วันที่ ๖ พฤศจิกายน ร.ศ. ๑๒๖

วันที่ ๖ พฤศจิกายน รัตนโกสินทรศก ๑๒๖

พระยาสุขุม

พระยารัษฎา^๑เอาหนังสือฉบับที่ ๒๐, ๒๑ มาลืมเสีย พึ่งมาส่งก่อนน่าไปถึงปินัง จะเป็นกี่ชั่วโมงแน่ไม่รู้ เพราะเป็นภาษาเยอรมัน เขาพูดไม่ใคร่แน่นอน แต่เห็นจะไม่เกิน ๖ ชั่วโมง

​ข้อความในฉบับที่ ๒๐ ว่าด้วยเรื่องรถไฟของอังกฤษในแหลมมะลายู และคำสนทนากับเจ้าเมืองสิงกโปร์ ก็เป็นการดีตลอดรอดฝั่ง แต่ที่ไม่พูดถึงทางรถไฟของเรา ไม่แต่สิงกโปร์ ในอิงแลนด์ก็ยังไม่มีใครนึก น่าปลาดเต็มที ว่าอ้ายความอยากขัดขวางในเรื่องรถไฟนี้มันมาแต่แห่งใดแน่ เพราะหัวใจกระทรวงต่างประเทศมันอยู่ที่ .......................... ได้พูดกันแล้ว ความปรารถนาที่แท้จริงของรัฐบาลอังกฤษ อยากจะป้องกัน ................. เข้าไปเป็นเจ้าของได้ในภายน่า อย่างเดียวเท่านั้น มันจึ่งเกิดสาขะคดี ว่าจะทำฉันใดจึ่งจะป้องกันเช่นนั้นได้ จึ่งตั้งต้นรังเกียจ ...................................................................................................................................................................................................................................................... ความคิดอันนี้มันพึ่งจะเกิดลามๆ ขึ้นในบางกอกกับสิงกโปร์นี่เอง มันเริ่มแต่เวลาเสด็จยังอยู่ แต่ดิเวลบ์ไม่ได้จนกระทั่งเสด็จไม่อยู่ ขาดรอไปต้นหนึ่งน้ำจึ่งได้ไหลเชี่ยวขึ้น อันอินฟลวนซของ ................. ข้าเคยกลัวและเข็ดหลาบยิ่งกว่า .............. เป็นอันมาก เหมือนยังกับน้ำที่เซาะใต้ทราย ไม่มีรออันใดจะตั้งรับอยู่ ได้เคยเป็นเสาต้นเดียวถูกสายน้ำพัดสั่นดกๆ อยู่ในกลางแม่น้ำมาหลายหนแล้ว เชิงเรื่องนี้มันจะเป็นเช่นนั้น จะบอกให้รู้ไว้ ถ้าต้องเป็นเช่นนี้เมื่อใดแล้ว ก็พึงรู้เถิดว่าอำนาจเรามีอยู่เพียง .................ซึ่งเคยถูก​ปล็อกเคดครั้งหนึ่งนั้น ........................................................ ซึ่งเขายังแลไม่เห็นว่าจะสำเร็จ แต่มีผู้รับอาษาว่าจะสำเร็จ เขาจึ่งคิดเห็นว่าอย่าวุ่นด้วยอีกขาหนึ่งเลยจะดีกว่า เขาจึ่งได้นิ่งเสีย ความคิดอันนี้มันอยู่ในระหว่าง ................................................................................................................................... และเห็นแน่ใจว่าจะได้ ถ้าทำขึงๆ สักหน่อย การมันเป็นเช่นนี้เขาถึงไม่พูดกับแก พูดไม่น่าเชื่ออยู่หน่อยหรือไม่ แต่อีกหน่อยหนึ่งจะเห็นความจริง ขอจบไว้เท่านี้ก่อน

เรื่องสายโทรเลขที่คิดจัดการนั้นดีแล้ว ดูดูบาญชีรถไฟก็ออกจะปลื้มใจอยู่ เพราะเหตุที่การรถไฟมันทำไม่ขาดทุนเสียจริง ๆ ................................................................................................................................................................................... เพราะเขามีงานฉะเพาะหน้าที่จะทำ พวกปลายแหลมมันไม่มีอะไรจะทำ อยู่ตัวเสียแล้ว อยากแต่จะขยายออกไปอีกอย่างเดียว ขอจบหนังสือตอบฉบับที่ ๒๐ ไว้แต่เพียงเท่านั้น

จุฬาลงกรณ์ ปร.