วันที่ ๑๒ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๖ ดร

​บ้านซินนะมอน ฮอลล์, ปีนัง.

วันที่ ๑๒ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๗๖

ทูล สมเด็จกรมพระนริศรฯ

หม่อมฉันได้รับลายพระหัตถ์ฉะบับลงวันที่ ๑๐ กำหนดที่จะส่งหนังสือถึงกันตามที่ทรงพระดำริมานั้นเหมาะดีแล้ว หม่อมฉันจะประพฤติตาม จะพยายามส่งหนังสือไปถวายทุกคราวเมล์วันศุกร แต่วันศุกรที่ ๒๖ จะเปนเวลาที่หม่อมฉันไม่อยู่ปีนัง ด้วยกำหนดว่าจะไปส่งเสด็จพระเจ้าอยู่หัวที่เกาะสุมาตรา วันศุกรที่ ๑๙ และจะเลยเอาเปนโอกาสไปเที่ยวที่บรัสตากีที่เลื่องลือกันนักกับที่อื่น ๆ ในเกาะสุมาตราสักสัปดาหะหนึ่ง จะกลับมาถึงปีนังต่อราววันจันทรที่ ๒๙ หม่อมฉันได้ยินว่าทูลกระหม่อมชายกับสมเด็จหญิงน้อย และกรมหลวงทิพยรัตนเสด็จมาส่งเสด็จพระเจ้าอยู่หัวด้วย หม่อมฉันเลยจะได้โอกาศพบปะท่านเหล่านั้นด้วย ทำให้ยิ่งยินดีขึ้น

ในจดหมายฉะบับก่อน ได้เล่าไปถวายถึงเรื่องความลำบากเนื่องด้วยหนังสือเดินทาง เรื่องนั้นสำหรับครัวหม่อมฉันกงสุลฮอลันดาเขาจัดการตามที่ได้รับไปเปนอันเรียบร้อยแล้ว

มีเรื่องที่ควรจะทูลอีกเรื่องหนึ่ง เนื่องจากได้อ่านลายพระหัตถ์ที่ประทานมาฉะบับแรกเมื่อเสด็จกลับเข้าไปถึงกรุงเทพฯว่าหาหมอมาตรวจแก้พระกรรณตึงได้ผลดีบางเล็กน้อย หม่อมฉันเกิดกระสัลขึ้นมาบ้าง ได้หาจีนช่างควักหูมาชำระหูในเวลาเมื่อบอกให้เขียนจดหมายฉะบับนี้ คุยเอาขี้หูออกมาได้พะเนินเทินทึกทั้ง ๒ ข้าง รู้สึกว่าได้ยินขึ้นบ้างเล็กน้อยเหมือนกัน

หม่อมฉันไม่มีเรื่องโบราณคดีที่จะทูลมานานแล้ว มานึกขึ้นได้เรื่องหนึ่งที่จะบันเล็งถวายสำหรับช่วยทรงพระดำริคือ เรื่องสุพรรณบัตรพระนามได้พบหลักฐานมีประเพณีโบราณพระราชทานพระสุพรรณบัตรแต่เจ้ากับสมเด็จพระสังฆราช นอกจากนั้นไม่พบหลักฐานว่ามีก่อนรัชชกาลที่ ๔ ยิ่งหิรัญญบัตรนึกไม่ได้ทีเดียวว่าพบหลักฐานเคยมีก่อนรัชชกาลที่ ๔ ขอให้ทรงพระดำริตริตรองดู

อีกเรื่องหนึ่งเรื่องอ่านประกาศการพิธี พบหลักฐานที่มีก่อนรัชชกาลที่ ๔ แต่พระสงฆอ่านประกาศพิธีตรุสอย่าง ๑ พราหมณ์อ่านโองการแช่งน้ำ เมื่อถือน้ำอย่าง ๑ กับอาลักษณ์อ่านประกาศเมื่อตั้งสมเด็จพระสังฆราชอีกอย่าง ๑ รวมเปน ๓ อย่างเท่านั้น หม่อมฉันสันนิษฐานว่าประกาศเทวดาในงานพระราชพิธีบรมราชาภิเศก จะอนุโลมแต่​ประกาศพิธีตรุส ประกาศตั้งกรมจะอนุโลมมาแต่ประกาศตั้งสมเด็จพระสังฆราช ส่วนประกาศการพิธีต่าง ๆ ที่อาลักษณ์อ่านก็จะอนุโลมมาจากพราหมณ์อ่านโองการแช่งน้ำ จะเป็นของเกิดขึ้นในรัชชกาลที่ ๔ ทั้งนั้น ขอให้ทรงพิจารณาด้วยอีกเรื่อง ๑ มาอยู่นี่เขียนเรื่องโบราณคดีลำบาก ด้วยไม่มีหนังสือค้นหลักฐาน นึกได้เท่าใดก็เขียนเท่านั้น

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด

ป.ล. ถ้ามีประสงค์จะทรงมีจดหมายถวายทูลกระหม่อมชาย^๑หรือสมเด็จหญิงน้อย^๒ ให้ทรงส่งมารถเมล์วันพุธที่ ๑๗ นี้ หม่อมฉันจะรับเอาไปถวาย