รัฐคติ

​รัฐคติของรัซเซียในสมัยนี้เป็นอย่างไรแน่ เราก็พูดไม่ค่อยถูก ถ้าจะอ่านตามที่นักเขียนต่าง ๆ เขียนไว้ หรือตามความเป็นไปในประเทศนั้น ซึ่งมีข่าวมาทางโทรเลข ก็ดูไม่สู้จะลงรอยกันนัก นักเขียนแต่ละคน คงจะเขียนตามแง่ความคิดของตน แลข่าวที่มีมาในหมู่นี้ก็ยอกย้อนกลับกันไปกลับกันมา จะว่าคติคอมมูนิสต์เป็นยอดแห่งเนื้อยาทั้งหลายในยาต้มหม้อนั้นก็พูดยาก เพราะคอมมูนิสต์กับคอมมูนิสต์ก็กล่าวโทษแลประหารชีวิตกันเอง จนไม่มีใครจะเข้าใจได้นอกจากจะฟังตามภาษิตเก่าว่า “เรโวลูชั่นเหมือนปลาซึ่งกินลูกของมันเอง”

​นักอธิบายบางคนอธิบายว่า เวลานี้ (ก.ย. พ.ศ. ๒๔๘๐) โลกแยกกันตามประเภทแห่งรัฐคติ แต่ถ้าจะดูไปให้ลึก ก็น่าจะเห็นว่า แยกกันตามสันดานมนุษย์ ซึ่งหาสันโทษมิได้ ธรรมดาผู้แพ้กับผู้ชนะ หรือผู้มีกับผู้ไม่มี จะเห็นลงรอยกันได้ยาก เหตุไฉนผู้มีจึงรวมเอาความมีไว้ในสมัยโน้น โดยวิธีซึ่งในเวลานี้ผู้มีนั้นเอง กลับถือว่าเป็นวิธีไม่ชอบด้วยมนุษยธรรม แลจะกีดกันมิให้ผู้ไม่มีใช้วิธีเดียวกัน เพื่อจะได้มีขึ้นบ้าง ผู้ไม่มีคิดอยู่แต่ว่าจะต้องมี วิธีที่จะมีได้อย่างใด ถ้าเป็นวิธีซึ่งผู้อื่นได้เคยใช้มาแล้ว วิธีนั้นผู้ไม่มีก็ควรจะใช้ได้เหมือนกัน นี่เป็นแง่ความเห็นของผู้ไม่มี ซึ่งไม่อาจเข้าใจความเห็นจากแง่ของผู้มีได้ ยักษีแลยักษาสมัยนี้ ไม่ขะโมยหัวปลีแลหัวปลาไปให้แก่กัน ถ้าขะโมยได้ก็ขะโมยเอาเอง แลเมื่อยักษีได้หัวปลีแล้ว จะกีดกันยักษาไม่ให้ได้หัวปลากระไรได้

ยักษีเถียงว่า ได้เก็บเอาหัวปลีในสมัยที่หัวปลียังมีเกลื่อนตลาด แต่ในสมัยนี้หัวปลาไม่ค่อยมีเสียแล้ว หรือถ้าจะมีอยู่บ้าง ก็ไปเข้าสันนิบาตชาติเสียหมด ในสมัยนี้ยักษี​ยักษาแลหัวปลาหัวปลี ก็เป็นสมาชิกสันนิบาตชาติ หรือมีสมาชิกเป็นผู้เปล่งแทนอยู่แทบทั้งนั้น ถ้าจะขืนถือเอาหัวปลาแลหัวปลีอีก ก็จะเสียคำมั่นสัญญาซึ่งให้ไว้แก่กัน

แต่สันนิบาตชาติเป็นสมาคมซึ่งสมาชิกลาออกได้ แลเมื่อลาออกแล้ว จะถือว่าถอนคืนคำมั่นสัญญาที่ให้ไว้ ก็เห็นจะได้ดอกกระมัง

นี่แหละหมอกสงครามซึ่งคลุมอยู่ในเวลานี้ (ก.ย. พ.ศ. ๒๔๘๐) แลมีฝนตกเป็นหอกเป็นดาบบ้างแล้วนั้น เป็นความแก่งแย่งของยักษีแลยักษา หัวปลาตกอยู่ในฐานะที่ถูกถือเอา แต่หัวปลาบางทีก็มีก้างตำมือได้บ้าง