๑๐๖ ประกาศจ่ายเงินภาษีเข้าบำรุงพระนคร

ณวันพฤหัสบดี เดือน ๕ ขึ้น ๑๑ ค่ำปีมะเมียยังเปนนพศก

มีพระบรมราชโองการให้ประกาศแก่ราษฎรในกรุงนอกกรุงให้ทราบทั่วกันว่า แต่ก่อนในหลวงห้ามปิดเข้าไว้ไม่ให้เอาออกไปขายนอกประเทศ ยอมให้เอาไปแต่พอเปนเสบียง คนทั้งปวงที่มิใช่ชาวนาแลพ่อค้าเรือต่างประเทศก็มีความสบาย ด้วยเข้าถูกเกวียนละตำลึงบ้าง ห้าบาทบ้าง ตำลึงกึ่งบ้าง แต่ชาวนาไม่ชอบใจ เพราะขายเข้าได้น้อยไม่พอกิน ต้องทิ้งนาให้เปนป่ารกแลเวรนาเสียหลายหมื่นไร่ไปหากินอย่างอื่น ถึงพ่อค้าก็ไม่ชอบใจด้วยอยากจะขายเข้าออกไปนอกประเทศ ต้องลักลอบเอาไป ครั้นเจ้าพนักงานจับได้ก็ต้องปรับจึงต้องเปนทุกข์ร้อนตัว คนที่ซื้อเข้าเก็บไว้มากกินหมดไปช้า เข้าก็ผุก็เหม็นเสียไปใช้ไม่ได้ จึงพากันซื้อไว้แต่น้อย ครั้นมีฝนแล้งเข้าสัก ๙ วัน ๑๐ วัน ก็ตื่นกันซื้อเข้าว่าจะเก็บไว้กินเมื่อเข้าแพง ชาวนาก็ได้ทีกดราคาเข้าไว้ขึ้นไปถึงเกวียนหนึ่งสิบตำลึงสิบสองตำลึงเร็วทีเดียว บัดนี้ผู้ใหญ่ในกรุงพร้อมใจกัน ยอมเปิดให้ลูกค้าต่างประเทศซื้อเข้าไปนอกประเทศได้ ราษฎรเปนอันมากก็ตื่นกันค้าขาย ชาวนาก็ทำนามากไม่มีว่างทุกแห่งทุกตำบล แต่คนที่ไม่ใช่ชาวนามิใช่พ่อค้าเหนจะไม่ชอบใจบ้าง ด้วยราคาเข้าไม่ตกลงจนตำลึงหนึ่งห้าบาทตำลึงกึ่งเหมือนแต่ก่อน ต้องเสียเงินซื้อเข้ากินมากไปกว่าแต่ก่อน บัดนี้จึงทรงพระมหากรุณาตักเตือนสติพวกนั้นมาว่า จงอย่าเสียใจแลติเตียนว่าเพราะเปิดเข้าออกไป ราคาเข้าแพงอยู่เสมอไม่ลดลงต้องเสียเงินซื้อเข้ากินมากไปนั้น จงคิดว่าเมื่อไม่เปิดเข้าคนทำนาน้อยไป ฝนแล้งก็ต้องเสียเงินซื้อเข้าแพงมาก ชดเชยกับที่เสียน้อยเมื่อเข้าถูกเหมือนกัน ฝ่ายชาวนาได้ผลประโยชน์เพราะนานั้นน้อย ครั้นทิ้งนารกร้างเสียต่อเกิดเข้าแพงจึงคิดทำ ก็ต้องถากถางมาก กว่าจะเปนนาขึ้นได้ก็ยากเหนื่อยแรงจะคืนเปนนาได้ก็น้อยไป เพราะฉนั้นคนพวกที่ซื้อเข้ากินก็จงมีใจเอ็นดูคิดถึงพวกชาวนาแลพ่อค้าด้วยเมตตากรุณาบ้าง แลส่วนตัวเมื่อเห็นว่าต้องเสียเงินซื้อเข้ากินนั้นแรงกว่าแต่ก่อนไป ก็จงมีอุตสาหคิดอ่านหาที่ไร่นาทำเองบ้าง หรือคิดค้าขายทำมาหากินต่างๆ บ้างเถิด บ้านเมืองจะได้รุ่งเรืองด้วยการไร่นาค้าขาย ที่ทุ่งนาว่างร้างอยู่ ไม่มีไร่นาถมไป

เข้าที่คนนอกประเทศซื้อไปนั้น เสียภาษีแต่พระคลังสำหรับแผ่นดินเกวียนละตำลึง แลเงินภาษีเข้านั้น บัดนี้ทรงพระราชดำริห์ว่า เพราะเปิดเข้าออกไปนอกประเทศ จึงเกิดขึ้นแก่พระคลังหลวง ก็เพราะคนทั้งปวงซื้อเข้ากินแรงราคาไปกว่าแต่ก่อน ต้องเสียเงินมากไปเพราะเหตุที่เปิดเข้าให้ขายไปนอกประเทศนั้น จะวิตกว่าเงินของตัวตกเข้ามาเปนภาษีเข้า จึงโปรดเกล้าฯ ให้จ่ายเงินภาษีเข้าจัดซื้ออิฐขนาดใหญ่พันละห้าตำลึง แล้วให้กรมเมืองก่อแลซ่อมแซมถนนแลหนทางในพระนคร แลยังจะให้สร้างสพานข้ามคลองในพระนครแลรอบพระนคร ให้แน่นหนาแขงแรง ให้คนเดินไปมาสดวกสบายด้วยกัน เปนการดังนี้ คนทั้งปวงจงยินดีอนุโมทนาเอาเถิดว่า เหมือนกับเรี่ยรายกันซ่อมแซมถนนหนทางแลสะพานข้ามคลองให้เดินสบายด้วยกัน ทั้งพระแลคฤหัสถ์ชาววัดชาวบ้านทั้งปวง

ประกาศมาณวันพฤหัสบดี เดือนห้า ขึ้นสิบเอ็จค่ำ ปีมะเมียยังเปนนพศก เปนวันที่ ๒๕๐๗ ในรัชกาลปัจจุบันนี้ พระยาศรีสุนทรโวหารฟัก เปนผัวเหมือนทาสท่านผู้หญิงอิ่มขึ้นคานเปนหลานพระยาศรีสิงหเทพเพ็ง เปนผู้รับสั่ง