วันที่ ๑๙ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๗๖ ดร

​บ้านซินนะมอน ฮอลล์, ปีนัง.

วันที่ ๑๙ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๔๗๖

ทูล สมเด็จกรมพระนริศร ฯ

ในระยะนี้หม่อมฉันอ่านหนังสือพบอธิบายแปลก ๆ ดังคัดมาทูลเสนอต่อไปนี้

๑. พบอธิบายศัพท์ว่า ตะเกี่ย (Takiar) ในหนังสือเรื่อง Indian Courts & Characters ของ Sir Thomas Strongman ว่าเปนพวกมิชชันนารีอิสลาม นิกายเซียะ บอกฝอยต่อไปว่ามิชชันนารีพวกตะเกี่ยนี้ฉลาดในอุบายสอนศาสนา จึงขึ้นชื่อลือนามดังนี้ เปนอันได้ความว่า “เจ้าประคุณตะเกี่ย” ที่ฝังศพไว้ ณ วัดแขกปากคลองตะเคียน เปนชาวอินเดียที่มาสอนศาสนาในประเทศนี้และคงมีผู้เลื่อมใสมาก

๒. พบคำภาษิตในพระราชนิพนธ์ ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่องงานบรมบรรพตว่า ลูกเธอเปนเอก เพราะเปน “หน่อคำลำแก้ว” น้องเธอเปนโท เพราะว่า “หลุดแล้วจากลำต้น” ดังนี้จะเปนภาษิตเก่าหรือจะเปนพระราชนิพนธ์ทรงผูกขึ้นใหม่

๓. พบในหนังสือพระราชนิพนธ์ ของพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว เรื่องว่าด้วยการในพระพุทธศาสนา ประทานอธิบายลักษณะเถน ๓ ประการดังนี้

“เถน ๓ ประการนั้น ตามคำที่เขาว่ากันอึงๆทั้งบ้านทั้งเมืองว่า ไหลเถน งมเถน ระยำเถน คำที่มี เถน เปนท้าย ๓ อย่างนี้ได้ยินด้วยกัน

ไหลเถนนั้น คือไหลเลือนเลอะเทอะจำศีลจำธรรมไม่ได้ ใครไต่ถามว่ากระไรก็เออๆคะๆไป ประสงค์แต่จะให้ชอบใจผู้พูดด้วยไม่ขัดเขา คำของตัวในเวลาหนึ่งขัดแก่คำของตัวในเวลาอื่นก็ไม่สังเกตสังกา

งมเถนนั้น อะไรๆเขารู้กันอยู่กลุ้ม ๆ ก็งมงายง่วนงุนอยู่ไม่รู้

ระยำเถนนั้น คือการปลาดๆลางอย่างที่ชาวบ้านเขาไม่ทำ ชาววัดก็ทำ อย่าให้ว่ามากไปเลย”

เนื่องจากเห็นพระบรมราชาธิบายนี้ หม่อมฉันเกิดอยากรู้หรือเคยรู้แล้วลืมเสียก็เปนได้ ว่าผู้ที่บวชเปนเถนนั้นถือศีลอย่างไร มีในเสภาของของพระยาศรีสุนทร (น้อย) หม่อมฉันยังจำตอนเริ่มต้นได้หน่อยหนึ่งว่า “จะกล่าวถึงเถรสังข์บางกระจะ บวชเปนพระแล้วก็เลื่อนลงเปนเถน” ในกฎหมายหรือในหนังสืออื่นก็กำหนดเถนไว้เปนพวกหนึ่งต่างหากจากพระภิกษุและสามเณร ถ้าถือศีล ๑๐ ก็เปนเณรแก่ เช่น เณรอ้นวัดบวรนิเวศฯ และ​สามเณรรณชัย เหตุใดจึงเรียกว่า เถน ถ้าหากเปนภิกษุลัชชีเช่นเอาไปผูกในเรื่องนิทานต่างๆดูก็ไม่น่าจะยอมรับในกฎหมาย เรื่องศีลของเถน และเถนครองผ้าอย่างไร ท่านเคยทรงทราบหรือไม่ ถ้ายังไม่ทรงทราบ ผู้ที่จะถามได้ดูเหมือนจะมีแต่สมเด็จพระวันรัตองค์เดียว ขอให้ทรงสืบถามไว้ หาไม่อธิบายจะสูญเสีย

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด