วันที่ ๑๑ พฤษภาคม ร.ศ. ๑๒๖

วิลลาโนเบล ซันเรโม

วันที่ ๑๑ พฤษภาคม รัตนโกสินทร๔๐ศก ๑๒๖

ถึง พระยาสุขุม

​ด้วยได้รับหนังสือลงวันที่ ๑๑ เมษายนนั้นแล้ว ขอบใจที่รีบเขียนมา เป็นเวลาที่ออกจะเปลี่ยวเปล่าใจไม่ได้รับหนังสือบางกอกเลย ล่วงถึง ๔๓ วันแล้ว การซึ่งได้เอื้อเฟื้อเอาใจใส่การพระที่นั่ง แลได้เป็นธุระในเรื่องเจ้าสายนั้น เป็นที่พอใจเป็นอันมาก คิดถึงพระที่นั่งอัมพรเต็มที ยังไม่เห็นว่ามีที่ไหนดีกว่าเท่าที่ได้มาแล้ว มิสเตอร์อาเลกรีมาถึงแต่วานซืนนี้ พระสารสาตรมาบอกข่าว จึงยังไม่ตอบหนังสือในทันที วันนี้จึ่งได้พบได้ดูแผนที่ตัวอย่างนั้นแล้ว เป็นที่พอใจในรูปพรรณสัณฐานแลขนาด มีข้อที่ต้องพูดอยู่แต่เรื่องฝาประจันห้อง ซึ่งเขากะไว้เดี๋ยวนี้จะกั้นด้านตวันตก เพียงสุดมุขซึ่งเป็นจตุรมุขกลาง ถลำเข้ามาในแนวกำแพงเพราะจะให้เห็นสี่ขา เหมือนอย่างพระที่นั่งดุสิตมหาปราสาท เป็นฝาฉากรดน้ำเสีย เหลือห้องข้างในแต่ห้องแบงเควต เอาโธรนไปตั้งมุขใต้เสมอแนวผนังในประธาน หลังโธรนเป็นห้องไปรเวต ถ้าหากว่าเป็นเช่นนี้ จะทำเฉลิมพระชนมพรรษา มีเลี้ยงแบงเควตด้วย เป็นที่ขัดขวาง ห้องข้างในคงจะต้องเป็นที่เลี้ยงแบงเควตฤๅเป็นที่ผู้หญิงเฝ้า ได้อย่างหนึ่ง ขาดอย่างหนึ่ง จึงมีความเห็นว่า ควรจะเอาโธรนไปตั้งในประธาน ​หันหน้าตวันออก เลิกฝาสกัดมุขตวันตกเสีย ใช้โธรนเป็นฉากกั้นต่ำๆ เหมือนพระมหาปราสาท เพราะจะกั้นสูงเขาเห็นว่าไปปิดขามุขเสียจะไม่งาม แต่ถ้าจะไปมีฝาตันตามที่เขียนไว้เดี๋ยวนี้ เอาห้องหลังโธรนเป็นห้องไปรเวต การที่จะเดินไปห้องแบงเควตก็จะต้องผ่านห้องไปรเวต จึงตกลงกันว่า ฝาสกัดจะงดไว้ก่อน เมื่อควรกั้นแห่งใดจึ่งจะกั้นต่อภายหลัง

ได้ชี้ให้อาเลกรีดูหลังคากระจกครอบอัฒจันท์ขึ้นวิลลาโนเบลนี้ ตรงกันกับความประสงค์ที่อยากจะให้มี ที่อัฒจันท์พระที่นั่งอัมพรตรงห้องงาด้านหลัง กับเฉลียงฝากระจกของเรือนนี้เหมือนกัน จะใช้ที่พระที่นั่งอัมพรไม่มีที่ แต่ถ้าใช้เรือนที่มีเฉลียงโถงซึ่งจะทำต่อไปภายน่าลักษณะเช่นเรือนมกุฏราชกุมาร^๑ เช่นนั้นแล้วละงามดี แต่จะต้องสั่งเหล็กแลกระจกไปจากนอก

