| ๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิท |
เรืองฤทธิราวราชไกรสร |
| ขี่คชเดชานำหน้าจร |
รีบร้อนเร่งไปไม่รั้งรา |
| ค่ำนอนรุ่งเดินดำเนินพล |
ผู้คนติดตามมาหลามป่า |
| สิบสี่วันครึ่งตะบึงมา |
กระทั่งถึงพาราพิจิตรพลัน |
| ก็หยุดหย่อนผ่อนพักพลโยธา |
ทอดช้างวางม้าเป็นจ้าละหวั่น |
| พวกครัวคั่งคับนับร้อยพัน |
อยู่ที่หลังวัดจันทร์ออกแน่นไป |
| สั่งให้ทำที่ประทับพลับพลา |
ให้สร้อยทองสร้อยฟ้าอยู่อาศัย |
| ทั้งที่อยู่พระยาลาวเจ้าเวียงชัย |
ส่วนพ่อลูกอาศัยศาลารี ฯ |
| ๏ จะกล่าวถึงพระพิจิตรบุษบา |
แต่ทราบความตามตราพระราชสีห์ |
| ว่าขุนแผนมีชัยได้ธานี |
ก็ยินดีคอยรับจะกลับมา |
| เรือประเทียบขึ้นไปได้หลายวัน |
ให้จอดเคียงเรียงกันไว้หน้าท่า |
| พวกฝีพายจ่ายเสบียงเลี้ยงข้าวปลา |
ให้พักอยู่ศาลาข้างหน้าวัด |
| ที่วัดจันทร์นั้นก็ให้ไปแผ้วถาง |
ปราบที่ทางกว้างใหญ่ไว้ถนัด |
| แฝกไม้ข้าวปลาสารพัด |
เตรียมจัดไว้วางทุกอย่างมี |
| วันนั้นพวกทนายไปสืบถาม |
ทราบความแล้วรีบมาเร็วรี่ |
| ว่ากองทัพกลับมาถึงธานี |
ก็ยินดีชวนกันจะครรไล |
| ทั้งผัวเมียรีบรัดผลัดผ้า |
แล้วสั่งเหล่าบ่าวข้าหาช้าไม่ |
| ไปบอกขานกรมการมาไวไว |
จะออกไปต้อนรับกองทัพมา |
| ครั้นปลัดยกกระบัตรมหาดไทย |
กรมการผู้ใหญ่มาพร้อมหน้า |
| พระพิจิตรกับนางบุษบา |
ก็ลงจากเคหาพากันไป ฯ |
| ๏ ครานั้นขุนแผนแสนสงคราม |
กับพลายงามอยู่หน้าศาลาใหญ่ |
| เห็นพระพิจิตรบุษบามาแต่ไกล |
ต่างดีใจไปรับด้วยฉับพลัน |
| เชื้อเชิญขึ้นนั่งยังศาลา |
พ่อลูกวันทาทั้งสองทั่น |
| ว่าแรกถึงชุลมุนยังวุ่นครัน |
หมายมั่นว่าจะเข้าไปกราบเท้า |
| แต่ครอบครัวผู้คนนั้นล้นหลาย |
ทั้งหญิงชายเด็กผู้ใหญ่ไพร่เจ้า |
| แต่พอเผลอสักหน่อยคอยเกรียวกราว |
ด้วยเป็นลาวระบาตรต้องกวาดมา |
| ยังสร้อยฟ้าสร้อยทองสองนงเยาว์ |
ข้าพเจ้าต้องพิทักษ์รักษา |
| ไม่มีใครไว้วางต่างหูตา |
จึงคิดว่าจะเข้าไปในพรุ่งนี้ |
| คุณพ่อแม่เมตตาการุญ |
เจ้าประคุณอุตส่าห์มาถึงนี่ |
| ยังเป็นสุขทุกทิวาราตรี |
ทั้งศรีมาลาอยู่ดีฤๅฉันใด ฯ |
| ๏ ครานั้นพระพิจิตรบุษบา |
ยิ้มแย้มตอบมาหาช้าไม่ |
| อันพ่อแม่แลธิดายาใจ |
ไม่เจ็บไข้เป็นสุขทุกเวลา |
| นึกเป็นห่วงบ่วงใยอยู่เย็นเช้า |
คอยเอาใจช่วยเจ้าอยู่หนักหนา |
| พอรู้ว่ามีชัยได้พารา |
ก็ตั้งใจคอยท่าทุกคืนวัน |
| ครอบครัวมากมายเป็นก่ายกอง |
แต่สองคนดูไหวที่ไหนนั่น |
| กรมการเมืองนี้ก็มีครัน |
จะให้มาช่วยกันมิเป็นไร |
| ว่าพลางทางเรียกหลวงปลัด |
ยกกระบัตรกรมการผู้น้อยใหญ่ |
| เข้ามาพร้อมกันในทันใด |
แล้วออกไปแถลงแจ้งกิจจา |
| ท่านเอ๋ยราชการพานหนักแน่น |
ขุนแผนคุมลาวมาหนักหนา |
| ถ้าเกิดเหตุอย่างไรในพารา |
เราจะพากันผิดคิดให้ดี |
| ท่านปลัดจัดแจงแบ่งพวกเรา |
ให้ช่วยเขารักษาทุกหน้าที่ |
| ด้วยว่าเป็นราชการงานธานี |
อย่าให้มีเหตุการรำคาญใจ ฯ |
