วันที่ ๑๕ เมษายน ร.ศ. ๑๒๖

(รับวันที่ ๑๕ พฤษภาคม ๑๒๖)

Dampfer Sachsen

Norddeutscher Lloyd, Bremen

วันที่ ๑๕ เมษายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๖

ถึง พระยาสุขุม

ตั้งแต่มาได้รับโทรเลขบอกข่าวพระที่นั่งฉะบับหนึ่ง ได้เตรียมโทรเลขไว้สำหรับจะมีจากสุเอซ หรือปอรตเซตฉะบับหนึ่ง หนังสือฉะบับนี้มีความมุ่งหมายที่จะอธิบายโทรเลขนั้นให้แจ่มแจ้ง คือพระยาสุขุมจะนึกได้ว่ามีความคิดอย่างหนึ่ง ซึ่งค้างอยู่ช้านาน ว่าจะเอาเงินที่ข้าราชการเรี่ยรายในการทำบุญแซยิดอายุครบ ๕๐ อันมีเหลืออยู่นั้น ก่อสร้างเป็นซุ้มประตู ที่ต้นถนนเบญมาศ อันต่อกันกับถนนดวงตะวัน และถนนราชดำเนินนอก เพื่อจะ​ให้เป็นซุ้มประตูสำหรับวังสวนดุสิต ความคิดอันนี้ได้คิดเมื่อครั้งพระยาสุริยา^๑เป็นเสนาบดี มีหน้าที่สามคนร่วมกัน คือพระยาสุริยา กรมหลวงนริศร กรมดำรง^๒ ถึงได้วาดอย่างขึ้นดูบ้างแล้ว แต่ก็เลยติดค้างอยู่ตามเคย มาภายหลังพระสุริยาคิดเห็นว่าน่าจะหล่อพระบรมรูปขี่ม้าตั้งบนหลังซุ้มนั้น แต่ไม่มีโอกาสที่จะได้ทำรูป ก็ระงับมาอีก

ครั้นครั้งนี้เห็นว่าเป็นโอกาศที่จะหาเวลาอื่นอีกนั้นยาก จึ่งได้จดหมายสั่งจรูญ ให้คิดอ่านหาช่างแลสืบราคาเตรียมไว้

ครั้นเมื่อมาถึงเอเดน ได้รับหนังสือจรูญ ส่งเมมโมเรนดัมว่าด้วยราคารูปนั้นมาถาม ขอให้ตอบโดยโทรเลข เพื่อจะได้คอนแตรกตามราคาที่ได้กล่าวในเมมโมเรนดัม แต่เป็นการขัดข้องที่จะตอบไปไม่ได้ ด้วยเหตุว่าในเมมโมเรนดัมนั้นช่างหล่อเขาอยากจะรู้ส่วนสูงส่วนกว้างของซุ้ม ซึ่งเรายังไม่ได้กะไว้เลย เพราะเหตุฉะนั้น จึงได้คิดจะมีโทรเลขมาถาม แต่ก็คงจะกินเวลานานเหมือนกันกว่าจะได้รับคำตอบ เพราะจะต้องไปเรียกช่างเขามาคิดตัวอย่างขึ้นใหม่ เสร็จแล้วจึงจะบอกออกมาได้ แต่นึกว่าถ้าหากว่าบอกพุ่งขนาดกว้าง ซึ่งต้องอาไศรยถนนเป็นหลัก สูงก็ต้องอาไศรยกว้างเป็นหลัก ออกมาแล้วอยากจะลองหาช่างให้เขาเขียนตัวอย่าง​ซุ้มนั้น ทั้งรูปที่ตั้งทีเดียว บางทีก็จะได้ดี แต่จะไม่เข้าสไตลกันกับพระที่นั่ง อันจะสร้างขึ้นใหม่ ก็จะเป็นได้

การก็ไม่น่าจะร้อนรนอันใด เพราะถึงจะลงมือเดี๋ยวนี้ กว่าจะทำแล้วก็ตั้งปี แต่ความจริงที่ทำให้ต้องเร่งรัดอยู่นั้น ตรงที่จะปั้นโมเดล เราจะมีเวลานั่งให้เขาก็ในเดือนพฤษภาคม พ้นนั้นก็จะเที่ยวร่อนไปร่อนมา ฤๅเสียเวลาเที่ยวเตร่ จึ่งเป็นเหตุร้อนรนอยู่เท่านี้ ได้คัดเมมโมเรนดัม สอดมาให้ดูด้วยในซองนี้ ขอให้หาฤๅกรมหลวงนริศร กรมหลวงดำรง พระยาสุริยา ซ้ำดูอีกสักที แต่หน้าที่นั้นคงเป็นของพระยาสุขุม อย่าหวังต่ออะไรเลย

มีใจคิดถึงอยู่เนืองๆ จะจดหมายเข้าไปทักทายอย่างหนึ่งอย่างใด ก็เบื่อด้วยช้านักกว่าจะได้ตอบ ยิ่งเป็นเวลาเดินทางอยู่ดังนี้ จะมีโทรเลขไป เหตุก็ไม่พอ คิดถึงพระที่นั่งอัมพรเหมือนคิดถึงครอบครัวที่อยู่ภายหลัง แต่ทุเลาที่วางใจได้ว่า การที่มอบหมายไว้จะไม่ผิด กลับไปจะไม่ได้รับความเสียใจอย่างหนึ่งอย่างใด ด้วยได้เห็นผลแห่งความละเลย ให้เป็นที่เสื่อมทรามไป เหมือนอย่างได้รับผลแห่งความละเลยให้ได้ความลำบากในเวลาเดินทาง อย่างที่มาข้างฝ่ายนี้ ทางที่ตั้งแต่มาจนบัดนี้ ไม่มีอันใดเป็นเครื่องเจริญตาเจริญใจ ซึ่งจะเล่าสู่กันฟังได้ จึงของดไว้เมื่อเห็นอะไรชอบกลจึงจะเล่าให้ฟัง

สยามินทร์