ตอนที่ ๑๒ ท้าวกรุงพาณกับนางไวยกาขอนางอุษามาเลี้ยงเป็นธิดา

๏ มาจะกล่าวบทไป ถึงหมู่อสูรใจหาญ
บรรดาซึ่งเป็นพวกพราน ในสถานบุรีรัตนา
เคยไปล่าไล่มฤคี ยังอรัญที่ราวป่า
ถึงกำหนดวันซึ่งสัญญา ชักชวนกันมาวุ่นไป
บ้างถือแหลนหลาวธนูศร หน้าไม้โตมรหอกใหญ่
บ่วงบาศข่ายครืนปืนไฟ แล้วออกไปจากราชธานี

ฯ ๖ คำ ฯ กราว

๏ ครั้นถึงหิมวาพนาวาส ถิ่นที่มิคชาติเสือสีห์
บ้างขึงข่ายรายบ่วงเป็นโกลี แล้วแยกไปในที่ดงดอน
ด้อมดูหมู่เนื้อในพงพุ่ม ทุกสุมทุมท่าธารสิงขร
ครั้นเห็นโห่กระทบแล้วตบกร ตามต้อนไล่ลัดสกัดมา

ฯ ๔ คำ ฯ เชิด

๏ จับได้หมู่เนื้อเสือสิงห์ โคกระทิงแรดควายกระต่ายป่า
กวางทรายสุกรกิเลนลา ฉวยคว้าฟาดลงกับดินดาน
ที่ติดบ่วงกลิ้งเกลือกเสือกดิ้น จับฟัดกัดกินเป็นอาหาร
เฮฮาร่าเริงสำราญ ทุกหมู่พวกพรานชาญฉกรรจ์

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ ครั้นเสร็จซึ่งกินมังสา ก็ปรีดาผาสุกเกษมสันต์
แล้วตัดทิ้งเชือกเขาเถาวัลย์ มามัดผูกพันมฤคี
กวางทรายหมีหมูสุกร จับใส่หาบคอนอึงมี่
ได้น้อยไม่เต็มท่วงที อสุรีก็พากันล่าไป

ฯ ๔ คำ ฯ เชิด

๏ มาใกล้บริเวณวนาศรม พระบรมสุธาอาจารย์ใหญ่
เห็นร่มรังบังแสงอโณทัย ก็เข้าหยุดอาศัยพร้อมกัน

ฯ ๒ คำ ฯ

ช้า

๏ เมื่อนั้น ฝ่ายนางอุษาสาวสวรรค์
แต่กำเนิดเกิดในบุษบัน พระนักธรรม์เอามาเลี้ยงไว้
จำเริญรุ่นชันษาได้เจ็ดปี สูงศรีผ่องเพียงแขไข
กล้องแกล้งแน่งน้อยอำไพ วิลาสเลิศวิไลลักขณา
เทริดทรงองค์อิ่มพริ้มเพรา ดั่งทองทิพหล่อเหลาเลขา
งามละม่อมพร้อมจริตกิริยา ศรีสวัสดิ์วัฒนาปรีชาชาญ
พจนารถแสนฉลาดเฉลียวล้ำ ถ้อยคำสุนทรอ่อนหวาน
ไม่มีโรคภัยแผ้วพาน แสนสุขสำราญทุกคืนวัน

ฯ ๘ คำ ฯ

พระทอง

๏ เช้าเย็นเที่ยวเล่นริมอาวาส ชมช่อบุปผชาติเกษมสันต์
เลือกเด็ดดอกดวงพวงพรรณ ซึ่งรายรอบอรัญกุฎีดง
ลำดวนสารภีมะลิลา แก้วกุหลาบจำปามหาหงส์
เบญจมาศชาตบุษย์ประยงค์ กาหลงยี่สุ่นพิกุลกาญจน์
สาวหยุดพุทธชาดนางแย้ม สุกรมแกมพะยอมหอมหวาน
การะเกดกรรณิการ์ชบาบาน พุดตานชงโคโยทะกา
เก็บพลางพลางชมคณานก หกโหนโจนจับพฤกษา
วายุภักษ์จักโกระวาลา กะหรอดแก้วสาลิกาโนรี
ภิรมย์รังอาศัยรายรอบ เขตขอบอาศรมฤๅษี
แล้วลำดับบุปผามาลี ถวายพระมุนีบูชาไฟ

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น หมู่มารพรานป่าน้อยใหญ่
แอบนั่งเรียงรายที่ชายไพร ตั้งใจคอยหมู่มฤคา
แลไปเห็นนางอนงค์น้อย แช่มช้อยเที่ยวเก็บบุปผา
งามทรงวงพักตร์ลักขณา ทั่วทั้งกายาไม่ราคิน
ผิวเนื้อเรื่อเรืองเหลืองอร่าม ยิ่งดูยิ่งงามพร้อมสิ้น
เพียงเทพธิดาในเมืองอินทร์ อสุรินทร์ฉงนสนเท่ห์ใจ
จะว่าเป็นเชื้อวงศ์พระมุนี หรือนางนี้เธอได้มาแต่ไหน
จึ่งอยู่ยังที่กุฎีไพร เราไม่ได้เห็นแต่ก่อนมา
ต่างคนต่างคิดสะกิดกัน นางนี้อัศจรรย์หนักหนา
ครั้นเราจะลักไปพารา ถวายองค์พญาอสุรี
เป็นความชอบไว้ไนเบื้องบาท ก็เกรงกลัวอำนาจพระฤๅษี
ทรงวาจาสิทธิ์ฤทธี มีตบะกิจเชี่ยวชาญ

ฯ ๑๒ คำ ฯ เจรจา

๏ จะทำฉะนี้ก็มิได้ เราจะกลับคืนไปราชฐาน
กราบทูลให้ทราบบทมาลย์ พระผู้ผ่านบุรีรัตนา
ครั้นคิดเห็นพร้อมยอมกัน จึ่งพวกกุมภัณฑ์พรานป่า
บ้างหอบคอนโคถึกมฤคา รีบเร่งกลับมายังธานี

ฯ ๔ คำ ฯ เชิด

ช้า

๏ เมื่อนั้น ท้าวพาณาสูรยักษี
ครั้นค่ำยํ่าราษราตรี เสด็จเข้าที่แท่นอลงกรณ์
เอนองค์ลงเหนือทิพอาสน์ สำราญราชฤทัยในบรรจถรณ์
หอมกลิ่นมาลัยขจายจร เกสรโกสุมปทุมมาลย์
ฟังเสียงสำเนียงนางขับ ร้องรับรี่เรื่อยเฉื่อยฉาน
โอดพันพิณเพลงบรรเลงลาน ประสานศัพท์ดนตรีนี่นัน
พร้อมเพราะเสนาะสำเนียง ดั่งหนึ่งนางจำเรียงเพลงสวรรค์
จับใจเพลิดเพลินจำเริญกรรณ กุมภัณฑ์ก็เคลิ้มหลับไป
แต่มัชฌิมยามย่ำมา จนเวลาล่วงปัจจุสมัย
นิมิตฝันเป็นอัศจรรย์ใจ ภูวไนยผวาตื่นขึ้นทันที

ฯ ๑๐ คำ ฯ

๏ โสรจสรงทรงเครื่องอาภรณ์ จับคทาธรแก้วมณีศรี
บทจรจากห้องรูจี เสด็จออกยังที่พระโรงคัล

ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ

๏ ลดองค์ลงเหนือบัลลังก์อาสน์ พร้อมราชสุริย์วงศ์รังสรรค์
ประโรหิตเสนาแน่นนันต์ บังคมคัลเกลื่อนกลาดดาษดา

ฯ ๒ คำ ฯ

๏ จึ่งมีสีหนาทวาที แก่โหราธิบดีซ้ายขวา
คืนนี้เราเข้าที่ไสยา ฝันว่าได้ดวงปทุมมาลย์
กระพุ่มพูเชิดชูไว้กับหัตถ์ ระบัดแบ่งเกสรหอมหวาน
ประทับองค์ชมบุษบงบาน โกเมศบันดาลเป็นเพลิงพราย
ติดขึ้นแต่ผกาเกสร เร่าร้อนเปลวแรงแสงฉาย
ลามไหม้ทั่วตนสกนธ์กาย ฝันนี้ดีร้ายประการใด

