วันที่ ๑๕ มิถุนายน พ.ศ. ๒๔๗๕ ดร

​วังวรดิศ

วันที่ ๑๕ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๗๕

ทูล สมเด็จกรมพระนริศฯ

หม่อมฉันเกิดสงสัยขึ้นเรื่องหนึ่ง ขอทูลหารือ คือประเภทปืนไฟที่พบเรียกในหนังสือต่าง ๆ มีเป็น ๓ ประเภท คือปืนจารงประเภท ๑ ปืนมณฑกประเภท ๑ ปืนนกสับประเภท ๑ ลักษณะของปืนไฟ ๓ ประเภทนี้ หม่อมฉันตีความว่า จารงคือปืนใหญ่ (cannon) ทุกประเภทและทุกขนาด นกสับคือปืนประทับบ่า มณฑกยังไม่แน่ใจว่าเป็นปืนชนิดใด ถ้าพิเคราะห์ดูตามลักษณะของปืนไฟ มณฑกควรจะได้แก่ปืนมือ คือพวกปืนโก๊ แต่ยังไม่พบหลักฐานอธิบาย ท่านทรงทราบและทรงเห็นอย่างไรบ้าง

เมื่อหม่อมฉันว่าการกรมกองแก้วจินดา ๆ ก็เป็นพนักงานรักษาแต่ปืนใหญ่ ถามเขา ๆ บอกอธิบายแต่ในพวกปืนใหญ่ ว่ามีหลายอย่าง เรียกว่า จารง บาเรียม ฝรั่งเปิดหมวก รักษาศาสนา สัมมาทิฐิ และปืนหามแล่น เป็นต้น ไม่มีใครรู้อธิบายต่อลงไปถึงปืนมณฑก หม่อมฉันก็ยังไม่ได้ค้นต่อมา จนมาคิดอยากรู้ขึ้นในเวลานี้

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด