๒๘ นิทานเรื่องรัตนทัตบุตรเศรษฐี

ในอดีตกาล ครั้งสมเด็จบรมบพิตรโยตนมหาราชได้ราชาภิเษกผ่านสมบัติกรุงหริหรามหานคร มั่งคั่งไปด้วยขัติยพราหมณพฤฒามาตย์ พลจัตุรงค์อเนกคณนา

มีเศรษฐี ๑ ชื่อชนทันตเศรษฐี มีบุตรชื่อรัตนทัตอายุได้ ๗ ขวบ บิดามารดาถึงแก่กาลกิริยา ทาสีทาสาเห็นว่าเศรษฐีบุตรตรุณน้อยนักก็คบคิดกันลอบลักเอาทรัพย์สินปลาตหลบหนีไปยังประเทศอื่นสิ้น ยังแต่แม่นมแลพี่เลี้ยงรัตนทัต ๆ ไปสู่สำนักโหราพฤฒาจารย์ไต่ถามว่า ข้าแต่อาจารย์ ๆ จงพิจารณาชะตาข้าพเจ้ายังจะเปนประการใดบ้าง พราหมณ์โหรามาพิเคราะห์ดูแล้วทายว่า ยัง ๗ วันวารพะน่านี้ เจ้าจะได้ทอง ๙๐ ชั่ง เจ้าอย่าเปนทุกข์เลย จำเดิมแต่นั้นมารัตนทัตมิได้ประกอบการงารใด ๆ เลย บริโภคอาหารแล้วก็นอนอยู่จนสิ้นอาหารอันส่ำสมไว้ ครั้นวันเคารพ ๗ นั้นก็อดอาหารแต่บุเรภัตมาเท่าถึงปัจฉาภัตจนพระสุริยอัสดงค์แดดดับ รัตนทัตขึ้งโกรธว่าโหรทายว่าจะได้ทอง เราพลอยชื่นชมยินดีตั้งจิตต์คิดว่าถ้าได้จริงไซร้ เราจะกระทำบุญอุทิศแผ่ผลไปถึงบิดามารดา ไม่ได้ดังนี้มีกรรมชื่อใด จึงจับได้ขวานเข้าประหารเสาปราสาทที่ห้องนอนนั้น สุวรรณก็ตกกระจายลง รัตนทัตก็ดีใจ จับสิ่วเราะเจาะแระต่อไปก็ได้ทอง ๙๐ ชั่ง

ในกาลนั้นนายแวงผู้ฟังก็สรรเสริญว่า ท่านเล่าไพเราะดี แต่ถ้าว่าบุญญาธิการหามิได้นั้นจะเปนฉันใด ท่านจึงกล่าวเยี่ยงอย่างนิยายดังนี้

สัญชีพโสมนัสสาการยินดีว่าไพเราะนัก แม้นบุญน้อยก็ดี ควรขวนขวายก็เอาตัวรอดได้

นนทุกราชถามว่า นิทานธรรมเนียมมีอย่างไร เชิญสหายจงกล่าวไปเถิด