วันที่ ๑๐ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๖ น

​ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๑๐ กุมภาพันธ์ ๒๔๗๖

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรง ทราบฝ่าพระบาท

เมื่อวันที่ ๓ ไม่รู้เนื้อรู้ตัว หญิงจงโผล่ยิ้มแป้นเข้ามาหา ทำให้ตึ่นเต้นด้วยความดีใจที่ได้พบเธอ เธอเอาลายพระหัดถ์กับของประทานฝากไปส่งให้ อ่านลายพระหัดถ์ตื่นใจในข้อความ แล้วก็ดูของด้วยความพิศวง สนทนากับหญิงจง ผสมกันหลายอย่างทำให้ลนลานจนพูดไม่ถูก แต่ทุกอย่างก็นำใจให้คิดถึงฝ่าพระบาทเปนล้นพ้น พระเดชพระคุณหาที่สุดมิได้

เห็นข่าวในหนังสือพิมพ์เขาลง กล่าวถึงเจ้านายไปเฝ้าส่งเสด็จที่สุมาตรา เจียรนัยอย่างละเอียดว่าสำนักไหนไปวันไหน เป็นเจ้านายกี่องค์ลงพระนามอย่างละเอียด น่าปลื้มใจดูพร้อมเพรียงกันมากน่าสนุก

ตามลายพระหัดถ์ตรัสเล่าถึงพิธีชักรถแห่พระอิศวร นึกได้ถึงในกรุงเทพฯ ก็เคยแห่กันเหมือนกัน แต่ไม่เคยไปดู เห็นแต่หนังสือพิมพ์บางกอกไตม์พรรณนาดูน่าสนุก เขาออกชื่อพิธีด้วย แต่จำหาได้ไม่

แว่นของประทานที่ทำเปนรูปดุจนิ้วมือนั้น น่าพิศวงหนักหนา พิจารณาเห็นว่าจะไม่ได้เจตนาทำเปนมือ เพราะว่าถ้าทำเปนมือแล้วจะต้องมีนิ้วต่ำบากลึกเปนหัวแม่มืออย่างรูปที่ ๑ นี่บากไล่เสมอกันอย่างรูปที่ ๒ น่าจะไม่ใช่มือ จะเจตนาให้เปนร่องสำหรับติดเทียน ๕ เล่มกระมัง แว่นเวียนเทียนของเรานั้น ยืมเอาแว่นส่องหน้ามาใช้ชั่วคราว หาใช่คันสำหรับติดเทียนที่แท้จริงไม่ เห็นคันติดเทียนที่ประทานไปเลยนึกถึงมือเจ้าเซน เขาจะบากเปนรูปมือหรือจะเหมือนคันติดเทียนที่ประทานไปก็ไม่ได้สังเกต เชื่อแน่เสียว่าเปนมือ เพราะเรียกกันว่ามือเจ้าเซน แต่เจ้าฉ่ำข้างยืนยันว่าไม่ใช่มือ เปนเครื่องหมายพระเจ้า ๕ พระองค์ ดูไทยเต็มที จะว่าเปนอันเดียวกับคันเทียนที่ประทานไปก็ใช่ที่ เพราะเปนคนละศาสนา จะสืบดูต่อไปก่อน

<img>

สังข์ที่ประทานไปนั้น กะทัดรัดน่าเอนดูเต็มที เกล้ากระหม่อมคิดจะตกแต่งไว้ใช้จริง ๆ รูปร่างเหมือนพระมหาสังขทักษิณาวัฎจริงอย่างทรงสังเกตเห็น แต่เปนอุตราวัฎ หาใช่ทักษิณาวัฎไม่ ที่ทรงจำบัญญัติเวียนไม่ได้นั้นควรแล้ว เพราะไม่มีพระธุระเกี่ยวข้องกับเรื่องเวียน แต่เกล้ากระหม่อมเปนผู้ที่เกี่ยวข้องแก่เรื่องวงทักษิณาวัฎอยู่บ่อย ๆ คือต้องเขียนราชสีห์ แต่ก่อนนี้เขียนทีไรก็งงหลงลืมจำไม่ได้ว่าจะเวียนทางไหน ต้องวิ่งหาสังข์ดู ​จนคุณเสน่ห์ (หม่อมราชวงศ์ในกรมหมื่นมนตรีรักษา) แกสอนให้ ว่าจงจำไว้เถิด เขียนเปนออปั้นกิ่มแล้วเปนถูก แต่ก่อนแกก็หลงเลอะจำไม่ได้เหมือนกัน จึงหาหลักที่จะจำมันไว้ให้แม่นยำ แต่นั้นมาเกล้ากระหม่อมไม่ลืมอีกเลย

คำให้การจีนกั๊กที่ทรงเรียง หลับตาเห็นเข้าทีเสียแล้ว หญิงจงไปบอกรายงานเหมือนกันว่าทรงถ่ายรูป จะประทานไปทีหลัง ตั้งใจคอยอยู่ ตาดิศก็ไปหาพร้อมด้วยหญิงจง บอกลาจะออกมาเฝ้าฝ่าประบาท เกล้ากระหม่อมบอกว่าเปนนอกพระราชอาณาเขตร อนุญาตทางผู้กำกับพระราชวงศไม่ได้ ต้องทำหนังสือกราบถวายบังคมลาไปยื่นทางกรมราชเลขานุการ เธอก็ทำไปยื่นในวันจันทร์ ได้สั่งอนุญาตไปในวันนั้นแล้ว ทราบว่าออกมาในวันพุธ ป่านนี้คงได้เฝ้าฝ่าประบาทแล้ว

เณรงั่วไม่เข้าสอบพระปริยัติปีนี้ แม่และพี่รบเร้าให้เข้าสอบก็ไม่ยอม ว่ายังรู้น้อย เข้าสอบตกแล้วก็อายเขา ครั้นถึงเวลาสอบตามไปช่วยสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ เห็นข้อสอบเข้าเสียใจว่าง่าย ๆ แม้เข้าสอบก็ไม่ตก

หนาวกลับมาอีกเปนตกที่ ๓ เดือดร้อนนอนไม่ค่อยหลับ ลำลึกถึงฝ่าประบาท ขอถวายบังคมมาแทบฝ่าพระบาท

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด