๑๔๙ ประกาศแผ่พระราชกุศล ให้พระบรมวงศานุวงศแลข้าทูลลอองฯ ให้ช่วยปลูกสร้างวัดพระปฐมเจดีย

คัดจากหมายรับสั่ง

ณวันจันทร์ เดือน ๓ ขึ้น ๕ ค่ำ ปีมะเมียสัมฤทธิศก

ด้วยเจ้าพระยารวิวงศมหาโกษาธิบดีฯ รับพระบรมราชโองการใส่เกล้าฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สั่งว่า พระปฐมเจดียที่มีอยู่ในแขวงเมืองนครไชยศรี เปนพระมหาเจดียอันใหญ่กว่าเจดียในประเทศสยามทุกๆ แห่ง เปนของเก่ามาช้านาน ทรงทอดพระเนตรพิเคราะห์ฝีมือทำอิฐแลก่อเห็นเปนของเก่าแล้วแก่เล่ามาหลายคราว แต่รูปพระสถูปเดิมนั้นก็เหมือนอย่างของแต่แรกตั้งพระพุทธสาสนาในลังกาทวีปแลที่อื่นๆ ไม่เปนฝีมือไทยสามัญชั้นหลังๆ เลย แต่พระปรางค์แลบันไดนั้นเห็นเปนฝีมือเพิ่มเข้าชั้นหลังลงมาเปนแน่ จึงทรงพระราชดำริห์เห็นว่าพระปฐมเจดียนี้จะเปนของที่ได้มีผู้สร้างขึ้นก่อนพระเจดียทั้งปวง จึงได้ชื่อว่า พระปฐมเจดีย แต่ที่เรียกว่าพระปทมนั้นเปนสำเนียงเขมร มอญ สืบได้ความในหนังสือเก่าๆ ว่า สร้างเมื่อพระพุทธศักราชล่วงแล้วได้พรรษา๑ บ้าง ว่าสร้างเมื่อพระพุทธศักราชล่วงได้ ๕๖๙ พรรษาบ้าง ว่าสร้างเมื่อพระพุทธศักราชล่วงได้๑๑๓๓ บ้าง สร้างเมื่อพระพุทธศักราชล่วงได้ ๑๑๘๕ พรรษาบ้าง สร้างเมื่อพระพุทธศักราชล่วงได้ ๑๒๓๔ พรรษาบ้าง ได้ความดังนี้ จึงเห็นการจะมีผู้สร้างซ้ำทำเติมมาหลายครั้งหลายคราวแล้ว แลเปนสถานที่ใหญ่โตกว่าที่อื่น แลคงจะมีพระบรมธาตุที่เขาบรรจุไว้เปนแน่ไม่เปนที่สงสัยเลย พระปฐมเจดียนี้ได้มีปรากฎอยู่ก่อนพระพุทธบาทแลพระฉายปัถวีหลายร้อยปี เพราะฉนั้นไม่ควรจะทิ้งให้รกร้างปรักหักพังยับเยินเสีย จึงได้โปรดเกล้าฯ ให้ปฏิสังขรณแลก่อสร้างขึ้นให้สูงโตใหญ่งามดีขึ้นกว่าแต่ก่อน การที่ทำขึ้นไปได้มากอยู่แล้ว แต่บรรดาพระราชวงศานุวงศผู้ใหญ่ผู้น้อย ข้าทูลลอองฯ ทั้งปวงที่มีศรัทธาได้เข้าส่วนเปนค่าอิฐค่าปูนในองค์พระปฐมเจดียบ้างตามแต่ศรัทธา บัดนี้สัปรุษก็ไปนมัสการแลทำบุญให้ทานมากขึ้นทุกๆ ปี เปนที่เลื่อมใสศรัทธาแก่ประชาชนทั้งปวงอยู่แล้ว แต่พระอุโบสถพระวิหารกุฎีเสนาสนของเก่าปรักหักพังยังหาได้กระทำไม่ จะโปรดให้ทำเปนการในหลวงก็เห็นว่าจะช้านัก ครั้นจะจ้างเหมาผู้รับจ้างก็เปนแต่ผู้น้อยจะว่าเกี่ยงเปนชั้นเชิงไปต่างๆ เพราะไกลพระนคร จะทำแต่พอแล้วง่ายๆ แลการก็ทำขึ้นได้ไม่ทันกัน เพราะจะหาผู้รับเหมาไปได้แต่ละพวกช้าๆ จึงทรงพระราชดำริห์ว่า ครั้งเมื่อพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังมิได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ยังเปนพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าต่างกรมอยู่ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยนั้น