- คำนำ
- พระราชนิพนธ์คำนำ
- นมัสกฤติกถา
- อารัมภกถา
- นิทานวัจนะ
- นโลปาข๎ยานัม์
- สรรคที่ ๑
- สรรคที่ ๒
- สรรคที่ ๓
- สรรคที่ ๔
- สรรคที่ ๕
- สรรคที่ ๖
- สรรคที่ ๗
- สรรคที่ ๘
- สรรคที่ ๙
- สรรคที่ ๑๐
- สรรคที่ ๑๑
- สรรคที่ ๑๒
- สรรคที่ ๑๓
- สรรคที่ ๑๔
- สรรคที่ ๑๕
- สรรคที่ ๑๖
- สรรคที่ ๑๗
- สรรคที่ ๑๘
- สรรคที่ ๑๙
- สรรคที่ ๒๐
- สรรคที่ ๒๑
- สรรคที่ ๒๒
- สรรคที่ ๒๓
- สรรคที่ ๒๔
- สรรคที่ ๒๕
- สรรคที่ ๒๖
- อุตตรกถา
- อธิบายในลักษณประพนธ์
- อภิธาน
สรรคที่ ๒๖
๏ ส มาสัม์ อุษ๎ย เกาน์เตย ภีมัม์ อามัน์ต๎ร๎ย ไนษธห์ |
๑๖๏ สำราญสถิตรมยา | อยู่วิทรรภภารา |
กำหนดได้ถึงหนึ่งมาส | |
๏ จึ่งพระไนษัธสุรนาถ | ก้มเกษอภิวาทน์ |
ลาองค์พระภีมภูมินทร์ | |
๏ เสด็จจากนครกุณฑิน | มุ่งสู่บุริน |
นิษัธด้วยเหล่าบริพาร | |
๏ งามราชรถทรงภูบาล | ดังรถพิมาน |
แห่งองค์พระเทพวัชรินทร์ | |
๏ แอกอ่อนงอนเงื่อนนาคินทร์ | กงกำลํ้าสิ้น |
สลักสลุทองลาย | |
๏ ประดับนวรัตน์จัดราย | แวววาวพราวพราย |
ราววิทยุใสแสง | |
๏ งามธวัชตวัดวีสีแดง | งามอัศวกำแหง |
ลำพองจะเผ่นพาจร | |
๏ นายวาร์ษไณยหัยกร | สารถีภูธร |
ถนัดทนงหัยการ | |
๏ งามแนวแถวพลพหลหาญ | พร้อมเพื่อผจนผลาญ |
เผด็จอรินสิ้นกำลัง | |
๏ สิบหกช้างพลายกายขลัง | หัสตยานิกนั่ง |
กำกับเพื่อขับเข้าสมร | |
๏ แสนสง่าห้าสิบอัศดร | อัศวานิกกร |
กระลึงศัสตรากล้าแขง | |
๏ หกร้อยปัตตานิกแซง | เลือกล้วนกำแหง |
กำลังฉกรรจ์กลั่นยุทธ์ | |
๏ ฝีเท้าเก้าก้องอุตตลุด | สนั่นลั่นดุจ |
แผ่นดินถล่มจมไป | |
๏ พร้อมเพื่อประยุทธ์ชิงไชย | เพื่อแก้แค้นให้ |
สมที่ได้ทำชํ้านัก | |
๏ งามองค์พระนลทรงศักดิ์ | ทรงฤทธิ์ประจักษ์ |
ประเสริฐสง่าน่าสยอน | |
๏ ได้ฤกษ์เลิกเหล่าพลากร | มุ่งตรงนคร |
นิษัธรัฐบัดดล ฯ |
๏ ตตห์ ปุษ๎กรัม์ อาสาท๎ย วีรเสนสุโต นลห์ |
๏ ครั้นถึงจึ่งองค์พระนล | นฤนาถจุมพล |
ลูกวีรเสนภูธร | |
๏ ให้หาพระยาบุษกร | ผู้งำนคร |
ให้ออกมาเฝ้าเจรจา | |
๏ ครั้นท้าวบุษกรออกมา | พระนลราชา |
จึ่งตรัสด้วยเธอทันใด | |
๏ มาเล่นกันอีกเปนไร | ตัวกูนี้ไซ้ร |
ได้ทรัพย์มาอีกมากมี | |
๏ บรรดาเงินทองของดี | ทั้งทมยันตี |
ผู้แสนสนิทเสนหา | |
๏ กูวางพนันขันสกา | สูจงเอารา |
ไชสูรย์เปนทุนบัดนี้ | |
๏ มาดวดแข่งกันอีกที | ตัวกูนี้มี |
นํ้าจิตฉนั้นแน่นอน | |
๏ มาเถิดนะเจ้าบุษกร | อย่าพูดยอกย้อน |
ฤๅโย้ฤๅโยกแย้งยัน | |
๏ ทอดบาตทีเดียวเท่านั้น | อย่าได้เดียจฉันท์ |
มิใครก็ใครต้องตาย | |
๏ ครั้งก่อนตัวกูฉิบหาย | สูชนะได้ดาย |
ได้สิ้นสมบัติพัสถาน | |
๏ ครั้งนี้สมควรแก่การ | ควรตอบแทนมาน |
มนัสะอย่างทางธรรม์ | |
๏ แม้สูมิยอมพร้อมกัน | ทอดสกาแข่งขัน |
เพราะกลัวจะเสียท่วงที | |
๏ ก็หมดอาไลยไมตรี | คงจะยังมี |
แต่การประยุทธ์เริงรอญ | |
๏ เราสองจะต้องต่อกร | จนตราบม้วยมรณ |
ฤๅข้างหนึ่งพ่ายมลายไป | |
๏ อันแสนสมบัติราชัย | อันพึงจักได้ |
มาแด่ผู้เชื้อสกุลวงศ์ | |
๏ ผู้ใดมีจิตจำนง | ถือเอาโดยตรง |
ด้วยทางอันเที่ยงธรรมดี | |
๏ อุบายใด ๆ ปวงมี | ใช้ได้ท่วงที |
ผู้ใหญ่ก็ว่าควรการ | |
๏ ดูราบุษกรอย่านาน | มีสองสถาน |
ทั้งนี้สูจงเลือกดู | |
๏ ทอดดวดพนันกับกู | ฤๅขึ้นธนู |
ทนงประจนรณรอญ ฯ |
๏ ไนษเธไนวัม์ อุก์ตัส๎ ตุ ปุษ๎กรห์ ป๎รหสัน์นิว |
๏ ฟังคำพระไนษเธศร | จึ่งพระบุษกร |
กระหยิ่มเพราะเหลิงละเลิงใจ | |
๏ เชื่อแน่ว่าจะมีชัย | จึ่งตอบภูวนัย |
ด้วยคำอันเยาะเย้ยหยัน | |
๏ ดีนักพระองค์ทรงธรรม์ | ได้ทรัพย์มากครัน |
มาเล่นสนุกอีกที | |
๏ ดีนักซึ่งทมยันตี | ผู้มิ่งนารี |
จะได้มาชมสมสอง | |
๏ ดีนักพระองค์คงครอง | ชีวาอยู่ห้อง |
คฤหาสน์แห่งนางเสนหา | |
๏ เมิ่อข้าสำเร็จเสร็จสกา | ได้ทรัพย์เสร็จมา |
จะเลือกแต่ล้วนสิ่งดี | |
๏ เพื่อแต่งเยาวภาไภมี | ให้สวยสมศรี |
วิไลยวิลาศอลังการ | |
๏ ยามเคียงคู่องค์นงคราญ | เหมือนอับสรสมาน |
สมรสมรรคศักรินทร์ | |
๏ เปนนิตย์จิตข้าเคยถวิล | ถึงพระนรินทร์ |
ผู้ทรงนิษัธเดิมมา | |
๏ คอยจ้องมองดูราชา | เผื่อจะคืนมา |
ทรงเล่นสกาอีกหน | |
๏ การเล่นสกากับคน | อื่นสู้พระนล |
ผู้ยอดกษัตร์ได้ไฉน | |
๏ ถึงแม้จะเก่งปานใด | ข้าไม่พอใจ |
เท่าเล่นกับพระพี่ชาย | |
๏ แม้ว่าชำนะสมหมาย | จะได้โฉมฉาย |
ผู้ศุภเลิศประเสริฐศรี | |
๏ โฉมงามแห่งทมยันตี | ติดตาบ่มี |
จะว่างสักวันฝันเห็น | |
๏ ใจจงหลงเหลือเนื้อเย็น | อยากได้มาเปน |
ประถมราชชายา | |
๏ ขอบใจสมเด็จเชษฐา | พระองค์จะมา |
บันดาลให้ได้สมใจ ฯ |
๏ ศ๎รุต๎วา ตุ ตัส๎ย ตา วาโจ พห๎วพัท์ธป๎รลาปินห์ |
๏ พระนลฟังคำขานไข | เจ็บจิตราวไฟ |
มาสุมอุระเผาผลาญ | |
๏ กรกุมพระขรรค์สุรกานต์ | คิดใคร่ประหาร |
ประหัดและตัดเกศา | |
๏ ให้สมที่กล่าววาจา | ดูหมิ่นหยาบช้า |
กระทบถึงมิ่งมหิษี | |
๏ เนตร์แดงดังแสงอัคนี | ใคร่ผลาญชีวี |
แต่สู้สกดอดใจ | |
๏ ยิ้มพลางพจมานขานไข | ดำรัสตอบไป |
ด้วยมธุรสวาที | |
๏ มาเล่นกันอย่าอวดดี | เมื่อแพ้ครานี้ |
จะนิ่งเปนเต่าเหงาไป ฯ |
๏ ตตห์ ป๎ราวร๎ตต ท๎ยูตัม์ ปุษ๎กรัส๎ย นลัส๎ย จ |
๏ ครานั้นพระนลภูวนัย | และบุษกรไซ้ร |
ทั้งสองก็เล่นสกากัน | |
๏ พระนลทอดครั้งเดียวพลัน | พระบุษกรนั้น |
จำนนสกาปราชิต | |
๏ สิ้นแก้วเงินทองกองนิธิ์ | เสียไปดังปลิด |
ดังเปสื้องไปได้โดยดาย | |
๏ บุษกรยับยิบฉิบหาย | เสียจิตคิดอาย |
ก้มพักตร์บ่กลัาพาที ฯ |
๏ ชิต๎วา จ ปุษ๎กราง ราชา ป๎รหสัน๎นิทัม์ อัพ๎รวีต์ |
๑๑๏ ปางนั้นนรินทร์นล | ชนะแล้วก็ยินดี |
จึ่งเผยพระวาที | ดำรัสแด่พระบุษกร |
๏ อันปวงนิษัธรัช | ชะสวัสดิ์สโมสร |
กูได้ประหนึ่งก่อน | อริร้าวบ่พึงมี |
๏ ราชาเจ้าเสียราชย์ | วิปลาศะยายี |
ไวทรรภิเทวี | หล่อนบ่ควรจะพบพาล |
๏ เจ้าเอยเจ้าคนเขลา | เจ้าเปนทาสแห่งนงคราญ |
อีกปวงบรีวาร | ก็เปนทาสะทาสา |
๏ อันเมื่อชำนะกู | เจ้าบ่รู้ซึ่งสัจจา |
เจ้าจึ่งสำคัญว่า | เจ้าฉลาดสกาขัน |
๏ แท้จริงกลีพาล | บันดาลให้ชำนะกัน |
แต่เจ้าสิโมหัน | บ่มิรู้สำนึกตัว |
๏ อันกูนี้แสนโกรธ | เพราะว่าโทษกลีชั่ว |
จะทำแก่เจ้ากลัว | จะเปนเวรเปนกรรมไป |
๏ ตัวเจ้าได้ทำผิด | ที่คิดคดขบถใจ |
แต่กูเมตตาไว้ | ซึ่งชีวันบ่ฟันฟอน |
๏ จงหาที่อยู่ใหม่ | เพื่ออาไศรยสโมสร |
ทรัพย์สินธนากร | กูประสาทให้พอควร |
๏ เช่นนี้กูเมตตา | กรุณาเจ้ามากมวล |
ต่อไปอย่าได้หวล | มาคิดคดขบถใจ |
๏ กูคงยังเมตตา | กรุณาอย่าสงสัย |
แต่นี้อีกต่อไป | จงตั้งจิตสุธรรมธร |
๏ จะลืมกระไรได้ | ว่าเจ้าไซ้รภราดร |
ไปดีเถิดบุษกร | ชีวียังอยู่ร้อยปี |
๏ ไปเถิดจงมั่นคง | ดำรงรัชบุรีศรี |
อันซึ่งบัดนี้พี่ | ได้แต่งน้องให้ครองสราญ ฯ |
๏ สาน์ต๎วิโต ไนษเธไนวัม์ ปุษ์กรห์ ป๎รต๎ยุวาจ ห |
๑๖๏ ปางนั้นบุษกรฟังสาร แห่งพระภูบาล ผู้ผ่านนิษัธปัถพี |
๏ เธอตรัสพจมานหวานดี ได้ฟังดังนี้ ค่อยคลายขยาดอาชญา |
๏ อภิวาทแทบเบื้องบาทา บุญโศลกราชา แล้วทูลเฉลยโองการ |
๏ ขอให้พระเกียรติภูบาล แผดแผ่ไพศาล อย่ามีเวลาเสื่อมกษัย |
๏ ขอจงพระชนมะวัย ยืนยืดยังไป ประจวบแทบหมื่นพรรษา |
๏ พระองค์ทรงพระกรุณา ประทานชีวา แด่ข้าผู้ผิดคิดร้าย |
๏ เท่านี้พระคุณมากมาย ข้าจะไม่วาย คิดถึงพระคุณปราณี |
๏ มิหนำซํ้าพระภูบดี ประทานบุรี เปนที่สำนักอาไศรย |
๏ ข้าขอเปนข้าภูวนัย กว่าจะประไลย มิให้พระองค์ขุ่นเคือง ฯ |
๏ ดังนั้นพักอยู่ในเมือง บ่มิระคายเคือง จนครบกำหนดหนึ่งมาส |
๏ บุษกรทูลลาภูวนาถ เชษฐาธิราช ก็โปรดให้ไปตามประสงค์ |
๏ พร้อมด้วยบริพารวารวงศ์ มุ่งหมายไปตรง ยังเมืองที่อยู่สโมสร |
๏ อีกด้วยพยุหแสนยากร เปนทัพสลับสลอน อีกพร้อมด้วยเหล่าบริจา |
๏ ดังหนึ่งอาทิตยาภา เด่นในเวหา สง่าประไพไขศรี ฯ |
๏ ป๎รัส๎ถาป๎ย ปุษ๎กรํ ราชา วิต์ตวัน๎ตัม์ อนามยัม์ |
๑๑๏ ปางนั้นพระนลรัตน์ | สุมนัสะยินดี |
งดโทษพระองค์ศรี | วรนุชะบุษกร |
๏ ให้ไปโดยปราศโทษ | บ่มิโกรธมิเกี่ยงงอน |
เพราะเพื่อพระภูธร | จะสลัดซึ่งเวรา |
๏ ให้ตั้งกระบวนหลวง | เปนพยุหยาตรา |
แห่องค์พระราชา | ธประเวศบุรีศรี |
๏ ยามพระประเวศถึง | ซึ่งพระราชะธานี |
ตรัสคำอันลํ้าดี | แด่พศกผู้ชาวเวียง |
๏ ชาวเมืองทุก ๆ คน | และชาวชนบทเคียง |
ต่างตนประสานเสียง | สนั่นก้องด้วยยินดี |
๏ ชวนกันมาบังคม | นิยมพระบารมี |
อำมาตยะมนตรี | ก็ทูลแทนประชากร |
๏ ว่าข้าเกษมสุข | นิรทุกข์สโมสร |
ทั้งในพระนคร | ชนบทเกษมสานต์ |
๏ ชวนกันมาอภิวาท | ณพระบาทยุคลมาลย์ |
เหมือนเทวะมากราน | ณพระบาทพระจอมแมน ฯ |
๏ ป๎รศาน์เต ตุ ปุเร ห๎ฤษ๎เฏ สัม์ป๎รว๎ฤต์เต มโหต์สเว |
๏ ฝ่ายองค์พระนลนริศร์ | ผู้สถิตเสถียรแดน |
เห็นทั่วบุรีแสน | จะสนุกก็ปรีดา |
๏ ครั้นสิ้นมหรศพ | และสงบณภารา |
จึ่งองค์พระราชา | ให้สั่งเกณฑ์กระบวนพล |
๏ จัดแจงเปนทัพหลวง | พลล้วนฉกรรจ์คน |
แบ่งเหล่าพยุหพล | จัตุรงคเสนา |
๏ ขุนช้างก็จัดช้าง | ศิริร่างวิไลยงา |
หมอล่ำประจำนา | คะทะแมงกำแหงหาญ |
๏ พลขลังก็นั่งสรรพ | สัประคับณกลางสาร |
สาตราวุธะตระการ | ก็กระลึงกระชับกร |
๏ ขุนม้าก็จัดม้า | สินธพาทิอัศดร |
ฝีเท้าที่เก้าจร | กละลมกระพือผยอง |
๏ งามพลอัศวราช | ดูฉกาจฉกรรจ์กอง |
เกราะทองและทวนทอง | ธุระมุ่งจะชิงชัย |
๏ ขุนพลก็จัดพล | สุพหลพหุนไกร |
ล้วนเริงบรรเทิงใจ | สระพรึบสะพรั่งงาม |
๏ โตมรและศรดาบ | ก็วะวาบวะแวววาม |
ธงธิวก็ปลิวหลาม | กละท้าอรินเหิม |
