ตอนที่ ๑๗ พระอุณรุทคลั่งไคล้ถึงนางอุษา

ลมพัดชายเขา

๏ เมื่อนั้น[๑] ฝ่ายพระไทรเทเวศเรืองศรี
เห็นล่วงปัจจุสมัยราตรี รวีวรจวนแจ้งรุโณไทย
ดาวเดือนเคลื่อนฟ้าดาดาษ เลี้ยวลับเมรุมาศเหลี่ยมไศล
สะดุ้งจิตคิดเกรงจะมีภัย ก็ออกจากพระไทรเหาะมา

ฯ ๔ คำ ฯ โคมเวียน

ร่าย

๏ ครั้นถึงรัตนานคเรศ ลงยังนิเวศนางอุษา
แล้วร่ายพระมนต์อันศักดา สะกดสองกษัตราด้วยฤทธี

ฯ ๒ คำ ฯ ชำนัน

ร่าย

๏ เมื่อนั้น สองราชสุริยวงศ์เรืองศรี
สู่สมชมรสฤๅดี ในที่แท่นทิพอลงกรณ์
ครั้นต้องพระเวทวิทยา แห่งสุรารักษ์ฤทธิ์อดิศร
ก็คล้ายเคลิ้มนิ่งนิทร์สนิทนอน เหนือแท่นบรรจถรณ์อันโอฬาร

ฯ ๔ คำ ฯ ตระ

๏ เมื่อนั้น เทวัญผู้ปรีชาหาญ
เห็นสองกษัตรายุพาพาล บันดาลหลับสนิทนิทรา
จึ่งลอดองค์ลงโดยพรหมพักตร์ ด้วยฤทธิ์สิทธิศักดิ์แกล้วกล้า
ประเวศห้องทองทิพไสยา แห่งองค์วนิดาวิลาวัณย์

ฯ ๔ คำ ฯ รัว

เก็บหัวแหวน

๏ ยืนอยู่ดูสองสุริย์วงศ์ เห็นแอบองค์เกลียวกรองประคองขวัญ
สองกายสองกรตระกองกัน ดังเครือวัลย์ทองทิพอรชร
เกี่ยวกระหวัดรัดรอบพฤกษาศรี อันทรงสร้อยมาลีเกสร
งามสมงามสองสถาวร งามนอนแนบสนิทชิดเชย
พิศพิศพลางสะท้อนถอนใจ จะปลิดไปฉันใดนะอกเอ๋ย
เมื่อสองราชพึ่งร่วมภิรมย์เสบย ไม่ควรเลยจะพรากไปจากกัน
เป็นน่าสงสารสองกษัตริย์ จะวิบัติพลัดสุขเกษมสันต์
ละไว้ก็จะเกิดไภยัน เหมือนกันกับกูไม่ปรานี
คิดแล้วเปลื้องกรพระสุริย์วงศ์ จากองค์อุษามารศรี
โอบอุ้มเหาะมาด้วยฤทธี ยังที่สำนักนิโครธา

ฯ ๑๐ คำ ฯ เชิด

๏ ครั้นถึงจึ่งวางพระหน่อนาถ บนบัลลังก์ราชรถา
แล้วคืนขึ้นวิมานอันโอฬาร์ ยังพฤกษาพระไทรพรายพรรณ

ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ

ช้าปี่

๏ เมื่อนั้น พระอุณรุทสุริย์วงศ์รังสรรค์
ครั้นดาวเดือนเลื่อนลับสัตภัณฑ์ แสงสุวรรณไขศรีพระสุริยง
ฝูงสกุณโกญจาโมราร้อง เสนาะก้องเพรียกในไพรระหง
อรุณรุ่งเรื่อรางสว่างดง พระฟื้นองค์พลางพลิกพระกายมา
สำคัญว่ายังแนบอนงค์นอน พระกรกระหวัดคว้าหา
ปะเขนยข้างที่ไสยา ผ่านฟ้าลืมเนตรขึ้นแลดู
ไม่เห็นยุพเรศโฉมยง ครวญคิดพิศวงอยู่เป็นครู่
เอะไฉนฉะนี้นะอกกู นวลนางไปอยู่แห่งใด

ฯ ๘ คำ ฯ แมลงภู่ทอง

ร่าย

๏ พระผุดลุกแลหาปราสาท ฝูงกำนัลนาฏน้อยใหญ่[๒]
ทั้งแท่นทิพมาศก็หายไป เห็นแต่พิชัยราชรถ
กับหมู่แสนยาพลากร ยังนอนเดียรดาษหลับหมด
ก็แจ้งว่าเทวาวรายศ พาไปสมรสฤๅดี
อนิจจามาปลิดให้แรมรัก เหมือนผินพักตร์หักหายหน่ายหนี
พระวิโยคโศกศัลย์พันทวี ถึงโฉมศรีวนิดายาใจ

ฯ ๖ คำ ฯ

ร่าย

๏ จึ่งตรัสเรียกสี่พระพี่เลี้ยง อันร่วมเรียงสุริย์วงศ์ผู้ใหญ่
มาแจ้งเหตุผลแต่ต้นไป โดยได้สู่สมภิรมยา
พี่จงกรุณาน้องด้วย ไปช่วยขวายขวนค้นหา
ให้พบดวงแก้วแววตา ของข้าในเวลาวันนี้

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น ฝ่ายพระพี่เลี้ยงทั้งสี่
ได้ฟังรสพจนารถวาที ต่างชุลีประนมบังคมคัล
ให้ฉงนสนเท่ห์ในวิญญาณ์ ไฉนพระยอดฟ้านราสรรค์
จึ่งมาตรัสร่ำรำพัน ประหลาดใจอัศจรรย์เป็นสุดคิด
ต่างคนพิศดูภูวเรศ พระอาการพักตร์เพศก็เห็นผิด
ชะรอยพระสุริย์วงศ์ทรงฤทธิ์ ประหวัดจิตในรสกรีฑา
ด้วยกำดัดสุขเสวยสวาท นิราราศแรมสมรมานอนป่า
จึ่งฝันใฝ่ใหลหลงภิรมยา แล้วบัญชาวิปริตผิดไป
ต่างประมาณการเหมือนกันทั้งสี่ จึ่งยอกรชุลีบังคมไหว้
ทูลว่าพระองค์ทรงฤทธิไกร อย่าเร่าร้อนฤๅทัยจาบัลย์
เป็นด้วยของเคยที่เชยชิด จึ่งบันดาลดลจิตนิมิตฝัน
ซึ่งเชยชมสมสมรเหมือนดั่งนั้น จะสำคัญว่าจริงก็ผิดที

ฯ ๑๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น พระอุณรุทสุริย์วงศ์เรืองศรี
ได้ฟังพี่เลี้ยงร่วมชีวี จึ่งมีพจนารถตอบไป
อันตัวน้องนี้มิใช่เด็ก เล็กอยู่หารู้อะไรไม่
เมื่อว่ารสรักประจักษ์ใจ จำได้จริงจริงทุกสิ่งอัน
กรน้องต้องเล็บยังเจ็บอยู่ พี่พิศดูนี้ฤๅว่าความฝัน
ทั้งกลิ่นแก้วกัลยาวิลาวัณย์ เพียงสุคนธาทิพอันโอฬาร
ซึ่งกลั้วเกลาเคล้าชิดสนิทนวล ชื่นซาบอาบหวนหอมหวาน
ติดมาปรากฏทุกประการ วานพี่อย่าเแหนงแคลงใจ
น้องได้ร่วมรสสังวาส ด้วยนุชนาฏจนจวนปัจจุสมัย
ครั้นจะถามนามวงศ์อรไท พูดออกมิได้ดั่งจินดา
กระนี้ฤๅพี่ว่านิมิต น้อยจิตเจ็บอกนี่หนักหนา
ตรัสพลางทอดถอนวิญญาณ์ ครวญคร่ำโศการะลุงลาน

ฯ ๑๒ คำ ฯ

โอ้

๏ โอ้ว่าเจ้าดวงนัยน์เนตร ยุพเรศผู้ยอดสงสาร
คืนนี้พี่แนบนงคราญ ชวนสมานร่วมรสฤๅดี
ภิรมย์เรียงเคียงเขนยเชยชิด กลิ่นแก้วยังติดทรวงพี่
ควรหรือสร้อยฟ้าสุมาลี หน่ายหนีแรมร้างห่างไป
เจ้าเป็นธิดาดวงสวาท กษัตราธิราชบุรีไหน
จะติดตามสายสมรอรไท ไปให้พบแก้วกัลยา
ร่ำพลางพลางแว่วสำเนียงนก วิหคโหยโดยเพศภาษา
สำคัญคิดว่าเสียงวนิดา พระหวาดหลงเหลียวหายุพาพาล
เจ้ามาหรือมิ่งวิมลสมร อย่าซ่อนองค์เลยยอดสงสาร
ฟังไปใช่เสียงเยาวมาลย์ อุราร้อนปิ้มปานเพลิงกัลป์
นิ่งขึงตะลึงลานเทวษ พระพักตร์เพศคล้ำเศร้าโศกศัลย์
แสนทุกข์ทุกข์แทบถึงชีวัน กันแสงเพียงสิ้นสมประดี

ฯ ๑๒ คำ ฯ โอด

ร่าย

๏ เมื่อนั้น ฝ่ายพระพี่เลี้ยงทั้งสี่
เห็นพระองค์ทรงโศกโศกี แสนทวีเทวษหนักไป
ต่างตนสงสารเป็นสุดคิด สะท้อนจิตโศกาน้ำตาไหล
อกเอ๋ยจะทำประการใด พระก่นกันแสงไห้อาลัยลาญ
ตรัสรํ่ารำพันไปทุกสิ่ง จะว่าจริงโดยดังบรรหาร
ก็มิเคยพบเห็นแต่ก่อนกาล ดูดาลวิปริตผิดที
แม้นพระใฝ่ฝันด้วยรัญจวน จะเป็นริ้วรอยข่วนก็ใช่ที่
จะค้นคว้าหาไปแห่งใดดี จึ่งจะพบโฉมศรีสุดาจันทร์
ฤๅจะว่านางเทพธิดา พาไปเชยชมภิรมย์ขวัญ
ไฉนเป็นแผลข่วนสำคัญ สารพันน่าฉงนจนใจ
ต่างคนนิ่งขึงตะลึงพิศ ใคร่คิดทอดถอนใจใหญ่
แสนทุกข์แสนเทวษอาลัย โหยไห้รักหลานพระจักรี

ฯ ๑๒ คำ ฯ

ร่าย

๏ ครั้นค่อยคลายโศกาลง พระพี่เลี้ยงสุริย์วงศ์ทั้งสี่
กับหมู่มหาเสนี บรรดาที่เป็นผู้ใหญ่มา
ต่างตนรำพึงคำนึงนึก แล้วปรึกษากันพร้อมหน้า
ดีร้ายสุวรรณมฤคา แกล้งล่อลวงมาถึงร่มไทร
จึ่งเป็นวิปริตไปทั้งนี้ น่าที่จะเกิดเหตุใหญ่
แม้นอุบัติวิบัติประการใด จะมีภัยแก่เราถึงวายปราณ
จำจะเชิญเสด็จพระหน่อนาถ คืนเข้านิวาสราชฐาน
ว่าแล้วประณตบทมาลย์ ทูลพระผู้ผ่านโมลี
พระองค์ผู้ทรงศักดาเดช จงโปรดเกศเกล้าเกศี
ซึ่งจะมาโศกศัลย์อยู่ฉันนี้ ใช่ที่จะพบพนิดา
อนึ่งพระชนนีบิตุราช มเหสีสายสวาทจะคอยหา
จะแสนทุกข์ทุกข์ถึงเวลา โศกาซูบตรอมผอมกาย
เชิญเสด็จคืนเข้าบุรีก่อน ดับร้อนสามกษัตริย์ให้เหือดหาย
แล้วจึ่งค่อยคิดค่อยอุบาย เสาะหาโฉมฉายให้พบพาน

ฯ ๑๔ คำ ฯ

ร่าย

๏ เมื่อนั้น พระอุณรุทผู้ปรีชาหาญ
ได้ฟังมธุรสพจมาน ผ่านฟ้าค่อยสร่างสว่างใจ
จึ่งให้เลิกพหลพลโยธี แสนสุรเสนีน้อยใหญ่
ออกจากร่มรุกข์พระไทร ไปโดยมรคาอารัญ

ฯ ๔ คำ ฯ

โอ้ครวญ

๏ เดินทางมาหว่างพนาเวศ ภูวเรศวิโยคโศกศัลย์
พิศหมู่สกุณาอเนกนันต์ ให้หวาดหวั่นคำนึงถึงเทวี
เบญจวรรณไต่วัลย์ลดาทอง เหมือนวันเราร่วมห้องกันสองศรี
นางนวลเคล้านางสกุณี เหมือนเจ้าเคล้าพี่ที่ไสยา
ดอกบัวเหมือนบัวทิพมาศ นุชนาฏพี่แนบนาสา
วายุภักษ์เหมือนพักตร์พนิดา แนบพักตร์พี่ยาสนิทนอน
นกแก้วเคียงนางนกพลอด เหมือนพี่เคียงแก้วกอดบนบรรจถรณ์
นกหว้าเหมือนคิดจะว่าวอน ดวงสมรมาด้วยก็ยากใจ
กระเวนเหมือนเวรเราหนหลัง มากำบังมิให้เจรจาได้
จากพรากเหมือนจากเจ้ามาไกล โหยไห้ไม่วายเวลา
คับแคเหมือนคับแค้นอก โอ้นกยังรู้ร่วมเสน่หา
แต่พี่เที่ยวเปลี่ยวเอ้อาทวา พระโศกามาโดยพนาลี

ฯ ๑๒ คำ ฯ

บ้าบ่น

๏ เมื่อนั้น ฝ่ายพระพี่เลี้ยงทั้งสี่
กับหมู่อำมาตย์เสนี โยธีรี้พลทั้งนั้น
เห็นองค์สมเด็จพระลูกเจ้า แสนวิโยคโศกเศร้ากันแสงศัลย์
โหยหวนครวญคร่ำรำพัน จาบัลย์วิปริตผิดไป
ให้คิดสงสารเป็นพ้นนัก ด้วยความรักไม่กลั้นน้ำตาได้
ต่างตนสลดระทดใจ เงียบเหงาเศร้าไปไม่สมประดี
รีบเร่งโยธาพลากร อัสดรรถรัตน์หัตถี
ล่วงด่านผ่านพนมพนาลี ไปยังบุรีณรงกา

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น พระอุณรุทสุริย์วงศ์นาถา
ครั้นถึงนคเรศอันโอฬาร์ ประทับเกยรัตนาอำไพ
จึ่งเสด็จย่างเยื้องยูรยาตร จากพิชัยรถราชยานใหญ่
ขึ้นยังปราสาทแก้วแววไว ไปเฝ้าพระชนกชนนี

ฯ ๔ คำ ฯ

การเวก

๏ น้อมเศียรประณตบทเรศ พระมิ่งมงกุฎเกศทั้งสองศรี
ท่ามกลางพระสนมนารี ในปราสาทมณีพรายพรรณ

ฯ ๒ คำ ฯ

ช้า

๏ เมื่อนั้น สองกษัตริย์สุริย์วงศ์รังสรรค์
เห็นพระโอรสร่วมชีวัน รับขวัญแล้วมีบัญชา
พ่อไปประพาสพนาลี ครั้งนี้อยู่ช้าหนักหนา
ไหนว่าเจ้าไล่มฤคา ได้มาหรือไม่ประการใด
เห็นฉวีสีพักตร์สร้อยเศร้า อาวรณ์ร้อนเร่าเป็นไฉน
ทั้งจริตก็ผิดประหลาดไป ฤๅโรคาสิ่งใดบังเกิดมี

ฯ ๖ คำ ฯ

ร่าย

๏ เมื่อนั้น พระอุณรุททรงสวัสดิ์รัศมี
ได้ฟังพระชนกชนนี ชุลีกรสนองพระบัญชา
ลูกไปถึงในแดนดง หยุดพวกพลลงกลางป่า
มีกวางสุวรรณรจนา ผ่านมายังหน้าพลับพลาชัย
นางศรีสุดายุพาพักตร์ เห็นงามความรักจะใคร่ได้
โศการ่ำว่าวอนไป จึ่งให้ล้อมจับมฤคี
กวางนั้นหนีได้ด้วยสามารถ โดยด้านข้าบาทบทศรี
ให้โทมนัสขัดแค้นแสนทวี วางพาชีตามมฤคา
ไปในอรัญกันดาร ข้ามห้วยละหานเหวผา
ไม่ทันต้องแรมโยธา แล้วกลับคืนมายังกรุงไกร
ลูกต้องแดดลมระบมทน จะวิกลโรคานั้นหาไม่
ทูลแล้วลาองค์ภูวไนย เสด็จไปปราสาทอลงกรณ์

ฯ ๑๒ คำ ฯ เพลง

ช้าโอ้

๏ ครั้นถึงเอนองค์ลงไสยาสน์ เหนือแท่นนพมาศบรรจถรณ์
แสนโศกโศกาอาวรณ์ ถึงองค์บังอรไม่วางวาย
ให้คลั่งคลุ้มกลุ้มไปในวิญญาณ์ เร่าร้อนอุราไม่เหือดหาย
ดั่งปืนพิษปักตลอดกาย เพียงทำลายลาญชีพชีวาลัย
แต่พลิกกลับสับสนทุรนองค์ จะบรรทมหลับลงก็หาไม่
คล้ายเห็นเป็นโฉมอรไท แววไวข้างที่ไสยา
พระร้องทักกวักเรียกด้วยยินดี มาเถิดโฉมศรีพี่คอยหา
หยุดยั้งอยู่ไยวนิดา แก้วตาของพี่อย่าอายองค์
แต่ตั้งครวญคร่ำกำสรดถึง แสนคำนึงแน่งน้อยนวลหง
ดูไปไม่เห็นโฉมยง ตะลึงหลงทอดถอนฤทัย

ฯ ๑๐ คำ ฯ ช้า

ร่าย

๏ นอนนิ่งอยู่ในที่ไสยา จะสรงเสวยโภชนาก็หาไม่
มิได้พจมานประการใด ด้วยฝูงกำนัลในนารี

ฯ ๒ คำ ฯ

ร่าย

๏ เมื่อนั้น นวลนางสุดามเหสี
ตั้งแต่คอยหาพระสามี เทวีทนทุกข์ทุกเวลา
ครั้นพระกลับมายังนิเวศน์ เยาวเรศแสนโสมนัสสา
คอยรับเสด็จพระภัสดา เห็นตรงมาเข้าที่บรรทมใน
ก็คิดเกรงเบื้องบงกชบาท มิอาจจะเข้าไปเฝ้าได้
นึกว่าเหนื่อยมาแต่โพนไพร หวังจะให้บรรทมสำราญ
แต่คอยคอยก็จนเวลาค่ำ ยามย่ำสิ้นแสงสุริย์ฉาน
วิปริตผิดกว่าแต่ก่อนกาล เยาวมาลย์ก็เสด็จเข้าไป

ฯ ๘ คำ ฯ

ร่าย

๏ เห็นองค์สมเด็จพระภัสดา นิทราจะหลับก็หาไม่
จึ่งนบนิ้วกราบทูลทันใด ซึ่งพระองค์ล่าไล่มฤคี
ผู้เดียวไปในพนาเวศ แสนทุเรศลำบากบทศรี
ได้มาหรือไม่พระภูมี น้องนี้ทุกข์ถึงเป็นพ้นนัก
หนึ่งเสด็จกลับมาราชฐาน พระอาการดั่งประชวรหนัก
วิปริตผิดศรีสิริลักษณ์ ทั้งผิวพรรณพระพักตร์ก็เศร้าไป
ไม่เสด็จสรงเสวยโภชนา จะตรัสจำนรรจาก็หาไม่
โรคายายีประการใด เหตุไรมาเป็นดั่งนี้

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น พระอุณรุทผู้รุ่งรัศมี
ฟังพระชายาพาที ดั่งตรีเพชรแทงกรรณแทงกาย
ด้วยคลั่งคลุ้มรุ่มร้อนเกรียมกรม พระอารมณ์สมประดีนั้นเสื่อมหาย
ไม่รู้สึกชอบผิดคิดละอาย พิโรธร้ายตวาดประกาศไป
เหม่เหม่นางศรีสุดา เจ้าเย้ยเยาะข้าฤๅไฉน
ว่าพลางฉวยชักพระขรรค์ชัย ลุกไล่จะฆ่าเยาวมาลย์

ฯ ๖ คำ ฯ เชิด

๏ เมื่อนั้น พระชายาผู้ยอดสงสาร
ทั้งฝูงกำนัลนงคราญ เห็นผ่านฟ้าไล่มาจะฆ่าตี
ตกใจตัวสั่นขวัญหาย วิ่งร้องวุ่นวายอึงมี่
บ้างล้มลุกคลุกคลานไม่สมประดี อุตลุดทั้งที่ข้างใน

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ จึ่งพระชายาวิลาวัณย์ ก็ปรึกษานางกำนัลน้อยใหญ่
ซึ่งพระองค์วิปริตผิดไป ประหลาดใจเป็นพ้นคณนา
จำจะทูลให้ทราบบาทบงสุ์ พระชนนีบิตุรงค์นาถา
ว่าแล้วก็พากันลีลา มายังที่เฝ้าทันที

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ ครั้นถึงจึ่งกราบบังคมทูล นเรนทร์สูรธิราชทั้งสองศรี
บัดนี้พระโอรสร่วมชีวี เสด็จมาเข้าที่บรรทมใน
มิได้ออกโสรจสรงเสวย จะเริงรื่นชื่นเชยก็หาไม่
ข้าบาทพากันเข้าไป เฝ้าในแท่นที่ไสยา
ไม่ตรัสปราศรัยสิ่งใดด้วย ฉวยชักพระขรรค์คมกล้า
ลุกไล่อุตลุดโกลา จะฆ่าให้ม้วยชีวัน
เห็นพระจริตผิดประหลาด ร้ายกาจคลั่งคลุ้มหุนหัน
อย่างนี้ไม่มีแต่ปางบรรพ์ กัลยาทูลพลางทางโศกี

ฯ ๘ คำ ฯ โอด

๏ เมื่อนั้น พระทรงภพลบโลกทั้งสองศรี
ฟังพระสุณิสาพาที ดั่งอัคคีเผาอกตกใจ
นิ่งขึงตะลึงไปทั้งองค์ ปิ้มจะทรงสมประดีไว้มิได้
เออเห็นผิวพักตร์เศร้าไป ก็หลากใจอยู่แล้วแต่แรกมา
เหตุไฉนเป็นได้ถึงเพียงนี้ ผิดทีอัศจรรย์นี่หนักหนา
ตรัสพลางรับเสด็จลีลา ไปปราสาทลูกยาวิลาวัณย์

ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ

๏ ครั้นถึงจึ่งสองพระทรงยศ กอดองค์โอรสแล้วรับขวัญ
แสนโศกโศกาจาบัลย์ กันแสงเพียงสิ้นสมประดี
ลูบหลังปลอบถามด้วยวาจา แก้วตาพ่อผู้เฉลิมศรี
ไฉนมาโศกศัลย์เแสนทวี เป็นถึงเพียงนี้นะลูกรัก
จงบอกพ่อเถิดทูนเกล้า เล่าให้แม่ฟังจงตระหนัก
เหตุผลกลใดหลากนัก จึ่งละล่ำละลักผิดไป
พ่อเป็นหน่อนาถสุริย์วงศ์ ทรงเดชปัญญาอัชฌาสัย
จงอุตส่าห์ระงับดับใจ จะได้เป็นที่พึ่งแก่ธาตรี

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น พระอุณรุททรงสวัสดิ์รัศมี
เหลือบดูพระชนกชนนี สมประดีเสื่อมสิ้นในวิญญาณ์
มิได้ถวายอภิวาท สองกษัตริย์ธิราชนาถา
ผินผันพักตร์เสียไม่เจรจา กันแสงโศกาหนักไป

ฯ ๔ คำ ฯ โอด

๏ เมื่อนั้น สองพระองค์ผู้ทรงอัชฌาสัย
เห็นพระโอรสยศไกร มิได้เจรจาพาที
จะปลอบถามเท่าไรไม่ออกปาก แต่เบือนบากผินผันพักตร์หนี
ครวญคร่ำกำสรดแสนทวี พระโมลีโลกยิ่งอัศจรรย์
ความทุกข์แสนทุกข์ทับจิต พ่างเพียงชีวิตจะอาสัญ
แสนโศกโศกาจาบัลย์ ทรงธรรม์รํ่ารักพระลูกยา

ฯ ๖ คำ ฯ โอด

โอ้

๏ โอ้ว่าพ่อผู้ดวงเนตร มารดรบิตุเรศซ้ายขวา
ทรงสิริฤทธิ์เดชศักดา ปรีชาชาญเลิศประเสริฐนัก
แต่คลอดมาแม่มั่นสำคัญใจ ว่าได้ดวงแก้วพญาจักร
สมคิดบิดาผดุงรัก จะให้เป็นปิ่นปักธาตรี
สารพันพร้อมสรรพดับโศก เฉลิมโลกรูปทรงส่งศรี
ไฉนพ่อผู้ดวงชีวี มาเป็นดั่งนี้ประหลาดใจ
แม้นเจ้าไม่หายคลายคลุ้ม จะเรื้อรุมทุกข์ทนหม่นไหม้
เสียจริตผิดเพศกษัตริย์ไป มิได้สมประดีคืนมา
บิตุเรศมารดาทั้งสองนี้ น่าที่จะดับสังขาร์
ร่ำพลางกันแสงโศกา ดั่งว่าจะสิ้นชีวัน

ฯ ๑๐ คำ ฯ โอด

ร่าย

๏ ครั้นคลายอาดูรพูนเทวษ องค์พระบิตุเรศรังสรรค์
ก็เสด็จย่างเยื้องจรจรัล ออกพระโรงสุวรรณรูจี

ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ

๏ จึ่งมีบรรหารสิงหนาท ถามพี่เลี้ยงราชทั้งสี่
ลูกเราไปประพาสพนาลี มีเหตุเภทพาลประการใด
กลับมานิเวศน์แสนสวัสดิ์ จึ่งวิบัติเป็นถึงเพียงนี้ได้
คลุ้มคลั่งวิปริตผิดไป ความจริงอย่างไรจงบอกมา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น พระพี่เลี้ยงผู้มียศถา
นบนิ้วสนองพระบัญชา เดิมพระยอดฟ้าสุริย์วงศ์
องค์เดียวขึ้นทรงมโนมัย ตามกวางไปในไพรระหง
จนชายบ่ายแสงสุริยง รี้พลจัตุรงค์จึ่งไปทัน
เข้าอาศัยนิโครธฉายา จนเวลาสิ้นแสงสุริย์ฉัน
ให้ปลูกศาลแต่งการพลีกรรม อภิวันท์สังเวยดุษฎี
แก่พระไทรไพรพฤกษ์เทเวศ ให้คุ้มเภทภัยในพนาศรี
แล้วบรรทมแท่นรถรูจี จนรวีไขแสงรุโณทัย
ตื่นขึ้นตรัสเล่าแก่ข้าบาท ว่าได้ไปสมพาสพิสมัย
ด้วยอนงค์วนิดายาใจ ทรงโฉมวิไลลาวัณย์
ในปราสาทแก้วแววฟ้า เพียงมหาวิมานดุสิตสวรรค์
ประดับด้วยสาวสนมอเนกนันต์ พรายพรรณยศยิ่งล้วนศฤงคาร
ข้าทูลว่าเห็นจะเป็นจิต เคยสนิทในรสสงสาร
ให้เคลิ้มไคล้ใฝ่ฝันบันดาล ในการยินดีกรีฑา
พระองค์กริ้วโกรธพิโรธร่ำ ครวญคร่ำคลั่งไปแต่ในป่า
เหตุนี้อุบัติเป็นสัจจา ผ่านฟ้าจงโปรดปรานี

ฯ ๑๖ คำ ฯ


[๑] ข้อความนี้ ถึง “สะกดสองกษัตราด้วยฤทธี” ฉบับพิมพ์ก่อนหน้านี้คัดลอกตกไป จึงคัดลอก จัดพิมพ์เพิ่มเติม จากต้นฉบับหนังสือสมุดไทย เลขที่ ๖๓๑ ตู้ ๑๔๑๕ มัดที่ ๒๑๖/๑

[๒] ทำนองเพลงของบทนี้ มีการแก้ไขเพิ่มเติมด้วยดินสอขาวว่าให้ใช้เพลง “กระต่ายชมเดือน” ซึ่งน่าจะเป็นการแก้ไขเพื่อการแสดง

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