกเขียนหนังสือบอกไปให้ทราบว่าเขาโจทก์กันว่าหม่อมฉันและเจ้านายพระองค์อื่นที่ไปคราวนี้จะเลยไม่กลับมาทั้งนั้น ที่เมืองปีนังไม่ใคร่มีอะไรแปลกกว่าได้เห็นมาแต่ก่อน นอกจากความทรุดโทรม เช่นบ้านช่องและตึกแถวปิดว่างเปนระนาวไป ห้างหอก็ทรุดโทรม ทั้งที่สิงคโปรและปีนัง จริงอย่างเขาว่า ว่าอัตคัดฝืดเคืองกว่าในกรุงเทพ ฯ เปนอันมาก อยู่ปีนัง ๓ วันพอวันจันทรที่ ๓๑ ขึ้นรถไฟ วันอาทิตย์ที่ ๑ สิงหาคมก็กลับมาถึงหัวหิน สิ้นคำให้การโดยสังเขปเท่านี้.

ที่ตรัสหารือมาถึงเรื่องพระบรมรูปสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวที่จะสร้าง ณ โรงเรียนวชิราวุธนั้น เข้าใจว่าไม่เปนการเร่งร้อน

ขอประทานเวลาตริตรองไว้ทูลเสนอเมื่อเสด็จลงมาหัวหิน.

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด