วันที่ ๒๙ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๗๕ น

ตำหนักปลายเนีน คลองเตย

วันที่ ๒๙ ธันวาคม ๒๔๗๕

กราบทูล สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทราบฝ่าพระบาท

ได้รับลายพระหัตถ์ลงวันที่ ๒๕ ทำให้ชื่นใจ รู้สึกเหมือนได้เฝ้าฝ่าพระบาทวันหนึ่ง บันเทาความคิดถึงลงไปได้หน่อย

ปัญหาที่ตรัสไปในเรื่องเครื่องศิราภรณ ได้ตริตรองเห็นว่าทีเราจะได้มาเป็น ๓ ทาง คือเขมรทางหนึ่ง ลังกาทางหนึ่ง ชวาทางหนึ่ง ชวานั้นเกี่ยวไปในทางหัวโขนมาก ตั้งใจจะเรียงบันทึกถวาย ขอประทานผัดจะส่งมาถวายทีหลัง

ต่อไปนี้จะถวายข่าวบางกอก เกล้ากระหม่อมได้ไปช่วยงานสมเด็จกรมพระสวัสดิเมื่อวันที่ ๒๒ มีสวดมนต์นวัคคหายุสมธรรม พระสวดจัดเป็นสองสำรับ วัดมงกุฎสำรับหนึ่ง ๕ องค์ วัดราชประดิษฐสำรับหนึ่ง ๕ องค์ ตั้งอาสนสงฆ์สองสำรับนั้นแยกห่างชั่วตัวเก้าอี้ ผลัดกันสวดพระเคราะห์ละสำรับ เธอพูดถึงกรมหลวงวงษา^๑ทำบุญพระชนมายุ สวดมหาชัย ๒ เตียง ทำให้เข้าใจได้ว่าที่ทำคราวนี้เทียบอย่างกรมหลวงวงษา งานจัดมีที่ห้องเคยรับแขก ตั้งบุษบก ๒ ยอด ยอดหนึ่งตั้งที่เคยตั้งอยู่โดยปกติ ในยอดนั้นตั้งพระชัย ร. ๔ อีกยอดหนึ่งตั้งที่รักแร้ ห้องด้านอีศาณ ในยอดนั้นตั้งพระนาคปรกสัมฤทธิทรงบูรณะ เธอหยอดหนักหยอดหนาอธิบายว่าได้หัวนาคมาก่อน แล้วหาองค์พระมาประสมหล่อตัวนาคซึ่งเป็นฐานขึ้นใหม่ เอาเทียนเผาหัวนาคให้ดู เป็นฝีมือเขมร เข้าใจว่าหัวนาคอันนี้เองที่เกิดวิวาทกับคุณพิศ^๒ องค์พระก็เป็นเขมร แต่ไม่งามนัก ห้องตัวยาว พระนาคปรกองค์นี้เองที่นำไปให้คิดปักพัด แต่เหลวไม่ได้ทำ ก่อนที่จะทราบเรื่องเธอปรึกษาว่าจะทำดิ้นให้เป็นสนิมดำ จะทำอย่างไร ได้บอกเธอว่าเอาดิ้นใส่แอบไว้กับยางลบเท่านั้นก็ดำ เพราะในยางลบมีกำมะถัน ถามเธอว่าจะทำไม เธอบอกว่าจะปักพัดเป็นพระนาคปรกสัมฤทธิ ออกจะเสียดายที่ไม่ได้ทำ ปักดิ้นเป็นรูปพระช่างปักจะทำได้อย่างไร อยากเห็นอาสนพระสวดตั้งด้านตะวันตก โหรบูชาเทวดาอยู่ที่ฝาประจันห้อง แต่รื้อฝานั้นออก ​รุ่งขึ้นวันที่ ๒๓ ได้ยินว่ามีเลี้ยงพระ ๖๘ รูป ได้ยินว่าให้จัดอาหารใส่โตก พระศุลี (เศวต)^๓ เที่ยววิ่งยืมตามบ้าน ได้มาจากบ้านคุณหญิงเนื่องบางใบ ว่าทรงจำได้ว่าเป็นโตกวัดพระแก้ว ตกทอดไปได้อย่างไรให้ไปชำระสอบสวนว่าโตกวัดพระแก้วไปไหนหมด หลวงธรรมบริบาล^๔จำหน่ายว่าพิพิธภัณฑสถานยืมเอาไป ครั้นเรียกใบยืมก็จำหน่ายว่าใบยืมหาย

ควรมิควรแล้วแต่จะโปรด