การที่มาครั้งนี้นับว่าคิดถูก ไม่มีอะไรเสียเปรียบลงเลย มีแต่ฝ่ายข้างจะดีขึ้น แต่ถ้าหากว่าการปฏิบัติไม่ใช่ร้องว่าขาดกามคุณคือนวดฟั้นเอาใจใส่เอื้อเฟื้อดี จะสบายเร็วขึ้นกว่านี้เป็นอันมาก ความจริงกลับเลวไปกว่าครั้งก่อน เหตุด้วยเป็นเวลาอยู่ตัวเข้าด้วยกัน ความตะเกียกตะกายน้อย

แรกมาถึงออกจะรู้สึกหนาวมาก ด้วยโลหิตน้อย แต่ค่อยทนได้มากขึ้นทุกวัน ยังไม่เต็มที่ที่ควรจะทนได้ แลเป็นด้วย​ระวังตัวเสียมาก จะกล้าอวดดีไปกลัวเป็นกรมมหิศร^๒ บัดนี้ที่นี่ร้อนแล้ว แต่ทั้งร้อนเช่นนี้ ถ้าบ้านเราได้เย็นสักครึ่งหนึ่งนี้ก็จะนับว่าเป็นลาภอันอุดม อ้ายร้อนเหน็จเหนื่อยอยากกินน้ำมันหายไปหมด ถึงจะเดินเหนื่อยหยุดเสียประเดี๋ยวก็เหมือนกับได้กินน้ำ ฝรั่งเขาร้อนกัน แต่เราช่างรู้สึกพอดีจริงๆ ถ้าหากว่ามีรถไฟไปมาได้ ทางจนสามวันเป็นได้มาสร้างบ้านกันอยู่ริวาราแห่งใดแห่งหนึ่ง ตั้งอยู่ในกลางสวนดอกไม้ซึ่งเป็นที่พึงใจ ถึงถนนมีสายเดียวซึ่งต้องซ้ำบ่อยๆ ก็เที่ยวได้มากกว่าบ้านเราเสียเท่าหนึ่งเท่าไร เราจะเดือดร้อนอะไร บ้านเราซ้ำยิ่งกว่านี้ ที่จริงยังไม่สู้อยากจะไปจากที่นี้ แต่หมอแกสั่งให้ไปอาบน้ำที่เมืองบาเดนบาเดน ให้ไปต่อเดือนหน้า แต่เวลาเราจำกัด ด้วยเดือนกรกฎาคมจะต้องขึ้นไปโนรเวเสียทั้งเดือน จึ่งได้เอาย่นเข้ามาในเดือนนี้ อยากจะไปซื้อปิกเชอที่วินิศแลฟลอเรนศ์ ครั้นจะรอไปซื้อต่อออตัมน์ เศรษฐีอเมริกันเขามาในฤดูซัมเมอก็จะกวาดเอาไปเสียหมด มาคราวก่อนเสียทีไปครั้งหนึ่งแล้ว ครั้งนี้จึ่งต้องรีบไปกะเวลาให้ถึงบาเดนในปลายเดือนนี้ ต้นเดือนน่าตามคำหมอ ขาดทุนค่าเช่าที่นี้ต้องเสียเปล่ากว่าครึ่งเดือน

การที่จะคอยฟังข่าวขอให้เข้าใจว่า จะไม่ใคร่จะได้ยินว่าผู้ใดได้รับรองเป็นเกียรติยศอย่างหนึ่งอย่างใด เพราะไม่ได้มุ่งหมาย​มาเช่นนั้น ต้องการรักษาตัวแลเที่ยวจริงๆ ถ้าคอยฟังข่าวเรื่องพระเกียรติยศแล้วจะเสียใจ ขอให้คอยฟังข่าวคราวแต่สบายไม่สบายเท่านั้น ในเวลานี้ขอบอกว่าตั้งต้นขึ้นสู่ทางสบาย แต่ยังไม่ลงร่องรอยเรียบร้อยดี เพราะทรุดโทรมเรื้อรังมาเสียนาน ทั้งชราลงมันก็ขึ้นช้าอยู่ด้วย แต่อย่ากลัวว่าจะมีอันตรายอันใด เช่นทนหนาวไม่ได้เป็นต้นนั้นเลย แต่โรคคิดถึงบ้านแก้ยากเห็นจะไม่มีหมอรักษา หมอก็ไม่ห้ามบอกว่าคิดถึงเถิด ดีไม่เป็นไร

สยามินทร์