สรรคที่ ๑๓

๏ สา ตัจ์ ฉ๎รุต๎วานวัท๎ยางคี สาร๎ถวาหวจัส๎ ตทา ๏ ฝ่ายอรไทยผู้งามสรรพ ครั้นสดับคำนายพ่อค้า ผู้เปนสาร์ถวาหะ ควบคุมคณพณิชนั้น ๏ ชคาม สห เตไนว สาร๎เถน ปติลาลสา ๏ นางก็พลันหฤทัยน้อม ไปพร้อมด้วยกองพ่อค้า เพื่อเที่ยวค้นหาองค์บดี ในที่อรัญนั้นสืบไป ๏ อถ กาเล พหุติเถ วเนหมติ ทารุเณ ๏ ครานั้นไซ้รเขาก็ดำเนิน เดินทางไปได้หลายวัน ในแนวอรัญประเทศ อันเถื่อนทุเรศทารุณหนักหนา ฯ

๏ เดินไปได้วันหนึ่ง จึ่งถึงบึงในอรัญ แลเลิศประเสริฐสรรพ์ ครั้นได้เห็นดูเย็นตา ๏ บัวหลวงมีดาษดื่น หอมกลิ่นรื่นชื่นนาสา โอ้อกฟกอุรา หอมเหมือนผ้าที่เคยทรง ๏ บึงกว้างสำอางค์ตา พวกพ่อค้าสมจำนง มีหญ้าน่าประสงค์ พอเลี้ยงสัตว์รีบตัดมา ๏ ชอบบึงซึ่งเยี่ยมใหญ่ สดไสวมากมาลา ต่างพรรณเหลือพรรณนา ส่งกลิ่นฟุ้งจรุงใจ ๏ พณิชจิตบ่เศร้า เขาสำรวลกันร่วนไป แต่นางเจ้าห่างไกล พระภรรดรอ่อนอกกรม ๏ หอมกลิ่นผกากรอง คิดถึงห้องสองเคยรมย์ โอ้อกฟกระบม กลิ่นยิ่งหอมยิ่งตรอมทรวง ๏ อยู่วังนั่งในสวน มาลีล้วนลออดวง ชะอุ่มเป็นพุ่มพวง ปวงปลูกไว้ให้เราเชย ๏ กลิ่นแซมแกมกลิ่นรัก จึ่งหอมนักนะอกเอ๋ย ผัวไกลไร้เสบย ได้กลิ่นหอมจึ่งตรอมใจ ๏ นานาผลาผล สุก ๆ หล่นกล่นเกลื่อนไป ลองลิ้มชิมดูไซ้ร หวานกระไรชื่นใจครัน ๏ หวานผลวิมลรส ยิ่งกำสรดกรรแสงศัลย์ คำนึงถึงทรงธรรม์ พลันรสกลืนกลายขื่นขม ๏ หวานใดไม่หวานหนัก เท่ารสรักสมัคสม ไร้รักหนักอารมณ์ หวานเหมือนขมอมโศกา ๏ แลดูหมู่ปักษิน บ้างโบกบินบ้างกินปลา บ้างร้องก้องพนา เพรียกหาคู่ดูเหมือนเนียง ๏ อ้านกวิหคหาญ อยากใคร่วานเจ้าส่งเสียง ช่วยน้อมจิตพร้อมเพรียง ส่งสำเนียงเชิญพระมา ๏ นํ้าบึงซึ่งน่าเพ่ง ดูใสเหน่งเล็งเห็นปลา เลี้ยวไล่กันไปมา บ้างเล่นล่อริมกอบัว ๏ ธาราน่าลงเล่น อาบนํ้าเย็นเย็นแต่ตัว ใจโศกวิโยคผัว เย็นแต่ตัวหัวอกร้อน ฯ

