วันที่ ๑๔ มกราคม พ.ศ. ๒๔๗๖ ดร

​บ้านซินนะมอน ฮอล, ปีนัง.

วันที่ ๑๔ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๗๖

ทูล สมเด็จกรมพระนริศ ฯ

หม่อมฉันตั้งวิธีเขียนหนังสือถวายท่านขึ้นใหม่ คือ ไม่เลือกว่าวันใด ถ้านึกเรื่องที่ควรเขียนถวายก็จะเขียนลงไว้เหมือนหนึ่งเก็บผลไม้ใส่กระจาด ลูกใดสุกก่อนก็เก็บก่อน พอถึงวันศุกร์ก็จะรวมส่งไปถวาย

๑. วันนี้วันอาทิตย์ที่ ๑๔ มกราคม เมื่อเช้าได้พลิกดูพงศาวดารรัชชกาลที่ ๔ ตอนต้น พบเรื่องเปนที่สังเกตเรื่อง ๑ หม่อมฉันได้เคยทูลปรารภกับท่านว่าในคาถา ยํยํ เทว มนุสฺสานํ มีบทว่า อิมนา ธมฺม ทาเนน ส่อให้เห็นว่าสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ฉิม) จะแต่งคาถานี้ถวายพระพรในท้ายเทศนา อ่านพงศาวดารวันนี้มาพบว่า เมื่อเดือนอ้าย ปีกุญตรีศก พ.ศ. ๒๓๙๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวโปรดฯให้มีงานฉลองพระเดชพระคุณพระบุรพการีที่พระมหาปราสาทอันเปนที่ประดิษฐานพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ในงานนั้นโปรดฯให้ทำกระจาดใหญ่ ๓ กระจาด สมเด็จองค์ใหญ่ทำกระจาด ๑ สมเด็จองค์น้อยทำกระจาด ๑ เจ้าพระยานิกรบดินทร์ทำกระจาด ๑ เปนเครื่องกัณฑ์เทศน์ แล้วมีเทศนาพงศาวดารมหาชาติและอื่น ๆ หลายวัน สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ฉิมถวายเทศนา นิโรธสัจ เมื่อเดือนอ้าย แรม ๖ ค่ำ สันนิษฐานว่าจะถวายพระพรด้วยคาถา ยํยํ ข้างท้ายเทศน์กัณฑ์นี้เอง

๒. เมื่อวันอาทิตย์ที่ ๑๔ เมล์มาจากกรุงเทพฯ ได้ข่าวว่ากรมหมื่นพิทยาฯ ออกจากตำแหน่งในราชบัณฑิตยสภา และดูเหมือนจะเลยเลิกราชบัณฑิตยสภา เอาการหอพระสมุดฯและพิพิธภัณฑสถานไปรวมกับกรมศิลปากรในกระทรวงธรรมการ เรื่องเลิกราชบัณฑิตยสภานี้หม่อมฉันไม่เคยคิดคาด แต่ดูก็ไม่ควรจะทำปริเทวนาการอุปรมาเหมือนลูกลมเมื่อลมบนไม่มีมันก็ยุบเป็นธรรมดา บางทีการที่เลิกนั้นก็จะดีกว่าคงอยู่ เพราะไม่เปนประโยชน์คุมกับเงินที่เสียแต่เมื่อข่าวระบือไปถึงนานาประเทศ น่าจะถูกติเตียนอยู่บ้าง

​๓. วันจันทร์ ที่ ๑๕ เวลาเช้า กงสุลสยามให้เลขานุการมาบอก ว่ากระทรวงการต่างประเทศมีคำสั่งมาให้ยอมต่ออายุหนังสือเดิรทางให้พวกหม่อมฉันโดยดี ถามว่าเหตุใดจึงได้ยอม บอกว่ากงสุลได้มีใบบอกเขาไปว่าพวกหม่อมฉันมีหนังสือเดิรทางอยู่แล้วทั้งนั้น เปนแต่หนังสือขาดอายุ จึงได้สั่งให้ยอมต่อให้โดยดี แปลว่าข้อที่หาว่าหม่อมฉันมาโดยไม่บอกให้รัฐบาลทราบก่อนนั้นเปนอันล้มละลาย

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด