ขัติยมานะ

​“กอบเกอดขัติยะมา นะนึก หาญเฮย”

มโนคติซึ่งรวมอยู่ในศัพท์ที่ไทยใช้ว่า “ขัติยมานะ” นี้ ในสมัยปัจจุบัน ย่อมจะมีลดน้อยลงไปกว่าแต่ก่อนทั่ว ๆ ไปในโลก ถ้าจะยกเว้น ก็จะยังมีอยู่แต่ในประเทศอังกฤษดอกกระมัง พระเจ้าแผ่นดินได้หมดไปแล้ว ในประเทศหลายประเทศที่เคยมีพระราชาทรงศักดิ์ใหญ่เป็นผู้ปกครอง หากราชสกุลหรือราชวงศ์ของพระราชานั้น ๆ จะยังมีกระเรี่ยกระราดอยู่ในประเทศของตน หรือพึ่งพำนักอยู่ในประเทศอื่นบ้างก็จริง แต่เมื่อไม่มีความเกี่ยวเนื่องกับการปกครองบ้านเมืองนานเข้า จนถึงเจ้านายรุ่นหลังไม่เคยเห็นหรือเคย​เข้าใกล้ราชบัลลังก์เลย มโนคติชนิดที่เรียกขัติยมานะนี้ ก็ย่อมจะลดน้อยลงไปอยู่เอง ถ้าเราจะยกตัวอย่างซึ่งไม่มีระแวงว่าผิดเลย ก็เห็นจะกล่าวเป็นอุทาหรณ์ได้ว่า เผ่าพันธุ์ของพระเจ้าแผ่นดินอาหม ซึ่งเคยมีบรรพบุรุษทรงบุญหนักศักดิ์ใหญ่ จนถึงฝรั่งเรียกว่าเอ็มไปร์ อยู่ในภาคหนึ่งแห่งอินเดีย ถ้ามีเหลืออยู่ในเวลานี้ ก็เห็นจะไม่มีมโนคติชนิดที่เรียกว่าขัติยมานะ อาจมีมานะชนิดอื่น ๆ ก็ได้ แต่ไม่ใช่ขัติยมานะ

พูดถึงสยามโดยเฉพาะ ถึงหากสยามจะเป็นประเทศซึ่งมีพระราชาเป็นอธิบดีแห่งประเทศ ก็ควรเป็นที่เข้าใจว่า บุคคลผู้มีมานะชนิดที่เรียกว่าขัติยมานะ ย่อมจะมีจำนวนลดน้อยลงไป เพราะพระเจ้าแผ่นดินในพระราชวงศ์ปัจจุบันถึงสองรัชกาลมีพระราชธิดาพระองค์เดียวเท่านั้น แลพระเจ้าแผ่นดินพระองค์ที่ ๘ ก็ทรงพระชนมพรรษาเพียง ๑๒ ปีเท่านั้น (ทรงเรื่องนี้ใน พ.ศ. ๒๔๘๐) การเป็นดังนี้ เจ้าฟ้าแลพระองค์เจ้า ถ้าทรงกำเนิดมาใหม่ ๆ ก็น้อยจนนับได้ด้วยนิ้วมือข้างเดียว ส่วนหม่อมเจ้านั้น ก็ย่อมจะทรงกำเนิดโดยจำนวนน้อยเหมือนกัน เพราะพระองค์เจ้าซึ่งทรงพระยศถึงชั้นที่จะมี​พระหน่อเป็นหม่อมเจ้านั้น เวลานี้ก็มีนับพระองค์ถ้วน เหตุฉะนี้เราจึงกล่าวโดยมิคำนึงถึงบุคคลเลย กล่าวแต่โดยจำนวนเท่านั้น ว่ามโนคติชนิดที่เรียกว่าขัติยมานะนี้ ในสยามก็น้อยลงไปเหมือนกับประเทศอื่น ๆ ทั่ว ๆ ไปในโลก

ข้อที่ว่าขัติยมานะเป็นของดีควรสรรเสริญ หรือเป็นของไม่ดีควรติเตียนนั้น ก็แล้วแต่ความเห็นคนส่วนมากในสมัยที่ต่างกัน แต่ถ้าจะกล่าวทางพุทธศาสนา ก็จำต้องกล่าวว่า มานะไม่ใช่ของดี