๏ สุปริศ๎ราน์ตวาหาส๎ เต ๏ ฝ่ายนิกรพณิคชน เห็นพาหนนั้นเหนื่อยล้า ๏ นิเวษาย มโน ทธุห์ ๏ จึ่งพากันคิดลงนํ้า อาบให้ช่ำชื่นใจ ๏ สัม์มเต สาร๎ถวาหัส๎ย ๏ ครั้นได้เห็นสัญญา แห่งนายสาร์ถวาหะนั้น ๏ วิวิศุร์ วนัม์ อุต์ตมัม์ ๏ ทุกคนก็หันเข้าที่ละเมาะ อันเหมาะเปนที่พักสบาย ๏ อุวาส สาร๎ถห์ ส มหาน์ เวลาม์ อาสาท๎ย ปัศ๎จิมาม์ ๏ พอตวันบ่ายก็มาถึง ซึ่งตำบลนั้นอันสำราญ เปนสถานที่ควรสถิต จึ่งคณพณิชก็พร้อมใจ แรมอยู่ที่กลางไพร นั้นแล ฯ

๏ อถาร๎ท์ธราต๎รสมเย ๏ ครั้นได้เวลาเที่ยงคืนถนัด ในป่าชัฏนั้นก็สงัดทั่วไป อันปวงพณิชไซ้รต่างก็หลับนอน ด้วยเหนื่อยอ่อนมากลางทาง ๏ หัส๎ติยูถัม์ อุปาคมัต์ ๏ ปางนั้นพะเอินช้างโขลงหนึ่ง ซึ่งแต่ละตัวล้วนซับมัน พากันลงมายังบึง ซึ่งเปนที่มันกินนํ้าเย็น ๏ อถาปัศ๎ย สาร๎ถํ ตํ ๏ ครั้นมันแลเห็นพณิชคณา พร้อมด้วยคชาพาหนกล่นเกลื่อน จึ่งช้างเถื่อนเมื่อมาผ่าน กลิ่นช้างบ้านก็ขจรไป ช้างไพรกำลังคลั่งมัน ก็พร้อมกันแล่นไปด้วยหาญ อันจะต้านทานกำลังกรี อันมีแรงนั้นเหลือวิไสย รวดเร็วไปประหนึ่งศิลา กลิ้งลงมาจากยอดคีรี ลงสู่ที่หูบละหาน ครืน ๆ ปานเสียงฟ้าคราง ตามทางที่มันมาไซ้ร ต้นไม้หักโค่นกลิ้ง ทั้งกิ่งทั้งต้นกล่นกลาด ดาดาษไปทั่ววิถี คณกรีบ้ามันคลั่ง บ่มิรอรั้งวิ่งตรงไป ยังตำบลไพรที่พณิชตั้ง พักริมฝั่งบึงสบาย อันปทุมรายดาษดา นั้นแล ฯ

๏ เต ตัม์ มมร๎ทุห์ สหสา เจษ๎ฏมานัม์ มหีตเล ๏ ฝ่ายว่าคณพณิช นอนหลับสนิทอยู่กับพื้นดิน ฝูงกรินวิ่งมาเหยียบป่น สุดจะดิ้นรนพ้นไปได้ ต่างก็ตกใจร้องหวลโหย โอย ๆ โว้ยอะไรกัน บ้างก็ผลุนผลันวิ่งหนี วิ่งจี๋ ๆ จู่เข้าไป ในที่รกหมกแมกหนาม บ่มิมีความคิดชีวัง บ้างก็ยืนจังงังปากอ้า เพราะว่ายังบ่มิตื่นดี ฝ่ายคณกรีก็เอางาแทง เอางวงแว้งทุบซํ้า เอาตีนย่ำยับเตะส่ง คนก็ล้มลงบ้างกระเด็น บ้างก็เห็นอูฐของตนล้ม ระทมทอดวอดวายชนม์ ปนกับฝูงคนเลี้ยง อันวิ่งเลี่ยงรีบลี้ไป ทั่วกันไซ้รระส่ำระสาย วิ่งโวยวายรักชีวี บ้างก็ทุบตีซึ่งเพื่อนกัน ซึ่งกีดกั้นกันหนทาง บ้างดูราววิกลจริต สิ้นคิดสิ้นสติตรอง โรทร้องก้องพนาดอน นอนกลิ้งเกลือกกับธรณี บ้างรีบหนีขึ้นต้นไม้ เพราะตกใจเหลือประมาณ บ้างก็ลานปานเสียอารมณ์ ล้มลงแล้วก็เลยไม่ลุก ทุก ๆ ตนย่อมป่นปี้ บ้างม้วยชีวีอยู่ริมทาง เหตุด้วยช้างอันดุร้าย ทำอันตรายเอาฉนั้น อันว่าคณพณิชนี้ ซึ่งมั่งมีมากหลาย บ้างกระจัดกระจายไปในป่า โอ้อนิจจาบ้างก็บรรไลย อยู่ที่กลางหว่างไพร นั้นแล ฯ

๏ ราชัน์ ๏ ดูกรจอมไผททรงธรรม์ ๏ อาราวห์ สุมหางศ๎จาสีต์ ๏ ปางนั้นความเซ็งแซ่ แม้ผู้ใดยินก็พึงตกใจ ๏ ไต๎รโลก๎ยภยการกห์ ๏ ประหนึ่งว่าไตรโลกยนี้ มีความเสทือนด้วยภัยพิบัติ ๏ เอวัม์ เอวาภิ ภาษัน์โต วิท๎รวัน์ติ ภยาต์ ตทา ๏ ยามเมื่อกระจัดกระจายกันไป เพื่อกลัวภัยอันใหญ่นั้น เขาต่างกล่าวกันนานา มีอาทิว่าดังนี้ ฯ

๏ เอโษค๎นิร์ อุต์ถิตห์ กัษ๎ฏัส๎ ๑๖๏ โอ้โหกรรมเอยกรรมมี มาเกิดอัคคี ขึ้นแล้วในที่อาไศรย ๏ ต๎รายธ๎วํ ธาวตาธุนา ๏ เร็ว ๆ เข้าเถิดเกิดไฟ อย่ามัวร่ำไร จงหนีให้รอดชีวัน ๏ รัต๎นราศิร์ วิศีร๎โณยํ ๏ เฮ้ย ๆ รัตนะเหล่านั้น เปนของใครกัน จึ่งทิ้งกระจัดกระจายไว้ ๏ ค๎ฤห๎ณีธ๎วํ กิม์ ป๎รธาวถ ๏ จงเก็บแก้วก่อนเปนไร จะด่วนไปไหน กระไรไม่รักสิ่งดี ๏ สามาน๎ยัม์ เอตัท์ ท๎รวิณัม์ ๏ อันปวงสมบัติรัตน์มณี ทุก ๆ คนมี หุ้นส่วนจึ่งควรเก็บไป ๏ น มิถ๎ยาวจนัม์ มม ๏ โอ้โหโอกลัวข้าไฉน จะหลอกหลอนไย มิใช่เวลาหลอกหลอน ๏ ปุนร์ เอวาภิธาส๎ยามิ ๏ เฮ้ย ๆ ช้า ๆ มาก่อน เฮ้ย ๆ อย่าร้อน อย่ารีบกันไปให้ฉิบหาย ๏ จิน์ตยธ๎วํ สกาตราห์ ๏ เฮ้ย ๆ แน่เจ้าทั้งหลาย ขี้ขลาดปางตาย อย่าเสียสติตริตรอง ฯ

๏ ตัส๎มิน์ส๎ตทา วร๎ตมาเน ทารุเณ ชนสํก๎ษเย ๏ ปางเมื่อกองพณิชกร อันนอนระเนระนาดดาษดา ด้วยว่ามีเหตุทารุณ ทำให้ชุลมุนกันทั่วไปฉนี้ ๏ ทมยัน์ตี จ พุพุเธ ๏ จึ่งทมยันตีราชกัญญา ตื่นจากนิทราขึ้นด้วยพลัน ๏ ภยสัน์ต๎รัส๎ตมานสา ๏ อันมนัสแห่งนางพญาไซ้ร เต็มไปด้วยความสดุ้งสท้าน ๏ อปัศ๎ยัท์ ไวศสํ ตัต๎ร ๏ เยาวมาลย์เห็นซึ่งเหตุร้าย ผู้คนตายอยู่ดาษดา ๏ สร๎วโลกภยํกรัม์ ๏ อันเปนที่น่าพึงกลัว แม้ทั่วโลกก็อาจสยอน ๏ อท๎ฤษ๎ฏ๎ปูร๎วํ ตัท์ ท๎ฤษ๎ฏ๎วา พาลา ปัท๎ม นิเภก์ษณา ๏ โอ้บังอรเยาวเรศร์ ผู้มีเนตร์แม้นปทุมมาน แต่ก่อนกาลนางฤๅบ่เคยเห็น เหตุอันเปนร้ายแรงฉนี้ ๏ สํสัก์ตวทนาศ๎วาสา อุต์ตัส๎เถา ภยวิห๎วลา ๏ เทวีบัดนั้นก็กลั้นหายใจ เพราะตกพระไทยเหลือจะพรรณนา นางพญา ค่อย ๆ แขงขืน ค่อย ๆ ลุกยืนแทบมิอาจยัน ฯ

๏ เย ตุ ตัต๎ร วินิร๎มุก์ตาห์ สาร๎ถาต์ เกจิท์ อวิก์ษตาห์ ๏ ปางนั้นพวกพ่อค้า ซึ่งรอดชีวาเหลืออยู่ไซ้ร และที่รอดภัยพิบัติมหันต์ อันมีจำนวนประมวลน้อย ๏ เตพ๎รุวัน์ สหิตาห์ สร๎เว ๏ ต่างก็ละห้อยโหยหวล ทั้งมวลร้องพรรณนา ๏ กัส๎เยทํ กรมณห์ ผลัม์ ๏ ว่าอ้านี้เปนผลกรรม ใครหนอทำกรรมไว้ ๏ นูนํ น ปูชิโตส๎มาภิร มณีภัท๎โร มหายศาห์ ๏ อันเทพไทมณีภัทร์ ผู้ทรงสวัสดิ์มหายศา ได้รับบูชาแล้วมิใช่ฤๅ เหตุใดหือจึ่งมีภัย ท้าวไวศรวัณกำแหง แรงฤทธิเรืองศักดา ผู้เปนยักษาธิบดี ร่มเกศีปวงพ่อค้า อีกนานาเนกวัตถุสรรพ์ อันมีอานุภาพใหญ่ เราทั้งหลายไซ้รได้พลี บูชาดีแล้วสิ้นไซ้ร เหตุไฉนนกอันให้โชค จะบอกโศลกลางผิด วิปริตไปหนักหนา ฤๅดาราฤกษ์มิเหมาะ ฤๅดาวเคราะห์ขัดขวาง เราเดินทางมาจึ่งร้าย เปนอันตรายใหญ่หลวง เหตุทั้งปวงจึ่งบังเกิดมี มากฮือ ฯ

๏ อปเร ต๎วพ๎รุวัน์ ทีนา ช๎ญาติท๎รว๎ยวินาก๎ฤตาห์ ๏ ปางนี้จึ่งบางคน ซึ่งเศร้ากมลเพื่อไร้ญาติ อีกลาภขาดทรัพย์สูญ อาดูรพลางทางว่า ๏ ยาสาวัท๎ย มหาสาร๎เถ นารี ห๎ยุน์มัต์ตทร๎ศนา ๏ ดูราสาร์ถะบดี นรีผู้ยืนอยู่นั่น อันท่าทางอย่างบ้าไซ้ร คือผู้ใดเราอยากรู้ ดูอาการนางพิกล ทั่วทั้งตนวิปริต รูปร่างผิดมนุษเรา เอานางมาด้วยไฉน ฤๅว่านางไซ้รเจตนา ทำมายาทารุณใหญ่ ให้พวกเราต้องฉิบหาย ล้มตายกันมากฉนี้ ฤๅรากษสียักษิณีกาจ ฤๅนางปิศาจจัญไร มาบันดาลภัยพิบัติ ดูถนัดเที่ยงแท้ นางนี้แน่เปนตัวบาป สันดานหยาบยิ่งใหญ่ ยิ่งดูไปยิ่งเห็นจริง อันหญิงบาปหยาบช้า เจตนาฆ่าพวกพณิช คิดทำลายสรรพสมบัติ ให้ทุกข์ถนัดแก่เราไซ้ร จะไว้ไยนางกาลี มีแต่จะนำความฉิบหาย และความตายมาสู่เรา จงเอาดินเอาฝุ่นถม จงระดมด้วยไม้ไผ่ จงไล่ตีด้วยพลอง จงถองทุบด้วยกำปั้น เพื่อนางนั้นมันตายไป เพื่อให้สาแก่ใจ บัดนี้เถิด ฯ

๏ ทมยัน์ตี ตุ ตัจ์ ฉ๎รุต๎วา วาก๎ยํ เตษาง สุทารุณัม์ ๏ ครานั้นไซ้รทมยันตี ฟังวจีพวกพ่อค้า อันหยาบช้าทารุณราญ เตรียมจะประหารให้ตาย ๏ ห๎รีตา ภีตา จ สํวิค๎นา ป๎ราท๎รวัท์ ยัต๎ร กานนัม์ ๏ นางนึกอายเปนพ้นไป ทั้งกลัวภัยเปนที่สุด นางจึ่งรีบรุดเร็วร้อน เข้าในดงดอนไปซ่อนตน ๏ อาศังกมานา ตัต์ ปาปัม์ อาต๎มานัม์ ป๎รยเทวยัต์ ๏ นฤมลถูกเขาซัด จัดเอาบาปมาบ้าย โฉมฉายเศร้าสลดพระไทย จึ่งปริเทวนาไป ดั่งนี้ ฯ

๏ อถาปเรท๎ยุห์ สัม์ป๎ราป์เต ๑๖๏ ฝ่ายพวกผู้รอดชีวี ยามรุ่งสุริย์ศรี ก็ต่างวิโยคโศกศัลย์ ๏ จึ่งชวนกันพ้นไพรวัน ทุกตนทั่วกัน ก็รํ่าพิไรไปมา ๏ บ้างเสียภราดรบิดา บ้างเสียบุตรา บ้างเสียซึ่งมิตร์ไมตรี ๏ ต่างตนต่างรีบจรลี เพื่อพ้นจากที่ อันทุกข์ถนัดขัดใจ ฯ

๏ เอวมาทีนิ ทุห์ขาร๎ตา สา วิลัป๎ย วรางคนา๒๘๏ จึ่งเอกองค์อร อรรคเรศสุนทร เธอศัลย์กรรแสง โอ้โอผลกรรม ซ้อนซ้ำสำแดง นางบ่รู้แจ้ง แจ่มแท้กรรมใด ๏ โอ้ทมยันตี นิราศสามี อ้างว้างกลางไพร นางจึ่งกำสรวล คร่ำครวญหาไป สงสารทรามไวย ปิ้มจะอาสัญ ๏ พะเอินพบพราหมณ์ ผู้ปฏิบัติงาม เพศพรหมจรรย์ อันร่วมมรรคา กับพาณิชนั้น แต่โชคดีครัน บ่อันตราย ๏ นางเลิศเลอสรร ผู้งามราวจันทร์ ยามศารทะฉาย จึ่งค่อยยุรยาตร์ นวยนาฎกรกราย จากอรัญร้าย พร้อมด้วยทวยพราหมณ์ ๏ เดินไปได้นาน จึ่งนิ่มนงคราญ มาถึงเมืองงาม แลดูกำแพง แขงสู้สงคราม บ่มิต้องคร้าม ขยาดอรี ๏ นี้คือนคร สถิตสุนทร แห่งท้าวเจที ขึ้นชื่อฦๅชา สุพาหุศรี สุรเกียรตี รู้สัตยวิไสย ฯ

๏ อถ ป๎รวิเวศ ปุโรต์ตมัม์ ๑๖๏ ยามนางประเวศเวียงไชย โอ้ว่าทรามไวย ใครเห็นก็น่าใจหาย ๏ ผ้าปิดบ่มิดวรกาย เพราะผ้าโฉมฉาย สิมีอยู่เพียงกึ่งเดียว ๏ รุงรังทั้งผอมซีดเซียว เผ้าผมเปนเกลียว ทั้งกายก็หม่นมลทิน ๏ ชาวเมืองวิ่งดูอรพินทุ์ ทุกคนเชื่อสิ้น ว่านางนี้บ้าน่าหยัน ๏ ต่างเรียกพวกพ้องมองกัน ต่างคนเห็นขัน ชวนกันมาเยาะเทวี ๏ ปางนางสู่ราชบุรี แห่งท้าวเจที กษัตร์สุระฦๅฉาว ๏ บรรดาทารกลูกชาว บุรีเกรียวกราว วิ่งตามกระตู้วู้ไป ๏ เด็กล้อมห้อมขุ่นวุ่นใจ นางรีบครรไล กระทั่งที่วังบดีศร ฯ

๏ เรื่องพระนลสรรคที่ ๑๓ ดังนี้ ฯ