๒๓ นิทานเรื่องตากับยายชาวชนบท

มีตายาย ๒ เถ้าชาวชนบทเปนคนเข็ญใจ วัน ๑ นอนอยู่ในเคหา เวลาใกล้รุ่งนิมิตความฝันว่าภูมเทพยดามาบอกว่าดูกรตายายทั้ง ๒ สุวรรณไห ๑ อยู่ณมุมเคหาแห่งท่าน ๆ จงไปขุดมาเลี้ยงชีพเถิด เราจะปักไม้ไว้ให้เปนสำคัญ พอจำได้ถนัดก็ตื่นขึ้น ต่างคนก็แก้ฝันแก่กัน ครั้นรุ่งเช้าจึงไปดูเห็นไม้ปักอยู่ณมุมเคหาจริง จึงไปหยิบจอบมาวางไว้ณชานเรือน คิดว่าบริโภคอาหารแล้วจึงจะไปขุด ครั้นทำภัตกิจแล้วก็ลืมละไว้จนเวลาค่ำเข้านอนจึงคิดได้ ตาจึงว่า โอ อ่อ ยายเอ๋ย คืนนี้ฝันว่าพระภูมเจ้าที่มาบอกว่าทองกุมภะ ๑ อยู่ณมุมเรือนปักไม้ไว้เปนสำคัญ ข้าย่องไปดูก็เห็นจริง จึงหยิบจอบมาวางไว้นอกชาน คิดว่าจะไปขุดก็ลืมเสียแล้วนะยายเอ๋ย

ในขณะนั้นพอโจรหลายคนด้วยกัน มาเร้นซ่อนอยู่ที่ริมเรือนตายายได้ยินตาว่ากับยายดังนั้น จึงคิดกันว่ากระนั้นเราไปขุดเอาเถิด ว่าแล้วมือคว้าได้จอบบนนอกชานแล้วชวนกันไปขุดพบสุวรรณกุมภะก็ยกขึ้นมาดู เห็นล้วนแต่งูอยู่เต็มหม้อก็โกรธว่าเถ้าจังไร เราเอางูไปไว้ให้ขบตะแกตายเถิดให้สาแก่ใจ เถ้าละลายลวงเราเล่น หากว่าเรารั้งรอ ถ้าล้วงลงไปงูมิขบเราตายแล้วฤๅ ว่าแล้วก็หามหม้อนั้นมาวางไว้ที่ช่องประตูเรือนตายาย

ครั้นเช้ากรู่ ๒ ชราปะพุชนาการตื่นจากที่นอน ออกมาก็แลเห็นจึงว่ายายเอ๋ยปลาดใจ ไหอะไรใครยกมาวางไว้ที่แง้มประตู ๒ ชรามาแลดูเห็นล้วนแต่ทองเต็มไห ๒ เถ้าได้ทองมั่งมีบริบูรณ์ นี่แลสหายเมื่อจะเปนก็หากเปนเองดังนี้แล

สัญชีพจึงว่า เออ กลัวแต่เศรษฐีแจ้งว่าสหายแกล้งใส่กลไซร้ก็จะโบยตีท่าน อันสหายคิดดังนี้มิชอบนักหนา

นนทุกราชตอบว่า อันเศรษฐีนี้ชื่อว่าธรรมจิตต์ ถ้าคิดใจร้ายดังนั้น ก็จะได้ชื่อว่าบาปจิตต์เศรษฐีเล่าแล

สัญชีพจึงกล่าวว่า สหายเอ๋ย อันเราอุบัติเกิดมาชาตินี้กรรมเราก่อไว้จึงได้มาเปนดิรัจฉาน แล้วยังจะก่อกรรมทำแก่ท่านอิกเล่า ควรเราค่อยครองไปกว่าจะสิ้นบาปกรรมแห่งเรา แลเราจะประพฤติมิชอบเล่าก็จะปราชัยได้แต่ความติฉิน อนึ่งสิ้นชีพไปปรโลกก็จะลำบากเพิ่มเติมตามไป แม้นจะอยู่ในสถานที่ใด ๆ ก็มีบุญแลกรรมหากตกแต่งเอง สหายจงตรึกตรองดูเถิด

นนทุกราชซักซ้ำถามว่า เออ บุญกรรมตกแต่งเองนั้นฉบับโบราณธรรมเนียมมีอย่างไรฤๅ จงเล่าให้เราฟัง

สัญชีพจึงกล่าวโบราณจารีตดังนี้