๏ ขุนรถก็จัดรถ | ศิริสดสง่าเสริม |
งอนกงและธงเจิม | ดุจะรถพระจอมสวรรค์ |
๏ เทียมอัศวพาชี | จรลีอเจียรจรัล |
ราววายุพาผัน | ผิวะเทียบศกุนเสมอ |
๏ งามพร้อมทั้งสี่เหล่า | สุรพลพยุหเลอ |
เลิศโลกลออเออ | ฤวะใดจะเทียมทัน |
๏ ได้ฤกษ์พระจอมพล | นลราชคุณานันต์ |
ให้คลาพยุหผัน | ณวิทรรภภิรมย์สถาน |
๏ หวังรับพระทมยัน | ติวิสุทธิ์สุมนมาลย์ |
คืนคู่สราญศาน | ติสถิตสถาพร ฯ |
๏ ทมยัน์ตีม์ อปิ ปิตา สัต์ก๎ฤต๎ย ปรวีรหา |
๑๖๏ ปางนั้นทมยันตีสมร ทราบข่าวภรรดร เสด็จก็ปลื้มเปรมปรีดิ์ |
๏ ด้วยว่าเงินทองของดี สมบัติรัตน์มณี ก็เตรียมสำเร็จเสร็จสรรพ |
๏ เผื่อว่าพระผัวจะกลับ เสด็จมารับ ไปยังนครนิษัธ |
๏ จะได้พรั่งพร้อมสมบัติ มิได้ข้องขัด ฤๅบกฤๅพร่องสิ่งใด |
๏ ทั้งพระบิตุรงค์ทรงชัย ก็เอื้อเอาใจ ช่วยเพื่อสำเร็จปราถนา |
๏ อีกอวยพรสรรพ์นานา นางศรีสุดา ก็สุดเกษมเปรมปรีย์ |
๏ ครั้นเมื่อพระนลบดี เสด็จถึงธานี พระนางก็แสนสุขสราญ |
๏ จึ่งพร้อมด้วยพระภูบาล ขึ้นเฝ้าพระผ่าน พิภพวิทรรภสโมสร |
๏ ฝ่ายท้าวภีมราชภูธร ผู้ขลังกำลังกร กำลังปีติเติบโต |
๏ ประทานพระพรชโย อีกทั้งยโศ สถิตที่สองลูกรัก |
๏ ใครคิดขบถต่อทรงศักดิ์ ขอโทษประจักษ์ จงพลันแถลงแจ้งใจ |
๏ ให้มันฉับพลันบรรลัย ชีวิตกษัย ด้วยแสนลำบากยากเข็ญ |
๏ ใครซื่อถือธรรมบำเพ็ญ ผลดีจงเห็น เปนสุขสวัสดิ์สถาพร |
๏ ขอนลไนษัธภูธร กับมิ่งบังอร จงนิระทุกข์สุขนิตย์ |
๏ สองกษัตร์จึ่งก้มโมลิต รับพรบพิตร์ ผู้ผ่านวิทรรภภารา |
๏ แล้วสองประนมหัดถา ถวายบังคมลา มาจากปราสาทรังสรรค์ |
๏ ได้ฤกษ์ยาตราพลขันธ์ จากแดนวิทรรภ์ เข้าสู่นิษัธรัชฐาน ฯ |
๏ อาคตายาง ตุ ไวทร๎ภ๎ยาง สปุต๎รายาง นโล น๎ฤปห์ |
๑๑๏ ปางนั้นพระนลราช | สุมหาตม์มหาศาล |
เนาในนิษัธสราญ | ทุกทิวาและราตรี |
๏ พร้อมองค์พระเมียขวัญ | สุไวทรรภิเทวี |
อีกบุตระบุตรี | นิรทุกข์สุขารมย์ |
๏ พระนลนฤปพร้อม | มุทิตาเสน่ห์สม |
แม้นเทวราชรม | ณิยะนันทโนทยาน |
๏ ได้คืนนครรัช | สหวัตถุไพศาล |
พร้อมยศบริพาร | พิระเพิ่มสุภักดี |
๏ บำรุงผดุงรัฏ | ฐะจังหวัดเกษมศรี |
เลิศล้วนประมวลปรี | ดิชมพูทวีปงาม |
๏ พระกอบวิวิธยัญ | ญะวิธีวิโรจน์ราม |
ปลื้มจิตคณาพราหมณ์ | พหุทักษิณาเนือง |
๏ ก้องเกียรติ์พระนลนาถ | อธิราชผู้งำเมือง |
เด่นเดชวิเศษเรือง | ฤทธิก้องทั้งธาตรี ๚ะ |