บทที่ ๒๕

นครไวศาลี. สตูปนามว่า ‘วางอาวุธ.’

ที่ประชุมมนตรีของนครไวศาลี.

​จากรามนครไปทางตะวันออก ๑๐ โยชน์, ฟาเหียนกับพวกถึงราชอาณาเขตต์แห่งนครไวศาลี. ทิศเหนือของนครเป็นป่าไม้ใหญ่อยู่แห่งหนึ่ง, ภายในป่าไม้มีวิหารสูง ๒ ชั้นหลังหนึ่ง,^๒๗๒ เป็นสถานที่ที่พระพุทธองค์เสด็จมาพัก, และมีสตูปองค์หนึ่งซึ่งบรรจุอัฏฐิพระอานนท์ครึ่งหนึ่งไว้ตอนบน.^๒๗๓ ภายในนครนางอัมพปาลี^๒๗๔ได้ก่อสร้างวิหารขึ้นถวายพระพุทธองค์หลังหนึ่ง, ซึ่งบัดนี้ยังมั่นคงดีอยู่เหมือนเมื่อแรก. ​จากนครไปทางทิศใต้ ๖๐ เส้น, เบื้องตะวันตกของทาง (มี) สวนแห่งหนึ่ง (ซึ่ง) นางอัมพปาลีคนเดียวกันนั้นอุทิศถวายแด่พระพุทธองค์, ในขณะที่นางกำลังอาศัยอยู่. เมื่อพระพุทธองค์ใกล้จะเสด็จบัลลุดับขันธปรินิพพาน, พระองค์อำลาจากนครที่ประตูเมืองด้านตะวันตก, โดยทรงทอดพระเนตรกลับไปทางเบื้องขวาของพระองค์โดยรอบพระนคร, แล้วมีพระพุทธดำรัสแก่นครว่า ‘เราได้มาเดินที่นี่เป็นครั้งสุดท้าย.^๒๗๕’ สืบต่อมามีบุคคลก่อสร้างสตูปองค์หนึ่งขึ้นที่ตำบลนี้.

ทิศตะวันออกเอียงเหนือของนครนี้ไป ๖๐ เส้น, ณ ที่นั้นมีสตูปองค์หนึ่งเรียกว่า ‘วางธนูและอาวุธ.’ เหตุอย่างไร (สตูป) จึงได้นามเช่นนี้ คือ มเหษีรองของกษัตริย์องค์หนึ่ง, มีนครอยู่ในที่ราบระหว่างแม่น้ำกันจีส์, ประสูติโอรสออกมาปรากฏเป็นก้อนเนื้อกลม ๆ ลูกหนึ่ง. มเหษีผู้เป็นใหญ่คิดริษยามเหษีรองจึงกล่าวว่า สิ่งที่มเหษีรองคลอดออกมาปรากฏเช่นนี้ เป็นลางร้ายที่จะบังเกิดเป็นภัยอันตราย. ​และในทันใดนั้นนางก็เอาก้อนเนื้อใส่ลงภายในหีบไม้ แล้วทิ้งลงไปในแม่น้ำ. ตอนใต้แห่งลำแม่น้ำไปไกลมาก, มีกษัตริย์อีกองค์หนึ่งทรงดำเนินทอดพระเนตรประพาสอยู่ใกล้ ๆ (ลำน้ำ) เมื่อได้ทอดพระเนตรเห็นหีบไม้ (ลอยมา) ในน้ำ. (พระองค์ก็เก็บเอาขึ้นมา) เปิดออก, พบกุมารน้อย ๆ พันหนึ่งเป็นจำนวนครบถ้วนพอดี, และทุก ๆคนแปลกกัน. พระองค์ได้จัดการมาเลี้ยงไว้, จนเติบโตสูงใหญ่มีความองอาจกล้าหาญมั่นคงทุกคน. กุมารเหล่านี้พากันไปรุกรบ ณ ที่ใด,ๆ ย่อมทำให้ข้าศึกแตกละเอียดป่นปี้ทุกๆ ครั้งที่ได้รับอาสาไป. ในครั้งหลังนี้กุมารทั้งหลายได้ไปกระทำการรุกรบราชอาณาจักรบิดาอันแท้จริงของตนเอง. เมื่อมีเหตุการณ์ใหญ่โตเกิดขึ้นเช่นนี้ กระทำให้กษัตริย์เป็นบิดาเป็นทุกข์เศร้าหมอง พระมเหษีรองจึงทูลถามว่า มีสิ่งใดเกิดขึ้นหรือ, จึงกระทำให้พระองค์เป็นดั่งนี้, พระราชาจึงรับสั่งตอบว่า, กษัตริย์แห่งประเทศโน้นมีโอรสพันหนึ่งล้วนองอาจกล้าหาญ ไม่มีใครจะเทียมทานได้. และบัดนี้เขามีความปรารถนาที่จะมารุกรานตีแว่นแคว้นของเรา ด้วยเหตุนี้แลที่กระทำให้เราต้องเศร้าหมอง. พระมเหลีรองจึงทูลว่า พระองค์ไม่จำต้องทรงเศร้าหมองเป็นทุกข์, (ขอพระองค์) จงทำหอสูงหลังหนึ่งขึ้นบนกำแพงเมืองด้านตะวันออก, และเมื่อพวกเหล่าร้ายนั้นยก, มาข้าพระองค์สามารถจะกระทำให้พวกมันถอยกลับไปจงได้. พระราชาก็ทรงกระทำตามที่พระมเหษีรองกล่าว, และเมื่อพวกปัจจามิตรเหล่านั้นยกมาถึง, นางก็ขึ้นไปกล่าวกับพวก​ข้าศึกเหล่านั้นลงไปจากบนหอสูงว่า เจ้าเป็นบุตรของเรา. การที่เจ้ามากระทำดั่งนี้, มันเป็นการผิดธรรมดาและทำนอง เหมือนเป็นกบฎต่อเจ้านายและบ้านเกิดเมืองนอนของตนเองมิใช่หรือ? กุมารเหล่านั้นจึงตอบว่า ท่านกล่าวประการใด, ท่านว่าท่านเป็นมารดาของเราหรือ ? นางกล่าวตอบ, ถ้าเจ้ายังไม่เชื่อถือเรา, เจ้าทุกคนจงมองมาทางเรานี้, และอ้าปากของเจ้าขึ้น, บัดนั้นนางก็บรีดนมของนางด้วยมือทั้งสอง, และฉีดน้ำนมส่งลงไปให้ปรากฏ ๕๐๐ ครั้ง, ซึ่งทุกๆ ครั้งไปตกลงในปากของบุตรชายทั้งพันคน. (ดั่งนั้น) เหล่ากุมารจึงทราบว่านางเป็นมารดาของพวกตน. กุมารทั้งหลายต่างก็วางคธาและอาวุธ.^๒๗๖ ทั้งสองกษัตริบ์ผู้เป็นชนกได้พิจารณาตรีกตรองถึงเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นแล้วนี้, จึงปลงพระหฤทัยถือเอาเพศเป็นพระปรัตเยกพุทธะ^๒๗๗ด้วยกัน. สตูปสำหรับพระปรัตเยกพุทธะทั้งสององค์จึงบังเกิดขึ้น, และยังคงเหลือปรากฏอยู่จนบัดนี้.

