อธิบายในลักษณประพนธ์

ในการประพนธ์เรื่องพระนลคำหลวงนี้ ข้าพเจ้าได้ตั้งใจใช้ลักษณประพนธ์ต่าง ๆ ตามที่ใช้อยู่โดยมากเพื่อแต่งหนังสือไทย ท่านผู้อ่านคงจะได้สังเกตเห็นแล้วว่า บางอย่างก็มีอยู่ข้างจะบริบูรณบางอย่างก็บกพร่อง จึ่งขออธิบายไว้ว่าทั้งนี้เปนไปโดยความตั้งใจให้เปนเช่นนั้น ไม่ใช่เพราะหลงลืม ดังจะได้อธิบายต่อไปนี้

๑. โคลง มีทุกชนิดที่หาตำราได้ และมีทั้งที่จำกัดเอกโทและไม่จำกัด การที่มีโคลงครบบริบูรณทุกชนิดเช่นนี้ เพราะแท้จริงเปนแบบประพนธ์อันเหมาะแก่ภาษาไทย อาจที่จะแต่งให้เพราะได้โดยไม่ยากเย็นปานใดนัก

๒. กลอน มีแทบทุกชนิดที่จะต้องใช้ในการแต่งหนังสือโดยมาก ขาดแต่สักระวากับดอกสร้อย ซึ่งแท้จริงก็คล้ายกลอนลครฤๅเสภานั้นเอง ผิดแต่มีจำกัดว่าบท ๑ มีเพียง ๘ บาท (ฤๅเรียกตามภาษากลอนลครว่า “๔ คำ”) เท่านั้น และสักระวาต้องเริ่มว่า “สักระวา ฯ ล ฯ” และในบาทที่ ๘ ต้องลงเอย ส่วนดอกสร้อยต้องเริ่มว่า “ดอกเอยดอกสร้อย งามแฉล้มแช่มช้อยเหมือนเสกสรร” ดังนี้เปนตัวอย่าง และในบาทที่ ๘ ก็ลงเอยเหมือนกัน แต่ทั้งสักระวาและดอกสร้อยจะนำมาลงไว้ในเรื่องพระนลนี้ก็หาที่เหมาะไม่ได้จึ่งงดไว้

๓. กาพย์ มีทุกชนิดที่ใช้แต่งหนังสือไทย คือกาพย์ ๑๑ ฉบงง (๑๖) และสุรางคณา (๒๘)

๔. ฉันท์ ได้เลือกเอาแต่เฉภาะที่แต่งได้โดยง่ายและสดวกแก่ภาษาไทย ซึ่งหาคำลหุได้ยากนัก จึงต้องเลือกเอาฉันท์ที่มีลหุน้อย ๆ คือ อินทรวิเชียร (๑๑) ภุชงคประยาต (๑๒) และวสันตดิลก (๑๔) นอกจากนี้ก็มีที่แต่งยาก ๆ ซึ่งถึงแม้จินตกะวีผู้ชำนาญในทางแต่งฉันท์ก็แต่งได้แต่ตอนละน้อย ๆ ต้องจัดเปนฉันท์วิสามัญ ซึ่งนาน ๆ จะมีที่ใช้คราว ๑ ทั้งถึงแม้เมื่อแต่งขึ้นแล้วก็ไม่ใคร่เพราะด้วย

อนึ่งในการแต่งหนังสือเปนคำโคลงฉันท์กาพย์กลอน ตามแบบเขามักบอกนามลักษณประพนธ์ไว้ที่ต้นบท แต่ในหนังสือนี้ข้าพเจ้ามิได้บอกไว้ เพี่อจะตัดความรุงรังลงเสียส่วน ๑ แต่เพี่อให้เปนประโยชน์แก่ผู้ศึกษา จึ่งได้เก็บเอานามลักษณประพนธ์มารวมลำดับไว้ในภาคผนวกนี้แห่งเดียว ดังต่อไปนี้

ลำดับลักษณประพนธ์