| ๏ ขุนแผนพระพิจิตรกรมการ |
ปรึกษากันปันด้านหาช้าไม่ |
| ขุนพลนั้นรับรองกองทัพไทย |
ทั้งให้ดูลาวชาวล้านช้าง |
| มหาดไทยให้รับเลี้ยงช้างม้า |
โคกระทิงมหิงสาสัตว์ต่างต่าง |
| ขุนเมืองคุมครัวดูรั้วทาง |
ให้จัดวางจุกช่องแลกองไฟ |
| ขุนวางตั้งประจำที่พลับพลา |
ทั้งที่บุตรภรรยาเจ้าเชียงใหม่ |
| ขุนคลังนั้นให้นั่งระวังระไว |
สิ่งของน้อยใหญ่แลเงินทอง |
| ขุนนาหน้าที่เป็นกองกลาง |
ประจำฉางจ่ายข้าวแลสิ่งของ |
| การต่างต่างวางคนไว้สำรอง |
ทุกหมวดกองสรรพเสร็จสำเร็จพลัน |
| หลวงปลัดยกกระบัตรคอยตรวจตรา |
แล้วกะเกณฑ์นาวามาเลือกสรร |
| จะส่งทัพกับครัวไปพร้อมกัน |
อิกสามวันจะล่องลงกรุงไกร |
| ครั้นวางการเป็นระเบียบเรียบร้อย |
ตะวันชายบ่ายคล้อยพระสุริยใส |
| พระพิจิตรบุษบาก็คลาไคล |
กลับไปเคหาไม่ช้าที ฯ |
| ๏ จะกล่าวถึงศรีมาลายาใจ |
แต่เจ้าพลายจากไปให้หมองศรี |
| ค่ำเช้าเฝ้าคะนึงถึงสามี |
อยู่แต่ที่ในห้องนองน้ำตา |
| ถึงยามกินอาลัยฤทัยถอน |
ถึงยามนอนใฝ่ฝันประหวั่นหา |
| ไม่แย้มสรวลพูดเล่นเจรจา |
เวียนแต่นอนซ่อนหน้ามาเกือบเดือน |
| พ่อแม่แลเห็นผิดสังเกต |
ไม่แจ้งเหตุถามลูกก็เลื่อนเปื้อน |
| อีเม้ยรับร้อนใจเข้าในเรือน |
กระซิบเตือนนายว่าอย่าโศกนัก |
| เจ้าคุณคุณหญิงจะกริ่งใจ |
มิใช่นายเจ็บไข้อะไรหนัก |
| ต้องแต่งตัวให้ผ่องละอองพักตร์ |
ทายทักพูดเล่นเจรจา |
| ให้เขาเห็นเหมือนแต่ก่อนร่อนชะไร |
ระงับโศกซ่อนไว้แต่ในหน้า |
| ถึงจะต้องทนไปก็ไม่ช้า |
หม่อมคงมาสมถวิลสิ้นทุกข์ร้อน |
| ศรีมาลาฟังว่าก็เห็นด้วย |
สู้ทำฝืนชื่นชวยเหมือนแต่ก่อน |
| พอกลับเข้าห้องในให้อาวรณ์ |
ถึงยามนอนถอนสะอื้นทุกคืนวัน |
| คิดถึงผัวให้วิตกอกสะทึก |
ไปสู้ศึกจะอย่างไรไฉนนั่น |
| เฝ้าบนบวงเทพไทให้ป้องกัน |
นับวันคอยเจ้าพลายมาหลายเดือน |
| พอได้ข่าวกองทัพกลับมาถึง |
ประหนึ่งได้ดวงมณีไม่มีเหมือน |
| เรียกอีเม้ยเข้าไปที่ในเรือน |
เอ็งอย่าเชือนหาช่องย่องออกไป |
| ถ้าหม่อมพลายถามไถ่จะใคร่รู้ |
จงบอกว่าตัวกูนี้เป็นไข้ |
| และฟังดูจะพูดจาว่ากะไร |
เอ็งอย่าให้ใครพะวงสงกา |
| อีเม้ยยิ้มแต้แม่อย่ากลัว |
ไม่ได้ตัวหม่อมพลายละนายด่า |
| ขอผัดพอพรุ่งนี้มิให้ช้า |
แล้วพูดกันไปมาจนสายัณห์ ฯ |
| ๏ ครั้นรุ่งแจ้งสุริยาภานุมาศ |
ผุดผาดแผ้วกระจ่างสว่างสวรรค์ |
| ขุนแผนกับลูกยาปรึกษากัน |
ให้จัดสรรสิ่งของที่ต้องการ |
| จะไปให้พระพิจิตรบุษบา |
ทั้งนวลนางศรีมาลายอดสงสาร |
| แล้วเรียกเหล่าบ่าวพวกบริวาร |
ให้ขนพามาบ้านท่านผู้รั้ง |
| ครั้นถึงจึงขึ้นบนเคหา |
เห็นพระพิจิตรบุษบาอยู่หอนั่ง |
| เจ้าพลายแลหาละล้าละลัง |
ใจหวังอยู่แต่ที่ศรีมาลา |
| พวกบ่าวขนของมากองเรียง |
เต็มระเบียงหอขวางที่ข้างหน้า |
| พ่อลูกนั่งพลันแล้ววันทา |
บอกว่าได้ของมามั่งเล็กน้อย |
| โอลาวเสื่ออ่อนแลหมอนขวาน |
โตกพานเช่นเชียงใหม่เขาใช้สอย |
| กระบุงหมากขันน้ำมีจอกลอย |
ทั้งใบเมี่ยงน้ำอ้อยจัดเอามา |
| กราบเท้าเจ้าประคุณคุณพ่อแม่ |
พอเป็นแต่ของฝากมาจากป่า |
| แหวนทับทิมวงนี้มีราคา |
มาให้เจ้าศรีมาลายาใจ ฯ |
| ๏ ครานั้นพระพิจิตรบุษบา |
ว่าพ่อเอ๋ยอุตส่าห์เอามาให้ |
| มิเสียแรงรักชอบน่าขอบใจ |
ช่างกะไรแผ่เผื่อเหลือจะดี |
| แล้วร้องเรียกเฮ้ยอีเม้ยหวา |
ไปบอกเจ้าศรีมาลาออกมานี่ |
| ว่าขุนแผนกลับมาถึงธานี |
ทั้งหม่อมพี่พลายงามก็ตามมา |
| เขามีใจได้ของเอามาฝาก |
อย่ากระดากให้อ่อนออกมาหา |
| อีเม้ยยิ้มละไมแล้วไคลคลา |
ไปบอกนางศรีมาลาที่ห้องใน ฯ |
| ๏ ครานั้นนวลนางศรีมาลา |
ได้ยินเสียงพูดจาก็จำได้ |
| หม่อมาแล้วสิมิใช่ใคร |
แทบจะวิ่งออกไปด้วยความรัก |
| แต่คิดคิดก็วิตกอกผู้หญิง |
ด้วยเรื่องจริงนั้นผู้ใหญ่ไม่ประจักษ์ |
| ฉวยหม่อมพลายเผลอพล้ำละล่ำละลัก |
ทำบุ้ยใบ้ทายทักจะเสียการ |
| ต้องอดใจไว้พบเพลาอื่น |
กลางคืนเห็นจะมาหาถึงบ้าน |
| บอกอีเม้ยไปพลันมิทันนาน |
เอ็งคิดอ่านบอกป่วยช่วยกูที |
| แล้วลุกมาแอบมองที่ช่องฝา |
และมาก็เห็นหม่อมพลายพี่ |
| ดูอ้วนท้วนผึ่งผายสบายดี |
แต่ราศีถูกแดดแผดจนคล้าม |
| ช่างนั่งบังหลังบิดานัยน์ตาจ้อง |
เฝ้าแต่มองฝาเรือนเหมือนจะถาม |
| นางเปรมปริ่มยิ้มมองเจ้าพลายงาม |
เฝ้าชะแง้แลตามไม่วางตา ฯ |
| ๏ ฝ่ายว่าตัวดีอีสาวเม้ย |
ทำหน้าเฉยเดินออกนอกเคหา |
| มาบอกความพระพิจิตรบิดา |
วันนี้นายศรีมาลาเธอตัวร้อน |
| ปวดศีรษะตุบตุบแต่กลางคืน |
พอนอนตื่นก็ละเหี่ยให้เพลียอ่อน |
| มึนเมื่อยเป็นกำลังเห็นยังนอน |
วอนสั่งให้กราบเท้าทั้งสองรา ฯ |
| ๏ ครานั้นจึงท่านพระพิจิตร |
สำคัญคิดเข้าใจไม่กังขา |
| ว่าลูกสาวอายใจไม่ออกมา |
เพราะได้หมั้นการวิวาห์กับพลายงาม |
| จึงผินหน้ามายิ้มกับขุนแผน |
มันเหลือแสนไข้พิรุธสุดจะห้าม |
| พ่อก็อยากพูดจาปรึกษาความ |
ศึกสงครามก็สำเร็จเสร็จกันแล้ว |
| เราควรจะคิดอ่านการวิวาห์ |
เป็นฝั่งฝาฝังปลูกให้ลูกแก้ว |
| มีเฟื้องไพจะได้ให้เสียยังแล้ว |
ให้ผ่องแผ้วพ้นบ่วงที่ห่วงใย |
| พ่อแม่คร่ำคร่าเป็นตายาย |
จะล้มตายวันพรุ่งหารู้ไม่ |
| เจ้าคิดหาฤกษ์พาดูเป็นไร |
จะได้หาไม้ไหล้ปลูกเรือนชาน ฯ |
| ๏ ขุนแผนนบนอบตอบพระพิจิตร |
ลูกมานี่ก็คิดจะว่าขาน |
| พอคุมทัพกลับไปมิให้นาน |
จะขึ้นมาคิดอ่านงานทางนี้ |
| ได้คำนวณฤกษ์พามาแต่วาน |
วันอังคารแรมค่ำในเดือนสี่ |
| ถูกชะตาร่วมกันขยันดี |
แล้วแต่บารมีจะโปรดปราน ฯ |
| ๏ พระพิจิตรฟังคำขุนแผนว่า |
ปรึกษากับบุษบาแล้วว่าขาน |
| เดือนสี่ดีแล้วกำหนดงาน |
เรือนชานก็คงเสร็จสำเร็จทัน |
| แล้วว่ากับขุนแผนแสนสงคราม |
จะพักอยู่อารามทำไมนั่น |
| กว่าจะล่องลงไปยังหลายวัน |
มาอยู่นี่ด้วยกันก็เป็นไร ฯ |
| ๏ ครานั้นขุนแผนแสนสนิท |
นิ่งคิดนึกพรั่นให้หวั่นไหว |
| ออพลายสิพรากจากเมียไป |
ถ้ากลับมาอยู่ใหม่ไหนจะยั้ง |
| พอมืดค่ำก็จะคลำเข้าไปหา |
ถ้าหากว่าไม่มิดเหมือนหนหลัง |
| เกิดเซ็งแซ่แพร่หลายกระจายดัง |
จะเสียทั้งสองฝ่ายขายหน้าตา |
| นึกพลางตอบความตามทำนอง |
ลูกนี้ขัดข้องอยู่หนักหนา |
| ด้วยว่ากองทัพที่กลับมา |
ทั้งนายไพร่มากกว่าเมื่อขาไป |
| ไหนนางสร้อยทองแลสร้อยฟ้า |
ทั้งพวกบุตรภรรยาเจ้าเชียงใหม่ |
| ทั้งต้องคุมครัวลาวชาวพงไพร |
มาอยู่ไกลกลัวจะทำให้รำคาญ |
| พระท้ายน้ำกับพวกที่อยู่นั่น |
จะพากันบอกกล่าวเป็นข่าวขาน |
| ว่าพ่อลูกบ่ายเบี่ยงเลี่ยงราชการ |
มาอยู่บ้านเป็นสุขสนุกสบาย |
| ไหนไหนก็ลำบากมามากแล้ว |
อย่าให้มีวี่แววความเสียหาย |
| จำต้องทนถ่อร่างค้างกาย |
ไปจนเสร็จสมหมายที่รับมา |
| ว่าแล้วอำลาท่านทั้งสอง |
เยื้องย่องกลับลงจากเคหา |
| เจ้าพลายตามไปไม่พูดจา |
ให้แค้นขัดอัธยาบิดาตัว |
| อนิจจาพ่อก็รู้อยู่แก่ใจ |
ว่ารักใคร่ได้เสียเป็นเมียผัว |
| จะสะกดเข้าไปไม่ต้องกลัว |
ยังมามัวกีดกันขันจริงจริง |
| ดีแล้วเป็นไรได้เห็นกัน |
อย่าสำคัญว่าแคล้วแล้วจะนิ่ง |
| ต่อให้ทำกรงใส่ไว้เป็นลิง |
พอค่ำลงคงจะวิ่งมาหานาง |
| คิดพลางทางเดินทำเมินเฉย |
เลยออกนอกจวนมาจนห่าง |
| เห็นอีเม้ยนั่งยิ้มอยู่ริมทาง |
แกล้งอำพรางใช้ใบ้ให้ตามมา ฯ |
| ๏ ครั้นถึงวัดจันทร์ตะวันสาย |
กรมการมากมายมาคอยหา |
| ขุนแผนเป็นกังวลสนทนา |
เจ้าพลายหลบหน้ามาข้างวัด |
| ไปถึงที่ลี้ลับไม่มีคน |
เห็นต้นพิกุลใหญ่ไอ้ถนัด |
| ที่ใต้ต้นเตียนรื่นพื้นทรายซัด |
ก็หลีกลัดเข้านั่งบังต้นไม้ |
| อีเม้ยเลยเดินมาข้างหลัง |
ครั้นถึงจึงนั่งยกมือไหว้ |
| เจ้าพลายยิ้มพลางทางว่าไป |
ข้านี้หวังตั้งใจจะพบพาน |
| ธุระร้อนของเราเจ้าก็รู้ |
ถึงตัวไปใจอยู่แต่ที่บ้าน |
| ค่ำเช้าเฝ้าคะนึงถึงนงคราญ |
นางสำราญอยู่ฤๅประการใด |
| เมื่อเช้าเข้าไปนั่งตั้งตาคอย |
จะพบพักตร์สักหน่อยก็หาไม่ |
| ฤๅว่านางขุ่นเคืองด้วยเรื่องไร |
จึงแกล้งว่าเจ็บไข้ไม่ออกมา |
| เมื่อจะไปได้กำชับกับตัวเจ้า |
ให้โลมเล้าเอาใจไว้คอยท่า |
| เจ้าทอดทิ้งคำมั่นที่สัญญา |
ฤๅว่าคงวาจาก็ว่าไป ฯ |
| ๏ อีเม้ยสะบัดหน้าว่าพุทโธ่ |
มาพาโลโกรธาก็เป็นได้ |
| ไม่เห็นอกนายมั่งช่างกะไร |
ต่อหน้าคนฤๅจะให้ออกไปรับ |
| ซึ่งบอกว่าเจ็บไข้ไม่ออกมา |
ไม่มุสาหลอนหลอกแกล้งกลอกกลับ |
| ตั้งแต่วันหม่อมพลายยกกองทัพ |
เธอก็จับไม่สบายหลายเดือนมา |
| ไม่เป็นอันกินนอนจนอ่อนเปลี้ย |
น้ำตาเรี่ยไม่แห้งไม่แกล้งว่า |
| ฉันต้องอยู่ดูแลทุกเวลา |
เฝ้าพูดจาเอาใจให้ประทัง |
| หม่อมกลับมาถึงนี่ฉันดีใจ |
เผื่อจะได้หยูกยามาลงมั่ง |
| ฉันจึงรีบตั้งหน้าออกมาฟัง |
จะสั่งให้พยาบาลสถานใด |
| อันถ้อยยำคำมั่นที่สัญญา |
กลัวแต่ว่าหม่อมดอกไม่จำได้ |
| ของกำนัลมุลนายออกก่ายไป |
ส่วนอีไพร่อดแห้งแกล้งเฉยเมย ฯ |
| ๏ ชิชะปากคอช่างพอตัว |
อย่ามามัวพ้อเราเลยเจ้าเอ๋ย |
| แล้วหยิบเงินยื่นให้ไม่ละเลย |
นี่แลของนางเม้ยเป็นรางวัล |
| อันซึ่งนายเจ็บไข้ไม่สบาย |
เรามียาสมุนพรายดีขยัน |
| แต่เป็นยาปลุกเสกลงเลขยันต์ |
กินกลางวันไม่ได้คนไข้ตาย |
| พอดึกหน่อยจะไปให้ถึงบ้าน |
เจ้าคิดอ่านเปิดรับขยับขยาย |
| เราจะไปให้ยารักษานาย |
คงจะหายเจ็บไข้ในพรุ่งนี้ |
| ครั้นสัญญาอาณัติกันเสร็จสรรพ |
อีเม้ยรับลาลุกไปจากที่ |
| เจ้าพลายกลับมาศาลารี |
มิได้มีใครพะวงสงกา ฯ |
| ๏ ครั้นค่ำพลบลบแสงสุริยฉาย |
ไพร่นายพร้อมพรั่งประนังหน้า |
| พวกนายกองนายหมวดออกตรวจตรา |
ต่างพิทักษ์รักษารอบวัดจันทร์ |
| ฝ่ายเจ้าพลายงามทรามสวาดิ |
ชาญฉลาดเล่ห์กลมนตร์ขยัน |
| ทำเป็นเที่ยวตักเตือนเหมือนทุกวัน |
ตรวจกองนี้กองนั้นทุกชั้นไป |
| แต่พอล่วงเวลาสักยามปลาย |
เจ้าพลายลดเลี้ยวเที่ยวไถล |
| ไปถึงตรงกุฎีชีต้นไทย |
เห็นจุดไต้ตั้งวงเล่นหมากรุก |
| พวกอาสามาเล่นอยู่เป็นหมู่ |
ทั้งพระเถรเณรดูกันสนุก |
| บ้างนั่งมองบ้างเบียดเข้าเสียดซุก |
ฉุกละหุกเสียงสนั่นลั่นกุฎี |
| เจ้าพลายนิ่งนึกตรึกตรา |
จำจะลวงบิดาว่าอยู่นี่ |
| จะทำเป็นเล่นหมากรุกให้คลุกคลี |
จนพ่อหลับจึงจะหนีไปหานาง |
| คิดพลางทางขึ้นบนกุฎี |
เฮ้ยขอกูเดินทีแล้วรุกผาง |
| อ้ายพวกไพร่ให้นายเข้านั่งกลาง |
ทั้งสองข้างอื้ออึงคะนึงไป |
| ฝ่ายว่าขุนแผนพ่อรอเจ้าพลาย |
เห็นไปหายนึกพะวงให้สงสัย |
| ย่องลงจากศาลาแล้วคลาไคล |
เห็นแสงไฟที่กุฎีรี่ไปพลัน |
| แต่พอใกล้ได้ยินเสียงเฮฮา |
ก็รู้ว่าลูกยาอยู่ที่นั่น |
| เห็นกำลังเล่นหมากรุกสนุกครัน |
ก็หันกลับคืนมาศาลาลัย ฯ |
| ๏ ครานั้นจึงโฉมเจ้าพลายงาม |
สักสองยามเห็นพอพ่อหลับใหล |
| จึงลุกออกจากวงลงบันได |
ลอบไปจัดแจงแต่งกายา |
| ลูบตัวทาน้ำอบตลบฟุ้ง |
แป้งปรุงประเจิมเฉลิมหน้า |
| สีขี้ผึ้งเสกละลวยด้วยวิชา |
แล้วนุ่งผ้ายกไหมไปล่ปลิว |
| ห่มผ้าของประทานส่านสี |
มือขวาคว้าคลี่พัดด้ามจิ้ว |
| แหวนทับทิมวงใหม่เอาใส่นิ้ว |
ถือเช็ดหน้าผ้าริ้วแล้วคลาไคล |
| มาถึงกลางวัดสงัดคน |
เจ้าพลายร่ายมนตร์ขึ้นมุกใหม่ |
| โหงพรายมาพร้อมห้อมล้อมไป |
เข้าในเมืองพิจิตรบุรี |
| มินานผ่านมาถึงหน้าจวน |
หน้าหลังทั้งกระบวนล้วนแต่ผี |
| เห็นรั้วรอบขอบชิดสนิทดี |
ประตูมีกลอนลั่นไว้ชั้นใน |
| เจ้าพลายร่ายมนตร์มหาสะเดาะ |
กลอนหลุดผลุดเผลาะอยู่หวั่นไหว |
| ประตูบ้านบานระเบิดเปิดออกไป |
เจ้าพลายเข้าได้ในประตู ฯ |
| ๏ ฝ่ายว่าทาสีอีเม้ยมอญ |
อยู่บนเรือนถอดกลอนนอนคอยอยู่ |
| ประตูบ้านลั่นกรุกลุกขึ้นดู |
พอแลเห็นก็รู้ว่าเจ้าพลาย |
| เปิดประตูลงมาพาขึ้นเรือน |
คนนอนเกลื่อนหลีกลอดคอยสอดส่าย |
| นำหน้ามาถึงที่เรือนนาย |
แล้วอุบายบ่ายเบี่ยงเลี่ยงหลบไป ฯ |
| ๏ ครานั้นพลายงามทรามคะนอง |
ครั้นถึงห้องยินดีจะมีไหน |
| ค่อยย่องเหยียบเบาเบาเข้าข้างใน |
แสงไฟส่องงามอร่ามเรือน |
| แลเห็นศรีมาลาดวงสมร |
เจ้านิ่งนอนท่วงทีไม่มีเหมือน |
| นี่แก้วพี่หลับสนิทฤๅบิดเบือน |
อารมณ์เตือนนั่งเคียงบนเตียงทอง |
| ประจงจูบลูบประคองน้องแก้ว |
พี่มาแล้วจงคลายหายหม่นหมอง |
| แต่พี่เฝ้าคิดถึงคะนึงน้อง |
ใจปองมิได้คลาศขาดสักวัน |
| ถึงยามกินสิ้นรสหมดโอชา |
ครั้นเวลาหลับไปก็ใฝ่ฝัน |
| ถ้าไม่เกรงพระองค์ผู้ทรงธรรม์ |
จะผลุนผลันกลับมาเสียช้านาน |
| เดชะบุญของเรานะเจ้าพี่ |
มีชัยได้กลับมาถึงบ้าน |
| มารู้ข่าวว่าเจ้าไม่เบิกบาน |
พี่รำคาญกลุ้มอุรามาแต่เช้า |
| เมื่อนั่งอยู่หน้าเรือนเหมือนกับบ้า |
เฝ้าแลมาแลไปไม่เห็นเจ้า |
| พี่มาดหมายตายเป็นก็ทำเนา |
คงจะเข้ามาหาในราตรี |
| ต้องรั้งรอจนพ่อนั้นหลับใหล |
จึงดึกไปพี่พึ่งมาถึงนี่ |
| ขอเชิญพุ่มพวงดวงชีวี |
ผินหน้ามาทางนี้ให้พี่ชม ฯ |
| ๏ ครานั้นนวลนางศรีมาลา |
ทำนิ่งนอนหลับตาเอาผ้าห่ม |
| ฟังผัวพูดปลอบชอบอารมณ์ |
สมคิดจิตหวามด้วยความรัก |
| ลุกขึ้นนั่งเรียงเคียงหน้า |
หันมากราบลงที่ตรงตัก |
| นึกว่าหม่อมล้าเลื่อยยังเหนื่อยนัก |
เห็นจะพักเสียก่อนไม่ย้อนมา |
| ไปทัพมีชัยได้เมืองลาว |
สาวสาวเหล่าเชลยก็หนักหนา |
| ได้ยินฦๅเลิศลอยชื่อสร้อยฟ้า |
มิไขว่คว้าเข้าบ้างฤๅอย่างไร |
| ทำไมกับลูกสาวชาวพิจิตร |
มันไม่น่าเชยชิดพิสมัย |
| เหมือนดอกหญ้าเห็นงามเมื่อยามไร้ |
แต่พอมีดอกไม้ไม่ต้องการ |
| นี่คงนึกสมเพชเวทนา |
จึงอุตส่าห์บุกมาจนถึงบ้าน |
| พอเห็นหน้าก็จะเบื่อเหลือรำคาญ |
ไม่อยู่นานห่วงทัพคงกลับไป ฯ |
| ๏ ดูซิค่อนว่านิจจาเจ้า |
มาใส่ความเปล่าเปล่าก็เป็นได้ |
| เป็นสัตย์จริงหญิงอื่นในแดนไตร |
ทั้งลาวไทยไม่เคยไปคบค้า |
| แต่จากไปใจพี่อยู่ที่น้อง |
หม่นหมองเศร้าสร้อยละห้อยหา |
| ถึงเห็นลาวก็ไม่รู้ดูหน้าตา |
เห็นแต่รูปศรีมาลาประจำใจ |
| อันนางสร้อยฟ้านารี |
เป็นราชบุตรีเจ้าเชียงใหม่ |
| เขาถวายพระองค์ผู้ทรงชัย |
กับทรามวัยสร้องทองเป็นสองคน |
| ตัวพี่นี้อุตส่าห์รักษาตัว |
ถ้าครองไตรโกนหัวก็ชีต้น |
| เคร่งครัดค่ำเช้าเฝ้าสวดมนต์ |
แผ่กุศลให้โยมศรีมาลา |
| ได้แหวนแทนส่วนบุญลงมาให้ |
บัดนี้ไซร้ก็ออกพระวษา |
| โยมจงปลงใจได้เมตตา |
พี่จะลาสิกขาค่ำวันนี้ |
| ศรีมาลาสรวลสันต์ไม่กลั้นได้ |
เจ้าพลายคว้าไขว่ขมันขมี |
| ภิรมย์รักสุขเกษมเปรมปรีดิ์ |
อยู่ยังที่เตียงทองทั้งสองรา ฯ |
| ๏ ฝ่ายนางศรีมาลายาใจ |
เตรียมสำรับตั้งไว้ที่ข้างขวา |
| จึงชวนสามีให้ลีลา |
มาเลี้ยงดูโภชนาสำราญใจ |
| กินพลางต่างคนสนทนา |
ศรีมาลายิ้มย่องผ่องใส |
| เจ้าพลายยั่วยวนกวนร่ำไป |
ไม่หลับใหลผัวเมียเฝ้าเคลียเคล้า |
| จนดาวเดือนเลื่อนลับเวหาสห้อง |
แซ่ซ้องจำเรียงเสียงดุเหว่า |
| จำจากทรามสงวนด้วยจวนเช้า |
จะเวียนมาหาเจ้าทุกคืนไป |
| พอคุมทัพกลับถึงอยุธยา |
พี่จะรีบกลับมาหาเจ้าใหม่ |
| พอเสร็จงานการวิวาห์ดังว่าไว้ |
เป็นมิให้ห่างหน้าสักราตรี |
| ว่าพลางโลมลูบจูบน้อง |
แล้วออกมาจากห้องของโฉมศรี |
| อีเม้ยนำหน้าพาจรลี |
เร็วรี่เดินออกมานอกรั้ว |
| รีบรัดลัดมาหน้าวัดจันทร์ |
พอถึงนั่นเช้ามืดขมุกขมัว |
| หลีกเลี่ยงหลบหน้าบิดาตัว |
ชักผ้าคลุมหัวแล้วหลับไป |
