บทที่ ๓๑

พุทธคยา. พระศากยมุนีตรัสรู้สัพพัญญุตญาณ, บรรลุเป็นพระพุทธองค์. นิยายอื่น ๆ.

​จากสถานที่นี้, ภายหลังเมื่อฟาเหียนได้เดินทางต่อไปทางทิศตะวันตก ๔ โยชน์ ก็ถึงนครแห่งคยา.^๓๒๘ แต่ภายในนครเป็นที่รกร้างว่างเปล่าไปหมด. เดินทางต่อลงไปทางใต้อีก ๔๐๐ เส้น, ก็ถึงสถานที่ที่พระโพธิสัตว์กระทำทุกรกิริยาอยู่ ๖ ปี, โดยรอบเป็นป่าทั้งหมด.

จากสถานที่นี้ต่อไปอีก ๖๐ เส้น, ฟาเหียนถึงสถานที่ซึ่งพระพุทธองค์เสด็จลงสรงน้ำ, มีเทพดาองค์หนึ่งได้โน้มกิ่งไม้กิ่งหนึ่งให้ต่ำลง, ด้วยความมุ่งหมายที่จะให้พุทธองค์ทรงเหนี่ยวขึ้นจากสระ.^๓๒๙

จากสถานที่ไปทางเหนือ ๔๐ เส้น, เป็นสถานที่ซึ่งเหล่าหญิง​สาวครามิกถวายข้าวต้มผะสมกับน้ำนม.^๓๓๐ และจากสถานที่นี้ไปทางเหนือ ๔๐ เส้น, เป็นสถานที่พระองค์ประทับนั่งบนศิลาแผ่นหนึ่งภายใต้ต้นไม้ใหญ่, และทรงหันพระพักตร์ไปทางตะวันออกทรงเสวย (ข้าวน้ำนม). ต้นไม้และแผ่นศิลายังมีอยู่ที่นั่นจนในวันปัจจุบันนี้. ศิลาแผ่นนี้ขนาดกว้างและยาว ๖ ศอก และ สูง ๒ ศอกเศษ. ในภูมิประเทศตอนกลางของอินเดียมีระดับความหนาวร้อนเสมอกัน. ต้นไม้ทั้งหลายจะมีชีวิตอยู่ได้ตั้งพันปีและหมื่นปี.

จากสถานที่นี้ไปทางตะวันออกเฉียงเหนือครึ่งโยชน์, ณ ที่นั้นมีคูหาเข้าไปในซอกศิลาแห่งหนึ่ง, ซึ่งพระโพธิสัตว์เสด็จเข้าไปประทับนั่งขัดสมาธิหันพระพักตร์ของพระองค์ไปทางตะวันตก. แล้วพระองค์ตรัสแก่พระองค์เองว่า ‘ถ้าเราจะได้บรรลุถึงญาณปัญญาอันบริสุทธิ์ (เป็นพระพุทธเจ้า) แล้ว, ขอให้อำนาจอันมีอยู่เหนือธรรมชาติในสากลโลกนี้, จงบันดาลให้บังเกิดสักขีพยานขึ้นสักสิ่งหนึ่ง.’ ในทันใดนั้น บนกำแพงหินก็ปรากฏพระฉายาของพระพุทธองค์ขึ้นองค์หนึ่ง, ยาว (สูง?) กว่า ๒ ศอก, ซึ่งยังคงปรากฏสดใสอยู่ในวันปัจจุบัน​นี้. ในบัดเดี๋ยวนั้นสวรรค์และโลกก็บังเกิดการสั่นสะท้านยิ่งใหญ่, และเทพดาทั้งหลายต่างก็กล่าวลงมาจากเบื้องนภากาศโดยถนัดชัดเจนว่า ‘ณ ที่นี้ไม่ใช่สถานที่พระพุทธเจ้าองค์ใด ๆ ในอดีตกาล, หรือที่จะมาใหม่, ได้บรรลุแล้วหรือจะบรรลุถึงญาณปัญญาอันบริสุทธิ์.’ จากสถานที่นี้ไประยะครึ่งโยชน์กว่าเล็กน้อยโดยทางตะวันตกเฉียงใต้, พระองค์ก็จะถึงต้นปัทร,^๓๓๑ ณ ที่นั้นพระพุทธเจ้าในอดีตทุกองค์ได้บรรลุแล้ว, และที่จะมา (ใหม่) ทุกองค์ก็จะต้องบรรลุถึงญาณปัญญาอันบริสุทธิ์ที่นั่น’ เมื่อฝูงเทพดาได้กล่าวถ้อยคำดั่งนั้นแล้ว, ในทันทีต่างก็ (ลงมา) ออกหน้านำทางไปยังสถานที่นั้น, แล้วและกระทำการร้องรำทำเพลงไป. เมื่อฝูงเทพดาออกเดินไปแล้ว, พระโพธิสัตว์ทรงลุกขึ้นทรงพระดำเนิน (ตามไป). ในระยะทางอีก ๓๐ ก้าวจากต้นไม้นั้น, มีเทพดาองค์หนึ่งนำ (ฟ่อน) หญ้าถวายแด่พระองค์, อันเป็นศุภมงคลนิมิต^๓๓๒, ซึ่งพระองค์ได้ทรงรับแล้วและเสด็จต่อไป. ภายหลังที่ (ได้ทรงพระดำเนินต่อไปอีก) ๑๕ ก้าว, มีนกสีเขียว ๕๐๐ ตัวมาบินร่อนอยู่เบื้องบนพระองค์, และบินไปโดยรอบ ๓ ครั้ง แล้วก็ลับตาหายไป. พระ​โพธิสัตว์ได้เสด็จต่อไปถึงต้นปัทร, ทรงปูหญ้ากุศลง ณ ที่พระบาทนั้น, แล้วและลงนั่งประทับหันพระพักตร์ของพระองค์ไปเบื้องตะวันออก. ขณะนั้น พระยามารได้ส่งนางงามรุ่นสาว ๓ คนมาจากทางทิศเหนือให้ล่อลวงพระองค์, พร้อมกันนั้นตัวพระยามารเองก็มาจากทางทิศใต้กระทำอาการดุจเดียวกัน. พระโพธิสัตว์ได้จรดนิ้วพระบาทของพระองค์ลงยังพื้นธรณี, มารร้ายกับทหารก็ถอยกระจัดกระจายไป, และนางสาวทั้ง ๓ ก็เปลี่ยนร่างเป็นหญิงชรา.^๓๓๓

ณ สถานที่ซึ่ง (พระพุทธองค์) กระทำทุกกรกิริยาอยู่ ๖ ปีดั่งได้กล่าวมาแล้วข้างบนนี้, กับสถานที่อื่น ๆ ทั้งหลาย, ต่อมาภายหลังได้มีบุคคลสร้างสตูปและพุทธรูปขึ้นไว้ทั้งหมด, ซึ่งยังคงมีอยู่ในวันปัจจุบันนี้ทุกแห่ง