สืบต่อมาถึงในสมัยเมื่อพระบรมโลกนาถบัลลุถึงความตรัสรูด้วยญาณปัญญาอันบริสุทธิ์ (เป็นพระพุทธองค์) แล้ว, พระองค์ได้รับสั่งแก่สาวกทั้งหลายว่า ณ สถานที่นี้เป็นสถานที่ซึ่งในปางก่อนเราได้​วางคธาและอาวุธของเราลง.^๒๗๘ เหตุที่เป็นมาดั่งนั้นสืบต่อมามีผู้ทราบ (เรื่องราว) จึงได้สร้างสตูปขึ้นที่ตำบลนี้. และได้รับนามตามเหตุการณ์. กุมารน้อย ๆ พันคนนั้น คือพระพุทธเจ้าพันองค์แห่งภัทรกัลป^๒๗๙นี้.

ณ สถานที่ด้านข้างหนึ่งของสตูปวางอาวุธนี้, พระพุทธองค์ได้ทรงเลิกถอนพระดำริที่จะดำรงพระชนม์ชีพให้ยืนยาวอยู่ต่อไป. ทรงรับสังแก่พระอานนท์ว่า ต่อจากนี้ไปอีก ๓ เดือนเราจะดับขันธปรินิพพาน. และพระยามาร^๒๘๐ได้กระทำให้พระอานนท์เคลิ้มหลงงงงวย​และตกตลึงหมดสติ, จนไม่สามารถที่จะกราบทูลขอร้องให้พระพุทธองค์คงดำรงพระชนม์ชีพให้ยืนยาวอยู่ในโลกนี้ (ต่อไป).

จากสถานที่นี้ไปทางตะวันออก ๖๐ หรือ ๙๐ เส้นมีสตูปอีกองค์หนึ่ง, (เป็นอนุสาวรีย์ตามกรณียเหตุ) :- ภายหลังเวลาเมื่อพระพุทธองค์เสด็จดับขันธปรินิพพานได้ ๑๐๐ ปี (ล่วงแล้วมา) มีภิกษุบางองค์แห่งนครไวศาลีถือวัตรปฏิบัติฝ่าฝืนกฎวินัย, อันเป็นข้อที่มีบัญญัติไว้แล้วโดยถี่ถ้วน ๑๐ ประการ, และร้องว่าข้อวัตตปฏิบัติที่เขาทั้งหลายกล่าวนั้นถูกต้องคลองธรรม, และต้องด้วยพระพุทธโอวาทแห่งพระพุทธองค์แล้ว. เพราะเหตุนี้ พระอรหันต์กับพระภิกษุผู้ซึ่งถือกฎและวินัยแห่งนิกายต่าง ๆ เป็นจำนวนทั้งหมด ๗๐๐ องค์, จึงกระทำสังคีติเทียบเคียงสอบทานและรวบรวมคัมภีร์พระธรรมวินัย,^๒๘๑ สำหรับ​ปฏิบัติและศึกษาเล่าเรียนกันใหม่อีกครั้งหนึ่ง. สืบต่อมาได้มีผู้สร้างสตูปขึ้น ณ สถานที่นี้, ซึ่งยังคงมีอยู่ถึงบัดนี้.