| ขุนแผนตื่นนอนขึ้นตอนเช้า |
เห็นเจ้าพลายงามยังหลับใหล |
| นึกว่าเล่นหมากรุกสนุกใจ |
ไม่พะวงสงสัยในลูกยา |
| ครั้นค่ำลงเจ้าพลายก็หายอีก |
หลบหลีกไปเล่นพอเห็นหน้า |
| พอดึกดึกไปที่ศรีมาลา |
ขึ้นหาสมสวาดิไม่ขาดคืน |
| ถึงคืนหลังสั่งเสียกันเมียผัว |
เผลอตัวหลับไปไม่ทันตื่น |
| จนสางสางเจ้าพลายจึงได้ฟื้น |
ลุกขึ้นล้างหน้าแล้วคลาไคล ฯ |
| ๏ จะกล่าวถึงบุษบาผู้มารดร |
คืนนั้นตื่นนอนแต่ก่อนไก่ |
| ห่วงสำรับคับค้อนให้ร้อนใจ |
ด้วยขุนแผนจะไปแต่รุ่งเช้า |
| ลุกขึ้นเปิดหน้าต่างจะล้างหน้า |
เจ้าพลายงามเดินมาก็เห็นเข้า |
| เอ๊ะเกิดวิปริตผิดแล้วเรา |
ลูกเต้าเห็นจะทำให้รำคาญ |
| มาปลุกผัวตัวสั่นท่านเจ้าขา |
เจ้าพลายงามเข้ามาจนในบ้าน |
| พึ่งลงจากเรือนไปไม่ทันนาน |
จะเกิดการข้างในอย่างไรแล้ว |
| โบราณว่าหมาขี้ที่มูลฝอย |
ดูร่องรอยมันจะถึงซึ่งลูกแก้ว |
| เราผัวเมียเสียทีไม่มีแวว |
อย่าสอดแคล้วเลยจะคิดประการใด ฯ |
| ๏ ครานั้นพระพิจิตรบิดา |
ได้ฟังภรรยาก็นึกได้ |
| ตอบว่าข้าก็คิดเห็นผิดใจ |
ดูอย่างไรอยู่ที่ศรีมาลา |
| แต่ครั้งกองทัพบกยกขึ้นไป |
เหมือนเจ็บไข้เคืองขุ่นวุ่นหนักหนา |
| จะไต่ถามว่ากะไรไม่เข้ายา |
มิรู้ว่าลอบลักไปรักกัน |
| วันเมื่อกองทัพกลับมาถึง |
ก็อ้ำอึ้งหลบเชือนเหมือนหวาดหวั่น |
| นี่คงถึงเนื้อตัวเสียพัวพัน |
หาไม่ไหนมันจะขึ้นมา |
| จะไปโกรธโทษลูกก็ใช่ที่ |
อ้ายคนนี้สำคัญมันหนักหนา |
| รู้ล่องหนจังงังบังกายา |
สารพัดทั้งเสน่ห์เล่ห์กล |
| ถึงมีกำแพงเพชรสักเจ็ดชั้น |
มันเสกเป่าเท่านั้นก็เปิดป่น |
| รักใครก็เป่าเอาด้วยมนตร์ |
ต้องหลงมันทุกคนไม่เว้นตัว |
| แต่ก็ได้สู่ขอเป็นหอห้อง |
ถึงอย่างไรก็คงต้องมาเป็นผัว |
| เพียงแต่มันด่วนได้ไม่เกรงกลัว |
จะมามัวโกรธไปทำไมมี |
| ถ้าต่อว่าต่อขานพานอื้อฉาว |
จะรานร้าวถึงขุนแผนไม่พอที่ |
| เขาก็ยังซื่อตรงคงภักดี |
เรานี้เป็นผู้ใหญ่อย่าใจเบา |
| จะขึ้นชื่อฦๅเสียงศรีมาลา |
ว่าคบชู้สู่หาขายหน้าเขา |
| เป็นนมยานกลิ้งชกอกของเรา |
ทำเฉยเลยเถิดเจ้าอย่าแพร่งพราย |
| เสร็จปรึกษาหารือกันเมียผัว |
ก็แต่งตัวจะไปมิให้สาย |
| ออกมาเรียกหาบ่าวเหล่าทนาย |
แล้วเยื้องกรายตรงมาหน้าวัดจันทร์ ฯ |
| ๏ นาวามาทอดจอดคับคั่ง |
กรมการพร้อมพรั่งอยู่ที่นั่น |
| กำลังลงเรือแพกันแจจัน |
จ้าละหวั่นวุ่นไปในลานวัด |
| ส่วนเรือประเทียบทองทั้งสองลำ |
พระท้ายน้ำกำกงลงไปจัด |
| ขาดเหลือเรียกระเบ็งเร่งรัด |
เป็นขนัดในส่วนกระบวนนาง |
| เรือพระท้ายน้ำให้นำหน้า |
เรือทหารอาสามาสองข้าง |
| เรือประเทียบให้พายในสายกลาง |
ส่วนเรือนางสาวใช้ไปข้างท้าย |
| ต่อมาถึงกระบวนส่วนแม่ทัพ |
เรือกัญญามารับก็เฉิดฉาย |
| พ่อลูกลงประจำลำละนาย |
พลพายล้วนทหารชำนาญยุทธ |
| แล้วถึงเรือสิ่งของต้องพัทยา |
ถัดมาเรือลาวเป็นที่สุด |
| พวกอาสาคุมมาเป็นชุดชุด |
อุตลุดขับต้อนไม่ผ่อนปรน |
| เรือเจ้าเชียงใหม่นั้นไปหน้า |
เรือบุตรภรรยามาตามก้น |
| แล้วถึงเรือท้าวพระยาข้าคน |
เรือพลอาสามาข้างท้าย |
| ครอบครัวยังเหลือเรือไม่พอ |
ทั้งช้างม้าวัวมอสิ้นทั้งหลาย |
| เครื่องสาตราอาวุธก็มากมาย |
หมายฝากให้หัวเมืองรักษาไว้ ฯ |
| ๏ ครั้นบรรทุกสำเร็จเสร็จสรรพ |
จะให้ล่องกองทัพกลับกรุงใต้ |
| ขุนแผนลูกยาพากันไป |
กราบไหว้พระพิจิตรบุษบา |
| ลูกจะขอกราบลาฝ่าเท้า |
ลงไปเฝ้าสมเด็จพระพันวษา |
| พอเฝ้าแหนเสร็จสรรพจะกลับมา |
ตามสัญญาว่าไว้ให้ทันการ |
| พระพิจิตรบุษบานารี |
ใจดีอวยพรสุนทรสาร |
| ลงไปให้พระองค์ทรงโปรดปราน |
พระราชทานยศอย่างทั้งรางวัล |
| จำเริญจำเริญสุขีศรีสวัสดิ์ |
สมบูรณ์พูนสมบัติทุกสิ่งสรรพ์ |
| ทั้งพ่อลูกอยู่เย็นเป็นนิรันดร์ |
อันตรายขุ่นข้องอย่าพ้องพาน |
| เมื่อไปทำราชการงานแผ่นดิน |
เสร็จสิ้นแล้วจึงกลับขึ้นมาบ้าน |
| มาปรึกษาหารือเรื่องการงาน |
คิดอ่านให้สำเร็จเสร็จไป ฯ |
| ๏ ครานั้นขุนแผนแสนสุภาพ |
กับพลายงามก้มกราบท่านผู้ใหญ่ |
| พ่อลูกอำลาแล้วคลาไคล |
ลงในเรือกัญญาที่หน้าวัด |
| นายไพร่พร้อมพรั่งทั้งเรือแพ |
ผู้คนเซ็งแซ่อยู่แออัด |
| ให้สัญญายิงปืนขึ้นสามนัด |
ออกเรือเป็นขนัดไปทันใด |
| เรือกระบวนหน้าหลังคั่งคับ |
เป็นลำดับล่องตามแม่น้ำไหล |
| ข้ามบ้านผ่านเมืองเนื่องเนื่องไป |
จนเข้าเขตกรุงไกรใกล้พารา ฯ |
| ๏ พวกหญิงชายวิ่งพรูดูกองทัพ |
ทั้งสองฝั่งคั่งคับกันหนักหนา |
| อึงอื้อยกมือขึ้นวันทา |
ชมบุญญาบารมีพระทรงชัย |
| ว่าทรงพระเดชาอานุภาพ |
ปราบได้เมืองลาวเจ้าเชียงใหม่ |
| ได้เชลยมาตามออกหลามไป |
เมืองไหนฤๅจะรอต่อบุญฤทธิ์ |
| เห็นเรือแม่ทัพมาพากันชี้ |
พ่อลูกคู่นี้ช่างศักดิ์สิทธิ์ |
| ขุนแผนเขาเคยดีมีความคิด |
เจ้าชีวิตท่านโปรดยกโทษไป |
| บางคนไม่รู้จักก็ซักถาม |
เรือเจ้าพลายงามนั้นลำไหน |
| ที่รู้จักบอกกันนั่นเป็นไร |
เรือกัญญาลำใหญ่พนักทอง |
| ลำหน้าท่านตาขุนแผนพ่อ |
ลำเจ้าพลายพายต่อมาที่สอง |
| ดูแบบบางร่างน้อยนวลละออง |
พวกคนดูต่างมองจ้องดูมา |
| ครั้นเรือคล้อยลอยหน้ามาฉนวน |
พวกผู้หญิงปั่นป่วนกันหนักหนา |
| เห็นรูปร่างพลายงามอร่ามตา |
บ้างชมว่าเท่านี้ช่างมีฤทธิ์ |
| บ้างแลเล็งเพ่งพิศให้ติดใจ |
ถ้าแม้นได้แล้วจะกอดไว้ให้ติด |
| ที่บางคนเล่นเพื่อนเคยเชือนชิด |
มากลับใจได้คิดว่าผิดไป |
| นางคนหนึ่งใส่ไคล้ใครเห็นบ้าง |
เจ้าพลายช่างเล่นตาเอาข้าได้ |
| นี่แกล้งทำให้ประวิงฤๅจริงใจ |
ไม่ทันไรกลับมาจะหาเมีย |
| บ้างว่าเช่นเราเขาไม่ขอ |
มีแต่กรอกินเปล่าให้เราเสีย |
| อย่าใจเติบเกินตัวไปปัวเปีย |
ละห้อยละเหี่ยถึงเขาก็เปล่าดาย |
| ที่ตรงลำเรือกัญญาตาขุนแผน |
ชะแง้แหงนดูแต่พวกแม่หม้าย |
| ที่เป็นสาวทึนทึกนึกละอาย |
ได้เจ้าพลายฤๅพ่อก็พอใจ |
| คนผู้ดูหลามตามตลิ่ง |
ทั้งชายหญิงไทยเจ๊กเด็กผู้ใหญ่ |
| พวกไปทัพกลับมาเฮฮาไป |
ถึงกรุงไกรพ้นทุกข์สนุกสบาย ฯ |