ภายหลังที่พระพุทธองค์ได้บรรลุถึงญาณปัญญาอันบริสุทธิ์แล้ว, พระองค์ได้ประทับพิจารณาไตร่ตรองอยู่ใต้ต้นไม้นั้น ๗ วัน, ทรงเกษมสำราญอยู่ด้วยความตรัสรู้เห็นแจ้งแห่งวิมุตติ.^๓๓๔ ณ บริเวณสถานที่ภายใต้ต้นปัทรซึ่งพระองค์ได้ทรงพระดำเนิน (จงกรม) กลับไปกลับมา, จากตะวันตกไปตะวันออกอยู่ ๗ วัน, สถานที่ซึ่งเทพดาทั้งหลายนิรมิตศาลาขึ้นหลังหนึ่ง, ซึ่งประกอบไปด้วยสิ่งอันประเสริฐ ๗ ประการ และกระทำการสักการบูชาพระพุทธองค์อยู่ ๗ วัน. สถานที่​ซึ่งพระยานาคราชจักษุวิการนามว่ามุจลินท์^๓๓๕ขนดตัวให้เป็นพระพุทธอาสน์อยู่ ๗ วัน ณ สถานที่ซึ่งพระพุทธองค์นั่งประทับภายใต้ต้นนิโครธบนแผ่นศิลา ๔ เหลี่ยมแผ่นหนึ่ง, โดยหันพระพักตร์ไปทางเบื้องทิศตะวันออก, และท้าวมหาพรหม^๓๓๖ลงมากราบทูลอาราธนาต่อพระพุทธองค์. สถานที่ซึ่งท้าวจตุโลกบาลนำบาตรมาถวายแด่พระพุทธองค์^๓๓๗ ณ สถานที่ที่พวกพ่อค้า^๓๓๘ ๕๐๐ ถวายแป้งปิ้งกับน้ำผึ้งแด่พระ​พุทธองค์. และสถานที่ซึ่งพระพุทธองค์ทรงโปรดพี่น้องกับสานุศิษย์^๓๓๙พันคนของพระกัศยป. ณ สถานที่ทั้งหมดเหล่านี้ได้มีพระสตูปซึ่งได้สร้างขึ้นไว้แล้วทุกแห่ง.

ณ สถานที่ซึ่งพระพุทธองค์ได้ทรงบรรลุถึงญาณปัญญาอันบริสุทธิ์แล้วนี้มีอารามอยู่ ๓ แห่ง, และทุกอารามมีพระภิกษุอยู่พำนักอาศัย. บรรดาราษฎรชาวบ้านซึ่งมีครอบครัววงศ์วานอยู่โดยรอบ, ได้อุปการะเกื้อหนุนต่อพระภิกษุทั้งหลายเหล่านี้อยู่โดยอุดมสมบูรณ์, พอเพียงแก่ความประสงค์ด้วยประการทั้งปวง, โดยมิขาดตกบกพร่องตามกำหนดเวลา. พระภิกษุเหล่านี้ได้บำเพ็ญปฏิบัติและศึกษาเล่าเรียนธรรมวินัยกันอยู่โดยเคร่งครัด. พระพุทธบัญญัติและกฎธรรมเนียมทั้งหลายอันว่าด้วยมรรยาทในการที่จะนั่งลุกและเข้าออก, เมื่อไป​เข้าในที่ชุมนุมใด ๆ, ซึ่งได้ประทานให้ไว้สำหรับภิกษุทั้งหลาย เพื่อความสำรวมปฏิบัติให้คุ้นเคยอยู่เป็นเนืองนิตย์, อันมีอยู่ตั้งแต่ครั้งพระพุทธองค์ยังดำรงอยู่ในโลกนี้ประการใด, ก็ยังคงเป็นอยู่ดุจเดิมถึงในวันปัจจุบันนี้. ณ สถานที่ซึ่งได้สร้างพระมหาสตูปทั้ง ๔ ขึ้นไว้แล้วตั้งแต่ครั้งพระพุทธองค์เสด็จดับขันธ์บรรลุปรินิพพาน, ก็ยังไม่มีใครกระทำให้ชำรุดสลักหักพัง. พระมหาสตูปทั้ง ๔ เหล่านี้ คือ พระมหาสตูปซึ่งตั้งอยู่ ณ สถานที่พระพุทธองค์เสด็จมาอุบัติ. สถานที่ซึ่งพระองค์บรรลุถึงความตรัสรู้ สถานที่ซึ่งพระองค์ (เริ่ม) แสดงเทศนาธรรมจักรของพระองค์, และสถานที่ซึ่งพระองค์เสด็จดับขันธ์บรรลุปรินิพพาน.