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ บัดนี้ ประโรหิตโหราผู้ใหญ่
ได้ฟังบรรหารภูวไนย พิเคราะห์ไปโดยข้อพระสุบิน
ลอบใส่ในตำรับไสยเวท ก็เห็นเหตุร้ายร้อนทุกสิ่งสิ้น
แต่ท้าวหัสเนตรธิบดินทร์ ดลใจอสุรินทร์โหรา
สิ่งซึ่งไภยันอันตราย ให้กลับกลายว่าดีพร้อมหน้า
จึ่งก้มเกล้ากราบลงกับบาทา ทูลองค์พญากุมภัณฑ์
อันลักษณะพระสุบินนิมิตนี้ จะได้แก่ภูมีแม่นมั่น
ด้วยเป็นสังหรณ์เทวัญ ผลนั้นมิใช่พยากรณ์
ซึ่งว่าฝันได้สุบงกช อันรื่นรสเสาวคนธ์เกสร
จะได้นางกุมารีอรชร มาเฉลิมพระนครรัตนา
ซึ่งเป็นไฟไหม้ลามทั้งองค์ จะยิ่งทรงอานุภาพแกล้วกล้า
ปรากฏยศเกียรติเดชา แผ่ทั่วฟากฟ้าสุธาธาร
ไม่มีผู้ใดจะต่อฤทธิ์ ดั่งเพลิงพิษรุ่งแรงแสงฉาน
เป็นเอกองค์เดียวในจักรวาล จะแจ้งเหตุการณ์ในวันนี้

ฯ ๑๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น ท้าวพาณาสูรยักษี
ฟังโหรทำนายทายว่าดี อสุรีชื่นชอบหฤทัย
ผลที่จะมาถึงซึ่งชีวิต ให้มืดมิดหารู้ตัวไม่
ตรัสประภาษราชกิจทั้งปวงไป อยู่ในท่ามกลางเสนา

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ บัดนั้น ฝ่ายพวกหมู่มารพรานป่า
ครั้นเช้าก็ชวนกันมา เฝ้าองค์พญาอสุรี

ฯ ๒ คำ ฯ เชิด

๏ ต่างตนน้อมเกล้าบังคมบาท กรุงพาณาราชยักษี
ทูลว่าตัวข้าทั้งปวงนี้ ออกไปเที่ยวที่หิมพานต์
ล่าไล่ฝูงเนื้อเสือสัตว์ ในจังหวัดใกล้อาศรมสถาน
พบทาริกายุพาพาล โฉมปานนางฟ้าสุราลัย
อรชรอ้อนแอ้นทั้งอินทรีย์ แต่เห็นมาไม่มีใครเปรียบได้
เล่นอยู่ยังที่กุฎีไพร แห่งองค์ท่านไทนักธรรม์
ถ้าได้มาไว้ในเมือง จะระบือลือเลื่องทุกเขตขัณฑ์
ควรที่พระธิดาวิลาวัณย์ เฉลิมศรีไอศวรรย์อสุรา

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น องค์ท้าวกรุงพาณยักษา
ฟังพรานทูลแจ้งกิจจา ดั่งได้ฟากฟ้าดุษฎี
ยี่สิบหัตถ์ตบหัตถ์ครื้นครั่น สิบปากสรวลสนั่นอึงมี่
แล้วประทานรางวัลให้ทันที แก่หมู่อสุรีพรานไพร
แก้วแหวนเงินทองเสื้อผ้า โหรหลังโหรหน้าก็แจกให้
แล้วสั่งเสนาผู้ร่วมใจ ให้เตรียมพลไกรกุมภัณฑ์
จะออกไปมัสการพระดาบส อันทรงพรตยอดญาณฌานขยัน
ยังที่ศาลอารัญ ให้ทันในรุ่งราตรี

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ สั่งเสร็จเสด็จยุรยาตร จากอาสน์พระที่นั่งมณีศรี
ย่างเยื้องกรายกรจรลี เข้าที่ปราสาทรัตนา

ฯ ๒ คำ ฯ เสมอ

๏ ลดองค์ลงเหนือบัลลังก์รัตน์ ตรัสแก่อัคเรศเสน่หา
เล่าความแต่ต้นจนปลายมา ตามพรานป่าแจ้งทุกประการ
เราก็ไร้โอรสบุตรี จะสืบศรีวงศามหาศาล
ตัวพี่กับเจ้าเยาวมาลย์ จะออกไปมัสการพระนักธรรม์
ขอนางทาริกามาเลี้ยงไว้ ที่ในนิเวศน์เขตขัณฑ์
ต่างบุตรอันเกิดในครรภ์ ของขวัญเมืองมิ่งวนิดา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น โฉมนางไวยกาเสน่หา
ได้ฟังพระราชบัญชา แสนโสมนัสสาพันทวี
จึ่งนบนิ้วเหนือเกศบังคมทูล นเรนทร์สูรปิ่นภพเรืองศรี
ซึ่งจะไปขอนางกุมารี ข้าบาทยินดีเป็นสุดคิด
สองกษัตริย์ตรัสสนทนากัน เกษมสันต์ชื่นชมภิรมย์จิต
จนค่ำสิ้นแสงพระอาทิตย์ จันทร์แจ่มชวลิตในเมฆา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ บัดนั้น เสนีผู้มียศถา
รับสั่งพระองค์ทรงนครา ก็ออกจากท้องพระโรงชัย

ฯ ๒ คำ ฯ ปราม

ยานี

๏ จัดหมู่โยธาอันสามารถ เป็นกองพยุหบาตรกระบวนใหญ่
ต้นเชือกแต่พื้นถือปืนไฟ ใส่เสื้อชมพูเป็นคู่กัน
ถัดมากุมหอกกลอกแกว่ง เสื้อแดงดวงลายฉายฉัน
ถัดมาขัดดาบยืนยัน ใส่เสื้อสีจันทน์สุพรรณราย
ถัดไปเสื้อโหมดม่วงอ่อน กรกุมธนูศรประลองสาย
ถัดไปถือทวนกริชกราย สอดใส่เสื้อลายเขียวทอง
เทียบทั้งรถทรงอลงการ ทวยหาญเรียบริ้วเป็นทิวท่อง
ล้วนเหี้ยมฮึกพันลึกลำพอง ทุกกองคอยเสด็จยาตรา

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น ท้าวกรุงพาณราชยักษา
ครั้นรุ่งสางสว่างเวลา เสด็จเข้ามาที่สนานกาย

ฯ ๒ คำ ฯ

โทน

๏ ปทุมทองโปรยละอองดั่งฝอยฝน สำราญรื่นชื่นชลกระแสสาย
ทรงสุคนธ์ปนทิพสุพรรณพราย สนับเพลาพลอยรายเชิงงอนงาม
ภูษาทองประสานก้านกระหนก แย่งยกลายร่วงดวงอร่าม
ชายแครงชายไหวสุวรรณวาม ฉลององค์ทรงงามสังเวียนวรรณ
ตาบทิศทับทรวงมุกดาหาร สะอิ้งแก้วสังวาลดวงกุดั่น
ทองกรมังกรเกี้ยวกัน พาหุรัดนาคพันชิงดวง
ธำมรงค์เรือนเก็จเพชรพลาม มงกุฎแก้วแวววามรุ้งร่วง
ห้อยกุณฑลทัดดอกไม้พวง กรรเจียกจอนซ้อนดวงทับทิมพราย
จับพระขรรค์แก้วแววฟ้า ชวนนางไวยกาโฉมฉาย
เสด็จจากห้องสุวรรณพรรณราย กรายกรไปขึ้นพิชัยรถ

ฯ ๑๐ คำ ฯ บาทสกุณี

โทน

๏ รถเอ๋ยรถประพาส งามวิลาสกำกงอลงกต
งามแปรกแอกงอนอ่อนชด งามชั้นหลั่นลดบัลลังก์ลอย
งามเสากาบเก็จเพชรคั่น งามกระหนกเครือวัลย์ช่อห้อย
งามมุกสุกพลามอร่ามพลอย งามยอดแสงย้อยด้วยโกเมน
งามเทียมสิงหราชผาดผาย งามสารถีกรายกลอกเขน
งามเครื่องสูงบังสุริเยนทร์ งามเกณฑ์แห่เรียบระเบียบจร
งามเสียงแตรสังข์ประโคมครื้น งามพื้นเรี่ยรายด้วยทรายอ่อน
งามฤดูบุปผชาติอรชร พเนจรนำหน้าพาไป

ฯ ๘ คำ ฯ เชิด

๏ เดินโดยมรคาพนาเวศ เข้าเขตหิมวาป่าใหญ่
รีบรถรีบพลสกลไกร มาใกล้บริเวณกุฎี
แลเห็นหลังคาอาศรม แห่งองค์บรมฤๅษี
ให้หยุดพหลโยธี ประทับที่ริมธารชายดง
ลงจากรถรัตโนภาส กับโฉมอัครราชนวลหง
ประดับด้วยฝูงนางอนงค์ เสด็จตรงไปบรรณศาลา

ฯ ๖ คำ ฯ เสมอ

๏ ครั้นถึงจึ่งสองกษัตริย์ ประนมหัตถ์เหนือเกล้าเกศา
ถวายมัสการพระสิทธา แล้วกล่าววาจาอันสุนทร
ข้าแต่พระผู้นิรทุกข์ พระองค์ค่อยสุขสโมสร
ซึ่งผนวชนานในพนาดร โรคร้อนสิ่งใดไม่แผ้วพาน
อันเผือกมันพฤกษาผลาผล ไม่ขัดสนพอหาเป็นอาหาร
งูร้ายมิได้กรายให้รำคาญ เหลือบยุงริ้นร่านไม่ราวี
เสือสัตว์จัตุบาททั้งหลาย แรดร้ายกาสรราชสีห์
อันแรงฤทธิ์หยาบใหญ่เหล่านี้ ยังย่ำยีบ้างหรือพระสิทธา

ฯ ๘ คำ ฯ เจรจา

๏ เมื่อนั้น พระดาบสผู้ทรงสิกขา
ฟังท้าวกรุงพาณพจนา จึงกล่าววาจาตอบไป
ดูก่อนพระองค์ผู้ทรงยศ แต่รูปสร้างพรตอยู่ป่าใหญ่
ไม่มีทุกข์โศกโรคภัย สัตว์ร้ายมิได้ราวี
ผลไม้เปรี้ยวหวานเผือกมัน คัดฉันโดยเพศฤๅษี
ไม่ยากกายหาง่ายสะดวกดี พอเป็นที่ตั้งเมตตาฌาน
ซึ่งเสด็จออกมาทั้งสององค์ พร้อมพวกจตุรงค์ทวยหาญ
ที่ในอรัญกันดาร ผ่านฟ้าจะไปแห่งใด

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น พญามารผู้มีอัชฌาสัย
ได้ฟังก็ตรัสเล่าไป ถวายองค์ท่านไท้พระสิทธา
เดิมข้าเข้าที่ไสยาสน์ สำราญราชบรมสุขา
ฝันว่าได้ดวงปทุมา บานแบ่งผกาอรชร
เชยชื่นรื่นรสเรณูนวล หอมหวนเสาวคนธ์เกสร
ตื่นขึ้นรุ่งศรีรวีวร โหรทูลพยากรณ์ทำนาย
ว่าจะได้ทาริกาแน่งน้อย เสาวภาคย์แช่มช้อยโฉมฉาย
ความยินดีซาบสกนธ์กาย พอนายพรานป่าพนาลี
เข้ามาแจ้งว่าไปล่าสัตว์ ในจังหวัดหิมวาพนาศรี
พบองค์เยาวเรศกุมารี อยู่ที่พระบรรณศาลา
โหรทายพรานทูลเห็นสมจริง โยมยิ่งแสนโสมนัสสา
จึ่งพากันดั้นดงออกมา มัสการบาทาพระอาจารย์