เมื่อทรงสร้างวัดราชโอรสวราราม ก็ทรงบอกบุญพระราชทานเงินให้ในข้าราชการที่ชอบพอคุ้นเคยพึ่งพระเดชพระคุณอยู่หลายนาย ช่วยกันทำก็แล้วได้โดยเร็ว เมื่อในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงสร้างกุฎีวัดอรุณราชวราราม ก็ตามอย่างนั้น โปรดให้พระราชทานเงินบอกบุญขอแรงพระราชวงศานุวงศ ข้าทูลลอองฯ ช่วยกันทำ การครั้งนั้นก็ประกวดประขันกันสนุกสนาน การก็แล้วโดยเร็วเปนอย่างมา ครั้งนี้จึงมีพระราชประสงค์จะให้ทำการพระอารามที่พระปฐมเจดีย เหมือนอย่างวัดราชโอรสวราราม แลวัดอรุณราชวรารามฉนั้น แลพระปฐมเจดียก็อยู่ในป่าไกลพระนครเหมือนกับพระพุทธบาท ที่พระพุทธบาทก็เปนของกลางผู้ใดมีศรัทธาก็ไปสร้างศาลากุฎีพระวิหารการอื่นๆ ขึ้นไว้ก็ได้ ไม่ได้ห้ามปรามว่าเปนเปนพระอารามหลวงฉันใด บัดนี้พระราชประสงค์ว่าจะให้พระปฐมเจดียเปนของกสางเหมือนอย่างพระพุทธบาทฉันนั้น แลได้คิดไว้จะทำในบริเวณพระปฐมเจดียนั้น ที่พระอุโบสถหลังหนึ่ง วิหารสี่ทิศสี่หลัง แลพระรเบียงรอบประจวบท้ายพระวิหารทิศ แลกุฎีเจ้าอธิการหมู่หนึ่งสี่หลัง กุฎีอันดับยี่สิบหลัง ครั้นจะโปรดเกล้าฯ ให้จ้างแลกะเกณฑ์เลขจ่ายให้ทำเหมือนอย่างทำการในพระนครก็จะเปนพระอารามหลวงไป ท่านผู้ใดมีศรัทธาจะสร้างสิ่งใดลงก็จะเกรงว่าเปนพระอารามหลวงจะหาอาจสร้างทำสิ่งใดลงไม่ แต่การครั้งนี้เปนการแรกทำ จะต้องแผ่พระราชกุศลมาให้พระราชวงศานุวงศ แลข้าทูลลอองฯ ให้ช่วยกันทำตามศรัทธาของท่านผู้ทำ จะยักย้ายตามชอบใจ จะได้ทรงทอดพระเนตรปลาดๆ แต่อย่าให้โตใหญ่นัก ด้วยเปนของอยู่ในป่า นานไปถ้าชำรุดลงผู้ศรัทธาจะปฏิสังขรณซ่อมแซมยาก ฤๅว่าท่านผู้ใดไม่อยากทำกุฎีจะทำพระอุโบสถแลพระวิหารก็จะโปรดให้ทำ ถ้าจะทำแต่กุฎีจงมีศรัทธาดูแลให้ช่างทำให้มั่นคงแน่นหนา ให้เสาแลตัวไม้โตใหญ่จะได้มั่นคงถาวรไปนาน เงินที่ลงทุนทำกุฎีแลพระอุโบสถพระวิหารไปมากน้อยเท่าใด จะพระราชทานให้โดยสมควรคล้ายคลึงกับราคา แผ่พระราชกุศลมาในพระบรมวงศานุวงศ ฯ

แลท่านผู้ที่ไม่มีนามมีชื่อมาในหมายนี้จะมีศรัทธาปลูกสร้างกุฎีแลศาลาเปนที่พักที่อาศรัยพระสงฆ์ลงไปที่แห่งใดแห่งหนึ่งก็ได้ไม่ห้าม ท่านที่รับทำจะสงสัยด้วยแผนที่แลตัวอย่างก็ให้ใช้คนไปถามพระยาสามภพพ่าย แล้วให้เจ้ากรมปลัดกรมสมุหบาญชีในกรมนั้นๆ ไปเบิกเงินต่อเจ้าพนักงานพระคลังมหาสมบัติ จะได้จ่ายเงินให้ลงทุนทำไปก่อน แต่มีพระราชประสงค์จะให้จับการให้เห็นว่าได้ลงมือในเดือน ๔ ปีมะเมียสัมฤทธิศกนี้ ให้ทันรับเสด็จพระราชดำเนินออกไปทอดพระเนตรองค์พระปฐมเจดีย ตามรับสั่ง