ภ

ภคินี, ม. และ ส. = พี่ฤๅน้องสาว

ภรรดร, ภรรดา, [ส. ภ๎รต๎ฤ] = ผัว

ภาควัตปุราณ, ส. = นามแห่งคัมภีร์ที่ ๕ ในพวกปุราณะทั้งหลาย, เปนหนังสือซึ่งกล่าวถึงพระนารายณ์และพระกฤษณ โดยพิสดาร ฯ ในเรื่องพระนลนี้ มีเปนคำสรรเสริญพระนลอยู่แห่ง ๑ (สรรคที่ ๑๒ ตอนนางทมยันตีเดินดง) ว่าพระนลเปนผู้รอบรู้ในพระเวททั้ง ๔ และรู้ดีใน “ปัญจมาขยาน” คือภาควัตถุปุราณะนี้ด้วยดังนี้ แท้จริงนับว่าคลาดเคลื่อนจากสมัย คือสมัยกาลแห่งเรื่องพระนลนั้น เปนเวลาก่อนอายุแห่งหนังสือปุราณะทั้งปวง ซึ่งพึ่งจะได้มาแต่งกันขึ้นภายหลังพุทธกาลหลายปี แต่พราหมณ์ผู้ที่รจนาเรื่องพระนล อยากจะหลอกให้คนนิยมเชื่อว่าหนังสือภาควัตถุปุราณะเปนหนังสือเก่าแก่มากจริง จึ่งได้เกณฑ์ให้พระนลได้ศึกษาแล้วด้วย ฯ

ภาคิไนยา, ส. ผ. [ส. ภาคิเนยา] = หลานสาว ผู้เปนลูกสาวของภคินี ฯ หลานชาย ผู้เปนลูกของภคินีเรียกว่า “ภาคิไนย” (จงดูที่ หลาน ด้วย)

ภางคาสุรี ส. = เปนฉายาแห่งท้าวฤตุบรรณ จอมอยุธยา

ภาณุมาษ, ส. = แสงทอง ฯ แต่ไทยเราใช้เรียกดวงพระอาทิตย์ ซึ่งในภาษาสันสกฤตเปน “ภาณุมัต” และถ้าจะแผลงออกมาให้ถูกทางก็เปน “ภาณุมาน” ได้ (เช่น “หนุมัต” เปน “หนุมาน” ฉนั้น) ฯ

ภิน, ส. ผ. [ส. ภิน์น] = ผ่า, ทะลาย, เจาะ, กระจาย

ภีมะ, ส. = น่ากลัว, น่าสยอน, เก่งมาก ฯ เปนนามกษัตร์ปาณฑพองค์ที่ ๒ (ดูที่ภีมะเสนต่อไป) กับเปนนามมหาราชผู้ครองแคว้นวิทรรภ และเปนพระบิดาแห่งนางทมยันตี ฯ

ภีมะบุตรี, ส. ผ. = นางทมยันตี

ภีมะราช, ส. = ท้าวผู้ครองแคว้นวิทรรภ

ภีมะสุดา, ส. ผ. = นางทมยันตี

ภีมะเสน, ส. = กษัตร์ปาณฑพองค์ที่ ๒ เปนโอรสนางกุนตีกับพระพาย (ดูที่กุนตีและปาณฑพ) เปนคนมีนิไสยดุร้ายยิ่งกว่าคนในพี่น้องทั้ง ๕ แต่มีคุณวิเศษที่จงรักภักตีต่อท้าวยุธิษเฐียรผู้เปนพระเชษฐานั้นอย่างยิ่ง เปนคู่วิวาทโดยเฉภาะกับพระทุรโยธน์ เพราะชอบใช้คทาด้วยกัน ฯ

ภีรุ, ส. = (๑) ขี้กลัว, หดหู่, ขลาด (๒) ขวัญอ่อน (ใช้สำหรับพูดกับผู้หญิง อย่างที่เราพูดว่า “เจ้าขวัญอ่อน”) ฯ

ภุชงค์, ส. ผ. [ส. ภุชค, ฤๅ ภุชํค] เลื้อยไป คืองู ฯ

ภูตสักขี, ม. [ส. ภูตสาก์ษิน์] = “ผู้เปนพยานแห่งสัตว์ทั้งหลาย” คือเปนผู้เล็งเห็นบรรดากิจการแห่งสัตว์และมนุษ ฯ

ภูษณะ, ส. = การประดับฤๅตกแต่ง ฯ มูลเดียวกับภูษา = เครื่องประดับ

ภฤคู [ส. ภ๎ฤคุ,] = นามแห่งพระฤษีตน ๑ ซึ่งยกย่องกันว่าเปนประชาบดีตน ๑ และเปนตน ๑ ในหมู่ฤษี ๗ ตนซึ่งเปนดาวจรเข้

เภทุบาย, ส. ผ. [ส. เภท + อุปาย] = ความคิดทำลายล้างผลาญ

เภษัช ส. ฤๅ เภสัช, ม. = ยาแก้โรคฤๅแก้เคราะห์ร้ายฯ ใช้ว่า “ภิษัช” ก็ได้ ฯ

ไภมี ส. = “ลูกสาวแห่งภีมะ" คือนางทมยันตี

โภควดี, ส. ผ. [ส. โภควติ] = นามเมืองหลวงแห่งพญาวาสุกีนาคราช ฯ คำว่า “โภค” แปลได้เปน ๒ นัย คือนัย ๑ ว่า “มั่งคั่ง” อีกนัย ๑ ว่า “ขดแห่งงู” ฯ

ภราดร, ส. ผ. [ส. ภ๎ราต๎ร] ฤๅ ภราดา, ส. ผ. [ส. ภ๎ราต๎ฤ] = พี่ชายฤๅน้องชาย ฯ ในภาษาไทยเราบางทีก็เขียนตามภาษามคธว่า “ภาตา” ฤๅแผลงเปน “ภาดา” บ้าง ฯ

ภราตรีย์ [ส. ภ๎ราต๎รีย] = หลานชายผู้เปนลูกของภราดรฯ อีกนัย ๑ ใช้ว่า “ภราไตรย” [ส. ภ๎ราเต๎รย] ก็ได้ (จงดูที่ หลาน อีกด้วย) ฯ