วันที่ ๑๗ มีนาคม พ.ศ. ๒๔๗๖ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๑๗ มีนาคม ๒๔๗๖

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ทราบฝ่าพระบาท

ลายพระหัดถ์ลงวันที่ ๗ และที่ ๙ ได้รับประทานแล้ว เปนพระเดชพระคุณล้นเกล้า

ที่ทูลถามถึงมารดาเจ้าแก้วนวรัฐนั้น ทรงพระดำริคาดถูกทีเดียว เจ้าพระยาวรพงศคิดกะการจะช่วยเพื่อบำรุงน้ำใจ ในการที่เขาจะปลงศพต่องานพระราชชายาไป ท่านมาถามเกล้ากระหม่อมก็จน จึ่งได้ทูลถามฝ่าพระบาทมา เมื่อได้ทราบความตามที่ทรงพระเมตตาชี้แจงประทานไป ได้บอกไปให้ท่านทราบแล้ว ข้อที่ทูลถามถึงกรมหลวงสรรพศิลปปรีชานั้นก็เกี่ยวกับงานศพเหมือนกัน ลูกสาวหม่อมเจ้าเปล่งเขาจะทำศพพ่อ มาเกณฑ์ให้เกล้ากระหม่อมจัดการทำหนังสือแจก จะต้องแต่งคำนำแสดงประวัติตามสมควร ไม่ทราบการณ์ไกลจึงต้องทูลรบกวนถามมา

รำลึกถึงฝ่าพระบาทอยู่ไม่วาย ไม่ใช่แต่รำลึกถึงอย่างเบา ๆ ที่เขาเรียกกันว่า “คิดถึง” รำลึกถึงอย่างหนักใจคือเปนห่วง ว่าเสด็จออกมาอยู่ดุจว่านอกฟ้าหิมพานต์ เกรงจะได้ความยากไร้อะไรต่าง ๆ ดุจเรื่องแลกตั๋วดราฟเอาเงิน จึ่งเกิดขลุกขลักประดักประเดิด หญิงเหลือต้องวิ่งเต้นแก้ไขลำบากลำบนนั้นเปนต้น นอกจากนั้นก็ยังจะว้าเหว่เพราะไม่ได้ทรงประสบพระญาตมิตรที่พึงพระทัย จะทำให้เพลิดเพลินพระทัยได้บ้างก็มีแต่จะเสด็จไปเที่ยวทอดพระเนตรอะไรบ้าง ตามที่ทรงพระดำริจะไปเที่ยวทอดพระเนตรเทวสถานของพวกฮินดูนั้นดี จะได้รู้ว่ามีอะไรบ้าง อันศาลเทพเจ้าของพวกฮินดูนั้นมีต่างๆ ศาลพระขันธกุมารอย่างที่ทอดพระเนตรเห็นที่ปินังนั้น เคยเห็นรูปถ่ายมีในอินเดียภาคใต้ เมืองอะไรลืมเสียแล้ว เปนศาลสูงใหญ่มาก หลังคาเปนประทุน ก่อด้วยหินเปนชั้นๆ มีรูปภาพจำหลักอย่างยิบยับ ที่ซุ้มชั้นล่างอันเปนชั้นใหญ่ จำหลักเปนรูปพระขันธกุมารทรงนกยูงองค์ใหญ่ถนัด ศาลพระอาทิตย์ก็มีตั้งพระอาทิตย์กลาง ตั้งอัฎฐเคราะห์รอบอย่างเราตั้งบัตร แต่ทำไมเราเอาพระเกตุตั้งกลางเปนประธานไม่ทราบ ที่เขาถือเอาพระอาทิตย์เปนใหญ่เปนประธานนั้นดูสมควรมาก น่าปลาดอีกอย่างหนึ่ง พระเปนเจ้าทั้งสามนับถือว่าเสมอกัน แต่ศาลพระอิศวรและพระนารายณ์นั้นมีมากที่สุด ศาลพระพรหมมีน้อยที่สุด เขาว่าทั่วทั้งประเทศอินเดียมีศาลพระพรหมอยู่สองหรือสามศาลเท่านั้น คิดดูในเมืองไทยเราก็ไม่มีศาลพระพรหมที่ไหนเลย

​วันที่ ๒๓ เดือนนี้ จะมีการถวายบังคมพระบรมรูปทรงม้า ที่พระลานดุสิต แทนวันที่ ๒๓ ตุลาคม ซึ่งรัฐบาลสั่งให้ระงับไว้

วันที่ ๑ เมษายน ที่ในกรุงเทพฯ เขาจะมีอะไรหรูหรากันไม่ทราบ คงได้ทอดพระเนตรเห็นข่าวที่เขาลงพิมพ์ในบางกอกแตมส์วันที่ ๑๔ เดือนนี้แล้ว จะเปนงานของใครไม่ทราบ ได้ยินว่าประชุมกันที่พระที่นั่งอนันตสมาคม ดูเหมือนท่านวรรณเปนตัวตั้ง เมื่อวานนี้พบพระยาบำเรอภักดิ์^๑ บอกว่ากรรมการเขาส่งกำหนดการจะมีอะไรแปลก ๆ ในวันปีใหม่มา เขาถามมาว่าจะไปเฝ้าสรงน้ำได้เวลาไร เกล้ากระหม่อมร้องโปรเตสว่าการรดน้ำสงกรานต์นั้น ประเพณีรดกันแต่ในวงญาตดอก ที่ไม่ใช่ญาตเขาไม่รดกันดอก หวังว่าแล้วเขาคงจะส่งโปรกรามมาให้ดู เมื่อได้ทราบความละเอียดว่าเปนประการใดแล้ว จะเล่าถวายมาทีหลัง

หญิงแดงกับหญิงโหลไปลาเมื่อวานซืนนี้ ว่าจะออกมาเฝ้าฝ่าพระบาท แม่โตจัดปลาแห้งส่งฝากมาถวาย

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด