๖
หลังจากที่ขบวนรถไฟได้ผ่านนครนานกิงไปแล้วไม่นาน ข้าพเจ้าก็รู้สึกตัวว่าภายในรถคันที่นั่งไปนั้นมีคนโดยสารหน้าใหม่เพิ่มจำนวนขึ้นอีกคนหนึ่ง ที่จริงตลอดเวลาสิบกว่าชั่วโมงที่อยู่บนรถไฟ ได้มีคนขึ้น ๆ ลง ๆ กันมาก แต่ยังไม่มีใครที่สะดุดตาสะดุดใจเท่ากับบุรุษผู้นี้ เขาเป็นชาวจีนที่มีอายุอยู่ในวัยหนุ่ม กะอย่างหยาบ ๆ ไม่เกิน ๓๐ ปี รูปร่างหน้าตาของบุรุษผู้นี้ต้องตาต้องใจข้าพเจ้าอย่างประหลาด เขาขึ้นมานั่งเยื้องกับข้าพเจ้า มีกระเป๋าหนังเดินทางใบใหญ่ติดตัวมาด้วย สังเกตดูรู้สึกว่าเป็นผู้ได้ผ่านการศึกษามาแล้วเป็นอย่างดี ที่กระเป๋าเดินทางมีตราชื่อโรงแรมของเมืองต่าง ๆ ในสหรัฐอเมริกาและฮอนโนลูลูติดอยู่เป็นตับ แสดงว่าเป็นผู้ที่ได้ผ่านเมืองเหล่านั้นมาแล้ว บุรุษผู้นี้รูปร่างท้วม ๆ ผิวดีขลิบหนวดที่ริมฝีปากเกรียน หนังตาสองชั้นเหมือนคนไทย สวมแว่นตาซึ่งมีเนื้อแก้วค่อนข้างหนา แต่มิได้ล้อมกรอบอย่างที่คนจีนโดยมากชอบสวม กิริยาท่าทางของเขานุ่มนวลและรัดกุม แต่มีลักษณะไว้ตัวอยู่ในที เขาลอบสังเกตดูข้าพเจ้าหลายครั้ง และคงจะเดาได้ว่าข้าพเจ้าเป็นแขกหน้าใหม่สำหรับเมืองจีน
เราไม่มีโอกาสพูดกันตลอดเวลาสามชั่วโมงที่ผ่านไป แต่ทั้งเขาและข้าพเจ้าก็มิได้พูดกับใคร ในรถคันที่เราไปนั้นมีชาวต่างประเทศหลายคน สังเกตดูรู้สึกว่าเป็นพวกหมอสอนศาสนาแทบทั้งนั้น ประเทศจีนเป็นประเทศที่พวกฝรั่งถือเป็นดินแดนสำหรับเผยแพร่ศาสนาคริสเตียนอย่างแผ่ไพศาล สมาคมหมอสอนศาสนาทุกประเทศทั้งในยุโรปและอเมริกา ต่างก็พากันระดมส่งคนของเขาซึ่งได้รับการฝึกฝนอบรมในวิชาการศาสนาและวิชาในแขนงอื่นๆ มาแล้วเป็นอย่างดี ออกไปชักชวนชาวจีนให้หันมานิยมยินดีในคำสอนและข้อปฏิบัติของศาสนาพระเยซู พูดถึงบุคคลจำพวกนี้ ข้าพเจ้าก็เกิดความรู้สึกหลายประการ ในเรื่องการศาสนา ข้าพเจ้าเชื่อว่า ศาสนาที่ดำรงอยู่ในโลกทุกวันนี้ ล้วนต้องการเผยแพร่ความดี ชักชวนให้คนทำดี พระธรรมของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นสิ่งที่กาลเวลาทำอะไรไม่ได้ ศาสนาของเราเป็นศาสนาที่เผชิญหน้ากับความเป็นจริงของชีวิต ไม่ใช่ศาสนาที่สร้างความคิดเห็นเป็นแนวปรัชญาอย่างลม ๆ หรืออย่างฝัน ๆ ข้าพเจ้ามีความเห็นอย่างมิได้เข้ากับตนเองว่า ศาสนาพุทธเป็นศาสนาที่เอาของจริง ๆ ในชีวิตมาพูด–เป็นศาสนาที่จะช่วยให้มนุษย์ทุกคนพ้นจากความทุกข์ยากด้วยการช่วยตัวเอง ถ้าโลกเต็มไปด้วยพุทธศาสนิกชนที่ดี วิชาการทูตก็ไม่จำเป็นจะต้องมี ความเห็นแก่ตัวก็คงจะลดน้อยลงจนกระทั่งไม่อาจจะเป็นชะนวนสงครามได้อีกเลย แต่ว่าทุกวันนี้พุทธศาสนิกชนที่ดีของโลกมีอยู่สักกี่คนเล่า แม้แต่ในเมืองไทยซึ่งเป็นเมืองของพระพุทธศาสนาแท้ๆ ข้าพเจ้าก็ยังไม่เข้าใจว่า ทำไมผู้ที่ถือตัวว่าเป็นพุทธศาสนิกชนอันเบากิเลศแล้ว จึงต้องมุ่งหวังผลตอบแทนในการทำบุญ เขาจะเสียสละโดยไม่คิดจะหวังอะไรเป็นเครื่องตอบแทนเลยไม่ได้ทีเดียวหรือ? ทำไมคนเหล่านี้จึงจะต้องอธิษฐานขอไปสวรรค์ทุก ๆ ครั้งที่เขาทำบุญทำทาน ? เขายังใจไม่ป้ำพอที่จะสละอะไรโดยไม่หวังการตอบแทน เขายังคงมีความเห็นแก่ตัว ซึ่งเป็นกิเลศอันหนึ่ง แต่ช่วยอะไรไม่ได้ดอกท่าน ความเห็นแก่ตัวย่อมเป็นสัญชาตญาณอันหนึ่งของมนุษย์
ทฤษฎีกับการปฏิบัติเป็นเรื่องที่เข้าใจได้ยาก ศาสนาทุก ๆ ศาสนาย่อมมีทฤษฎีที่ดีพอทั้งนั้น แต่การปฏิบัติเพื่อให้ถึงซึ่งความดีแห่งทฤษฎีนั้นเป็นอีกเรื่องหนึ่ง ข้าพเจ้าไม่คิดว่าความเห็นแก่ตัวควรอยู่ในทฤษฎีใดของศาสนาใดที่โลกยกย่อง ทฤษฎีในศาสนาของพระพุทธเจ้า เป็นทฤษฎีที่ห่างไกลจากความโลภความเห็นแก่ตัว–เป็นทฤษฎีที่ต้องการจะบั่นทอนกิเลศให้ลดน้อยลงไป สำหรับศาสนาคริสเตียนซึ่งเป็นศาสนาของความรักและความเมตตา เขาก็มีทฤษฎีที่ไม่ปรารถนาความเห็นแก่ตัวเหมือนกัน แต่นั่นเป็นทฤษฎีเท่านั้น ส่วนการปฏิบัติย่อมจะเป็นอีกเรื่องหนึ่งตามเคย ข้าพเจ้าพบพวกหมอสอนศาสนาในเมืองจีนทุกหัวระแหง คนพวกนี้มีหน้าที่คอยเผยแพร่คำสอนของพระเยซูเข้าไปในจิตใจของชาวจีน วิธีการเผยแพร่ของเขามีอยู่หลายอย่าง แต่ละอย่างล้วนล่อใจให้ชาวจีนเห็นว่าศาสนาของเขาเป็นศาสนาที่ดีเลิศ เป็นศาสนาที่เต็มไปด้วยความเมตตาปรานี เขาสร้างโรงพยาบาลช่วยคนอนาถา สร้างโรงเรียนช่วยเด็กที่ยากจน ในฤดูหนาว ซึ่งเป็นฤดูที่คนจีนเป็นจำนวนไม่น้อยต้องตายเพราะความอดอยาก และการขาดแคลนเสื้อผ้า เขาก็ทำอาหารขึ้นแจกจ่าย วิ่งเต้นหาเสื้อผ้ามาให้ วิธีการเหล่านี้เป็นวิธีการที่ผูกมัดจิตใจชาวจีนไว้อย่างมั่นคง ผลที่เกิดขึ้นก็คือความสำเร็จอันกว้างขวาง ทุกวันนี้เมืองจีนกำลังเต็มไปด้วยไม้กางเขนของพระเยซู เมืองจีนกำลังหันหลังให้แก่วัฒนธรรมของศาสนาเดิม เช่นศาสนาขงจื๊อและศาสนาพุทธเป็นต้น ผู้นำของจีนก็มอบชีวิตจิตใจให้แก่พระเยซูไปแล้วเป็นจำนวนไม่น้อย ชาวจีนไม่แต่ต้อนรับศาสนาคริสเตียนอย่างเต็มอกเต็มใจเท่านั้น ซ้ำยังตำหนิติเตียนศาสนาเดิมของตนเสียด้วย เขาพากันเห็นว่าศาสนาขงจื๊อกับศาสนาพุทธเป็นศาสนาที่ล้าสมัย ไม่ได้ช่วยอะไรในการสร้างชาติ ข้าพเจ้าเคยถูกถามว่าถือศาสนาอะไร พอบอกว่าถือพุทธ เขาก็ตีหน้าแสดงความเบื่อหน่ายทันที เขาไม่เข้าใจว่าศาสนาพุทธคืออะไร เขาไม่รู้ว่ามีดวงแก้วอันเลิศค่าอยู่ในพระธรรมของพระพุทธเจ้า แต่เราจะโทษเขาหรือ ในเมื่อศาสนาขงจื๊อก็ดี ศาสนาพุทธก็ดี ล้วนกำลังเสื่อมโทรมอยู่ทั่วไปตลอดเมืองจีน ศาสนาทั้งสองนี้ เป็นแต่เรื่องราวในประวัติศาสตร์ โบสถ์ที่ทิ้งร้างอยู่เป็นแต่โบราณสถานสำหรับบำเรอความเพลิดเพลินให้แก่นักท่องเที่ยว กำลังอำนาจทางปรัชญาของศาสนาขงจื๊อกับศาสนาพุทธกำลังจะสิ้นสูญไป เวลานี้พระในเมืองจีนเกือบจะกลายเป็นพระอาชีพไปแล้ว มีชีวิตอยู่ด้วยการคอยทำพิธีเวลามีคนตาย เมื่อเป็นเช่นนี้ก็ยิ่งหมดหนทางที่จะผูกมัดจิตใจชาวจีนหัวใหม่ไว้ได้
ข้าพเจ้าได้พูดไว้ว่า พวกหมอสอนศาสนาชาวคริสเตียนกำลังจะแสดงตัวให้ชาวจีนเห็นว่า พวกเขาเป็นผู้ที่มีความเมตตาอารีมากกว่าใครๆ แต่ข้าพเจ้ายังไม่ได้พูดว่า เบื้องหลังของการแสดงความเมตตาอารีนี้ มีอะไรซุกซ่อนอยู่อย่างลึกลับและเงียบกริบ เขาต้องการอะไร่ในการที่เข้าไปเผยแพร่ศาสนาของพระเยซูในเมืองจีน? แน่แล้วหรือที่หลาย ๆ คนในบุคคลจำพวกนี้ ไม่มีจิตใจที่เห็นแก่ตัวเลย? แน่แล้วหรือที่เงินทุก ๆ เหรียญซึ่งเขาควักออกสร้างโรงเรียนและโรงพยาบาลนั้น เขาไม่ได้หวังอะไรเป็นการตอบแทน? การให้กับการหวังผลตอบแทนยังจะต้องมีอยู่ในโลกนี้ โลกเราเจริญไม่พอที่จะมีแต่การให้เพียงฝ่ายเดียว ก็หมอสอนศาสนาบางคนเหล่านี้ ต้องการอะไรเป็นเครื่องตอบแทนเล่า? เราคงจะได้พูดกันต่อไปในโอกาสหน้า