ฯ ๑๒ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น พระมุนีผู้ปรีชาหาญ
ได้ฟังบัญชาพญามาร ก็ตริการรำพึงคะนึงไป
อันท้าวกรุงพาณเจรจา จะกล่าวแกล้งแต่งว่านั้นหาไม่
เธอรู้ตระหนักประจักษ์ใจ กูจะอำพรางไว้ก็ใช่ที
คิดแล้วจึ่งเรียกหลานรัก เจ้าผู้ทรงลักษณ์เฉลิมศรี
จงออกมานอกกุฎี อัญชุลีทั้งสองกษัตรา

ฯ ๖ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น จึ่งโฉมนวลนางอุษา
ได้ฟังองค์พระอัยกา ก็คลานออกมาทันใด
กฤษฎาชุลีขึ้นเหนือเกศ เยาวเรศบังคมประนมไหว้
ทั้งสองกษัตริย์เลิศไกร ด้วยใจเคารพยินดี

ฯ ๔ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น ท้าวพาณาสูรยักษี
กับนางไวยกาเทวี พิศโฉมกุมารีกัลยา
วิไลลักษณ์แฉล้มแช่มช้อย แน่งน้อยน่ารักหนักหนา
ผิวพรรณผุดผ่องดั่งทองทา ทั้งจริตกิริยาจำเริญใจ
พิศพลางพลางแสนโสมนัส พูนเพิ่มประดิพัทธ์พิสมัย
จึ่งกล่าวสุนทรถามไป อันองค์อรไทน้อยนี้
สุริย์วงศ์บิตุรงค์มารดร ถิ่นฐานนามกรโฉมศรี
อยู่ไหนชื่อไรพระมุนี นางนี้พระได้แห่งใดมา

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น พระผู้ทรงญาณฌานกล้า
ฟังรสพจนารถอสุรา จึ่งกล่าววาจาตอบไป
อันทาริกาน้อยนี้ บิตุเรศชนนีหามีไม่
ใช่วงศ์พงศ์พันธุ์ผู้ใด เกิดในดอกดวงปทุมมาลย์
บริสุทธิ์ผุดพ้นวาริน แย้มผกากลีบกลิ่นหอมหวาน
ในโบกขรณีนทีธาร แทบสถานอาศรมศาลา
รูปเห็นจึ่งเอามาเลี้ยงไว้ ให้นามชื่อนางอุษา
จนจำเริญวัยวัฒนา อายุกัลยาได้เจ็ดปี

ฯ ๘ คำ ฯ

๏ เมื่อนั้น ท้าวพาณาสูรยักษี
กับองค์อัครราชเทวี ได้ฟังวาทีพระนักพรต
พระปีติแผ่ผ่านซ่านซาบ อิ่มอาบไปทั่วทั้งกายหมด
จึ่งกล่าวสุนทรมธุรส แก่พระดาบสเลิศไกร
อันตัวของโยมฟังสองนี้ โอรสบุตรีหามีไม่
ซึ่งจะสืบสุริย์วงศ์ไป ที่ในรัตนาเมืองมาร
จึ่งตั้งใจหวังมาทูลบาท พระมุนีนาถปรีชาหาญ
จะขอนางอุษายุพาพาล ผู้ปานชีวิตพระสิทธา
ไปเลี้ยงเป็นราชบุตรี เฉลิมศรีนคเรศยักษา
ให้ปรากฏยศเลื่องลือชา เป็นมหามหัศอัศจรรย์
พระองค์จะพ้นปลิโพธ[๑] ผู้เดียวสันโดษเกษมสันต์
โปรดข้าบาทเถิดพระนักธรรม์ เหมือนให้วงศ์กุมภัณฑ์เป็นสุขไป


[๑] ปลิโพธ หมายถึง ความกังวล ความห่วงใย

 

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