วันที่ ๒๗ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๖ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๒๗ ธันวาคม ๒๔๗๖

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ทราบฝ่าพระบาท

เกล้ากระหม่อมมีความระลึกถึงฝ่าพระบาทกับทั้งหลาน ๆ ซึ่งพากันมาอยู่ปีนังเปนอย่างยิ่ง ได้เห็นรูปตึึกบ้านซินนะมอน ซึ่งหญิงเป้าส่งไปให้หญิงอาม ออกจะตื่นใจ ใหญ่โตไม่น้อย แม้ค่าเช่าจะน้อยก็เห็นจะยังต้องเสียค่ารักษาเพิ่มเข้าไปอีกเปนอันมาก เพราะมีเนื้อที่กว้างขวาง

เกล้ากระหม่อมเจ็บหายดีแล้ว จึ่งตั้งต้นเขียนหนังสือมาถวายด้วยคิดว่าฝ่าพระบาทเสด็จมาอยู่ว้าเหว่ เมื่อได้ทรงรับหนังสือบ้าง คงทำให้เกิดความสำราญพระทัย แต่เรื่องราวที่จะทูลถวายก็ไม่ค่อยมี คราวนี้จะทูลถวายผลในการที่ได้มีหนังสือถึงกรมหมื่นพิทยาลงกรณ อันได้ส่งไปแต่หาดใหญ่ในข้อความที่เกี่ยวแก่ศิลปากร ซึ่งฝ่าพระบาทสงสัยในพระทัย ว่ากรมหมื่นพิทยาลงกรณจะช่วยอะไรได้บ้าง

เรื่องช้างเธอไม่ได้ทำอะไรเลย^๑ ทำแล้วก็ทิ้งโกโรอยู่อย่างนั้น เธอแก้ว่ารอไว้ให้เกล้ากระหม่อมดูเสียก่อน แม้เกล้ากระหม่อมได้ดูแล้วตามที่เธอว่า ในการที่จะส่งเสียให้สำเร็จไปเธอก็ไม่รับทำ เธอว่าตกเปนหน้าที่พระสาโรช เงินค่าทำช้างนั้นเธอก็จะมอบให้พระสาโรช แต่เขาก็ไม่รับ เกล้ากระหม่อมเห็นว่าซัดกันโยเย เกล้ากระหม่อมจะยื่นมือเข้าไปทำเสียเองให้เสร็จไป

เรื่องเครื่องมือทำปฐมบรมราชานุสสรณ กับเรื่องของอันเปนสมบัติของเกล้ากระหม่อม ซึ่งเอาไปไว้ที่ศิลปากรสถานนั้น เธอบอกให้เกล้ากระหม่อมไปรับเอาที่พระสาโรช

เรื่องสมุดของหอพระสมุด ซึ่งฝ่าพระบาทจัดประทานไปไว้ที่ศิลปากรสถานนั้น เธอว่าเธอให้ขนกลับคืนไปไว้หอพระสมุด ก่อนมอบศิลปากรสถานไปกระทรวงธรรมการแล้ว ในข้อนี้ต้องชมว่าเธอได้ทำโดยรอบคอบสมควรดี

เรื่องของที่เกล้ากระหม่อมวานช่างในศิลปากรสถานไว้ให้ทำ เธอได้สั่งให้เขาทำต่อไปให้สำเร็จ และเขาก็ได้ทำเสร็จส่งมาให้อย่างหนึ่งแล้ว

นับว่าการสำเร็จหมดเว้นแต่อย่างเดียวเท่านั้น ก็เปนอันพอใจแล้ว

​คำบอกทหารภาษามคธ ตามสืบได้แล้วจากพระยาวิเศษสัจธาดา (อิ่ม) แกบอกให้จดตามที่จำได้ ได้แต่ท่าปืน คำบอกแปรแถวแกจำไม่ได้ แต่แกว่าจดไว้มีอยู่ที่บ้านน้องชาย จะไปติดตามดูก่อน แต่เสียใจ คำที่บอกให้จดมาโดยมากขวางหู แปลไม่ออก คลาศเคลื่อน เปนพวก ปะแลนสะเต๊บ สมิงเทา สะมันเกรา แกเห็นจะจำมาได้จากครูบอกไม่ใช่เรียนจากหนังสือตำรา เกล้ากระหม่อมจะเอาไปลองปรึกษากับสมเด็จพระพุทธ^๒ ช่วยกันเดาดูก่อน

องค์ประเวศ^๓ เจ้าจอมมารดาทับทิม^๔ หญิงวิมล^๕ กราบถวายบังคมลาออกมาอยู่กับกรมขุนสิงห์^๖ได้พระราชทานพระบรมราชานุญาตแล้ว กรมขุนสิงห์เห็นจะได้ที่อยู่ตั้งเปนหลักแหล่งแปลงที่แล้ว

ที่บางกอกหนาวมากมาแต่วันที่ ๑๙ ถึงวันที่ ๒๔ ปลอดลง ๖๕ องษาแต่เวลานี้คลายแล้ว

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด