อาการไข้อันบังเกิดแห่งกุมารกุมารีทั้งหลาย

สิทธิการิยะ จะกล่าวอาการไข้อันบังเกิดแห่งกุมารกุมารีทั้งหลายให้แพทย์พึงรู้โดยสังเขป

อนึ่งถ้าแลเห็นเอ็นนิ้วชี้แห่งกุมารนั้น แดงขึ้นมาดุจน้ำชาตก็ดี ดุจแสงไฟก็ดี นั้นเปนไข้เพื่อทรางแดง แลไฟธาตุกำเริบประกอบยาเพื่อทรางแดง จึงจะชอบโรคชอบไฟธาตุ จึงจะชูกำลัง

อนึ่งไข้เพื่อเสมหะนั้นกินเข้ากินนมย่อมให้ราก อนึ่งถ้าไข้เพื่อลมนั้นมักนอนเงียบอยู่ แลให้ตานั้นแข็งแลคางแข็ง แลให้ตานั้นมัวลง แลให้พิจารณาดูแต่ตานั้นเถิด

อนึ่งถ้าเปนเพื่อไฟธาตุ แลเสมหะระคนกัน ให้จักษุนั้นใสอยู่มิได้มัว

ถ้าไข้ในเดือนอ้าย เดือนยี่ เดือนสาม ห้ามอย่าให้มารดากินฟักเขียว

ถ้าไข้ในเดือนสี่ เดือนห้า เดือนหก เดือนเจ็ด เดือนแปด ห้าม​อย่าให้มารดากินน้ำอ้อยน้ำตาล แลอย่าให้อาบน้ำฝน แลกินผลไม้อันหวาน

ถ้าไข้ในเดือนเก้า เดือนสิบ เดือนสิบเอ็จ เดือนสิบสอง ห้ามอย่าให้มารดากินเนื้อดิบแลปลาดิบ ผักพล่าปลายำทั้งปวง

----------------------------

บัดนี้จะกล่าวสรรพยาสำหรับโรคทั้งปวงนั้นต่อไปโดยสังเขป

ยาชื่อเบ็ญจตาล ขนานนี้ ท่านให้เอา ตาลทั้งห้า จันทน์ทั้งสอง ๑ ชะเอมทั้งสอง เทียนทั้งห้า ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ ผลจันทน์ ๑ เบ็ญจกานี ๑ มะกล่ำเครือ ๑ รวมยา ๑๙ สี่งนื้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ แล้วจึ่งเอาผลประคำดีควายต้มเอาน้ำเปนกระสายบดทำแท่งไว้ ถ้าตกมูกตกโลหิตละลายสุรากิน ถ้ากระหายน้ำหรืออาเจียนละลายน้ำร้อนกิน ถ้ามิฟังเอาชะเอมผลจันทน์รำหัดกิน ถ้ามิฟังละลายน้ำใบสวาดกิน ถ้าตัวร้อนนักเปนไข้เพื่อกำเดาแลลม ละลายน้ำดอกไม้พิมเสนรำหัดกิน ถ้าเย็นกระหม่อมนักเปนไข้เพื่อเสมหะแลลมระคนกัน ละลายน้ำชุมเห็ดเทศกิน ถ้าอาเจียนแลตัวร้อนผิวเนื้อเหลืองเปนเพื่อเสมหะแลดีระคนกัน ละลายน้ำจันทน์กินดืนัก ถ้าเปนประการต่างๆ ให้แพทย์แก้ด้วยยาเบ็ญจตาลนี้ก่อน ยักกระสายเอาตามคำภีร์สรรพคุณซึ่งจะควรกับโรคนั้นเถิด

ยาแก้ลมกุมารแลให้หน้าเขียว มักดูสูงดูหลังคาเปนต้น ขนานนี้ท่านให้เอาหิงคุ์ยางโพ ๑ เทียนดำ ๒ เทียนขาว ๓ กระเทียม ๔ ​กะพังโหม ๘ รวมยา ๕ สิ่งนี้ทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายน้ำสุรากินแก้ปวดเสมหะเหน้าในท้อง แลเจ็บท้องๆ ขึ้นแลให้อาเจียนเพราะธาตุมิปรกตินั้นหายดีนัก

ถ้ากุมารกุมารีผู้ใดไข้แต่เช้าถึงเที่ยงนั้น โทษเสมหะโทษกำเดาระคนกัน ทรางแลเขม่าจึ่งพลอยในภายในด้วย จึ่งให้กินอาหารมิได้ เพราะเสมหะเปนกำลัง บางทีเสมหะเหน้าจึ่งให้ตกมูกตกโลหิต

ถ้าจะแก้ให้เอายาขนานนี้แก้ ท่านให้เอาว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ เนรภูสี ๑ สังกรณี ๑ เทียนดำ ๑ เทียนแดง ๑ ชะเอมทั้งสอง มะกล่ำเครือ ๑ รวมยา ๙ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณบดทำแท่งไว้กินแก้ตัวร้อนละลายน้ำดอกไม้กิน ถ้าจะแก้ตานแก้ทรางละลายสุรากิน ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำจันทน์กินดีนัก

ยาผายพิศม์สรรพพิศม์ทั้งปวง ขนานนี้ท่านให้เอารากไคร้เครือต้น ๑ รากไคร้เครือ ๑ พิศนาด ๑ ปลาไหลเผือก ๑ รากนมแมว ๑ กรักขี ๑ กระดูกงูเหลือม ๑ สังข์ ๑ มุก ๑ กำมะถันแดง ๑ ดีปลี ๑ เนรภูสี ๑ เบ็ญจกานี ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ เมล็ดในสเดา ๑ รวมยา ๑๖ สิ่งนี้เอาสิ่งละ ๑ สลึง มะขามป้อม ๒ สลึง หัวมหากาฬ ๒ สลึง จันทน์ขาว ๒ สลึง กระดูกแร้ง ๒ สลึง เปล้าน้อย ๒ สลึง ระย่อม ๒ สลึง กฤษณา ๒ สลึง กะลำภัก ๒ สลึง กรามแรด ๒ สลึง กรามช้าง ๒ สลึง เขี้ยวเสือ ๒ สลึง เขี้ยวจรเข้ ๒ สลึง บัลลังก์ศิลา ๒ สลึง ผลจันทน์ ๒ สลึง กระดองเต่าเหลือง ๒ สลึง ผลสารพัดพิศม์ ๒ สลึง ​ยาดำ ๑๒ บาท ๒ สลึง รวมยา ๓๒ สิ่งนี้กระทำให้เปนจุณ บดทำแท่งไว้เท่าผลทองหลาง ตากให้แห้งใส่ขวดไว้อย่าให้ลมเข้าได้ แก้พิศม์ฝีดาษฝียอดเดียวแลพิศม์ทรางอันร้ายทั้งปวง ซึ่งทำให้สลบไปแต่เช้าถึงเที่ยง ละลายด้วยน้ำดอกไม้เทศให้กินเข้าไป พอยาตกถึงท้องฟื้นขึ้นมา ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำมะเดื่อ ถ้าปวดมวนท้องนักแซกฝิ่นกิน ถ้ารากพิมเสนรำหัดดีนัก

ยาแก้ทรางแดงขนานนี้ ท่านให้เอา เบ็ญจกานี ๑ กระดูกงูเหลือม ๑ เขากวาง ๑ ชะเอมเทศ ๑ สมอพิเภก ๑ รากไคร้เครือ ๑ รวมยา ๖ สิ่งนี้เอาสิ่งละ ๑ เฟื้อง กระทำให้เปนจุณบดทำแท่งไว้ ละลายสุราทั้งกินทั้งกวาด เมื่อจะกวาดรำหัดพิมเสนกวาดแก้ทรางแดงแลทรางทั้งปวง

ยาจุดยอดทรางขนานนี้ ท่านให้เอา ใบกระเพรา ๑ ใบสวาด ๑ ใบชุมเห็ด ๑ กะเทียม ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ น้ำประสานทอง ๑ จุณสีแต่น้อยบดด้วยน้ำมะนาวทำแท่งไว้ ถ้าจะจุดในปากละลายสุราจุด ก้าเปนที่ฅอละลายน้ำปูนขาวจุดจำเภาะยอดที่ขึ้นนั้น

กำเนิดทรางอันหนึ่งหายอดมิได้ มีลำลาบแดงไปชื่อว่าทรางแดง ถ้าจะแก้เอารากคนทีสอฝนทา เอารากจิก ๑ กรามช้าง ๑ ฝนให้กินหาย

ทรางหนึ่งขึ้นขาวให้ราบไปหายอดมิได้ ชื่อว่าทรางเข้าเปลือก ถ้าจะแก้เอารากก้างปลาฝนลงทั้งกินทั้งทา ถ้าลงนักเอาราก​แมงคุดฝนกินหาย

ทรางหนึ่งขึ้นมาดังขุมเปือกหนา แลขาวเหลืองหน่อย ชื่อว่าทรางตะกั่ว ถ้าจะแก้เอารากหมอน้อยฝนทา เอารากมะตูมฝนกินหาย

ทรางหนึ่งขึ้นดังยอดสิว, ทรางนี้ร้ายชื่อว่าทรางขโมย ถ้าจะแก้เอารากตาลดำ ๑ รากตาลหม่อน ๑ ฝนทั้งกินทั้งทาหาย

ทรางหนึ่งขึ้นแล้วให้ลงไป ชื่อว่าทรางขุม ถ้าจะแก้เอารากกากะทิงฝนทั้งกินทั้งทาหาย

ทรางหนึ่งขึ้นแล้วฝ่อลงเปนหยุๆ ว่าทรางตาล ถ้าจะแก้เอารากฝ้ายแดง ๑ รากผักหวาน ๑ ฝนทั้งกินทั้งทาหาย

ถ้าแลทรางออกทั่วสรรพางค์กาย แลขึ้นกินที่อ่อนทุกแห่งนั้น ชื่อว่าทรางขโมยทรางขุมก็ว่า ถ้าจะแก้ท่านให้เอาน้ำตาลทรายจอก ๑ น้ำตาลหม่อนจอก ๑ น้ำตาลดำจอก ๑ น้ำตาลโตนดจอก ๑ น้ำตาลขะโมย ๓ จอก น้ำจิงจ้อจอก ๑ น้ำขี้ควายจอก ๑ น้ำมันงาจอก ๑ รวมยา ๘ สิ่งนี้เขี้ยวให้งวดหุงให้คงแต่น้ำมันทาทรางทั้งปวงดีนัก

ยาน้ำมันตานซ่านออกเปื่อยไปทั้งตัวท่านให้เอามะพร้าว ๓ ผลเอาแต่กะทิ ๑ น้ำมันงาถ้วย ๑ หุงให้คงแต่น้ำมันแล้วจึ่งเอาเทียนดำ ๑ เฟื้อง เทียนขาว ๑ เฟื้อง เทียนสัตบุษป ๑ เฟื้อง ฝิ่น ๑ เฟื้อง สีเสียด ๑ เฟื้อง ชันตะเคียน ๑ เฟื้อง รวมยา ๖ สิ่งนี้ ​ทำเปนจุณปรุงลงในน้ำมันทาสรรพตาล สรรพทรางที่ซ่านเปื่อยออกมานั้นหายดีนัก

ยาแก้ตานแก้ทราง ท่านให้เอาใบพรมมิ ๑ ชเอม ๑ มะกล่ำเครือ ๑ เกลือ ๑ ขันทศกร ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละภาคบดทำแท่งไว้กินไว้ทาก็ได้ แก้พิศม์ตานพิศม์ทรางทั้งปวงดีนัก

ยาแก้ไส้เดือน ท่านให้เอาเทียนเยาวภานี ๑ สลึง ชะเอม ๑ สลึง ใบพลู ๑ สลึง กรุงเขมา ๑ สลึง ผลมแว้งต้น ๑ สลึง ผลผลาญสัตรู ๕ สลึง ผลสแก ๓ สลึง น้ำประสานทอง ๓ สลึง รากจิก ๓ สลึง ขิงแครง ๓ สลึง สมอทั้งสามสิ่งละ ๒ สลึง รวมยา ๑๓ สิ่งนี้ทำเปนจุณบดทำแท่งไว้ละลายสุรากินตามกำลังแก้ตานแก้ทรางท้องขึ้นแลแก้พยาธิในท้องเกิดเปนไส้เดือนก็ดีได้กินยานี้ตกสิ้นเปนมหาวิเศศนัก

ยาต้มแก้ป้าง ท่านให้เอาตานขโมย ๑ ตาลเสี้ยน ๑ รากปีบ ๑ รากมะกล่ำเครือ ๑ รากเล็บมือนาง ๑ รากสวาด ๑ รากกะเพรา ๑ เปลือกสำโรง ๑ เปลือกส้มเสี้ยว ๑ รวมยา ๙ สิ่งนี้เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา ๑ กินแก้ตานแก้ทรางในอกแก้ป้างดีนัก

ภาคหนึ่งท่านให้เอารากมะกล่ำเครือ ๑ รากมะเขือขื่น ๑ เปลือกส้มเสี้ยว ๑ รากสำโรง ๑ รากเล็บมือนาง ๑ รากปีบ ๑ ผลพิลังกาสา ๑ รวมยา ๗ สิ่งนี้เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา ๑ กินแก้ป้างดีนัก

ยาแก้รากแก้สอึก ท่านให้เอาเข้าตอก ๑ ขันทศกร ๑ เปรียง​พระโค ๑ เกลือเทศ ๑ ยานี้เอาเสมอภาคบดละลายน้ำผลยอต้มกินหาย

ยาแก้ขัดเบา ๆ มิสดวก ท่านให้เอาว่านเปราะ ๑ พลูแก ๑ ใบน้ำเต้า ๑ ถ่านไฟป่าช้า ๑ อย่าให้เอาเสมอภาค (น่าจะเปนว่าให้เอาเสมอภาค) บดพอกหัวเหน่าดีนัก

ภาคหนึ่งแก้เบามิออก ท่านให้เอาว่านเปราะ ๑ ใบพลูแก ๑ พริก ๑ ขิง ๑ เอาเสมอภาคบดทาท้องน้อย แลหัวเหน่าหายดีนัก

ยาทาท้องแก้ท้องขึ้นแก้สอึก ท่านให้เอาพริกไทย ๑ ขิง ๑ กระเทียม ๑ หอม ๑ เกลือ ๑ หิงคุ ๑ หัวพลู ๑ เอาเสมอภาคบดทาท้องน้อยแก้ท้องขึ้นแก้สอึกหายดีนัก

ถ้าแก้เด็กลงมิหยุด ท่านให้เอาสนเทศ ๑ ผลประคำดีควาย ๑ แก่นปดู่ ๑ รากส้มป่อย ๑ รากชุมเห็ด ๑ เอาเสมอภาคต้ม ๓ เอา ๑ กินหาย

ยาต้มแก้ตานขโมย ท่านให้เอารากตาลโตนด ๕ ตำลึง รากตาลหม่อน ๕ ตำลึง เปลือกสนุ่น ๕ ตำลึง ขมิ้นอ้อย ๕ ตำลึง ตะไคร้ ๕ ตำลึง ต้ม ๓ เอา ๑ กินแก้ทรางแก้ไฟธาตุแก้ลมแลชูกำลังรำหัดพิมเสนกิน แลบำรุงธาตุให้เสมอกันเปนปรกติดีนัก

ยาแก้ทรางแดงทรางขุมทรางยวงก็ดี ท่านให้เอาใบมะกล่ำเครือ ๑ น้ำประสานทอง ๑ ชะเอมเทศ ๑ น้ำมัน (ต้นฉบับไม่ปรากฎว่าน้ำมันอะไร) จอก ๑ หุงทาลิ้นแก้ทรางในลำฅอทั้งปวงหาย ท่านตีค่าไว้ ๑๐ บาททอง

ยาชื่อเทพยานิมิตร ขนานนี้ ท่านให้เอารากไคร้เครือ ๑ พิศนาด ๑ รากเจตพังคี ๑ รากสังกรนี ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ เนรภูสี ๑ ​จันทน์ทั้งสอง ๑ ชเอม ๑ ผลประคำดีควาย ๑ ดีงูเหลือม ๑ รวมยา ๑๑ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำให้เปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุรากินแก้พิศม์ฝีดาดแลตานทรางทั้งปวงหายดีนัก

ยาประสระชื่อพรหมนิมิตร ขนานนี้ท่านให้เอา หิงคุ์ยางโพ ๑ ตำลึง พริกไทย ๑ ตำลึง ดองดึง ๑ ตำลึง รวมยา ๓ สิ่งนี้ทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้เท่าเม็ดนุ่น ละลายสุรากินแก้พิศม์ทรางขะโมยแลทรางทั้งปวงหาย

ยาชื่ออินทจร ขนานนี้ ท่านให้เอา จันทน์แดง ๑ เบ็ญจกานี ๑ เนรภูสี ๑ เขากวาง ๑ กรามแรด ๑ กรามช้าง ๑ รากกะเพรา ๑ ตะไคร้ ๑ น้ำประสานทอง ๑ เปราะสด ๑ ผักเสี้ยนผี ๑ ชะเอมเทศ ๑ หวายตะค้า ๑ ยาเข้าเย็น ๑ ดีงูเหลือม ๑ รวมยา ๑๕ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ เอาน้ำหมากสงเปนกระสาย บดทำแท่งไว้ละลายน้ำจันทน์กิน แก้ลงตานทรางดีนักได้เชื่อมาแล้วอย่าสนเท่ห์เลย

ยาชื่อมหาคงคา ขนานนี้ ท่านให้เอา ใบหญ้างวงช้าง ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ใบน้ำเต้า ๑ ใบกะทุงหมาบ้า ๑ ใบเถาวัลย์เปรียง ๑ ใบผักหวาน ๑ ใบระงับ ๑ ใบประคำดีควาย ๑ ดินประสิวขาว ๑ รวมยา ๙ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายน้ำดอกไม้น้ำซาวเข้าก็ได้ ชะโลมแก้พิศม์ตานพิศม์ทรางแลสรรพพิศม์ทั้งปวงซึ่งทำให้ทุรนทุรายหายดีนัก

ยาชื่อมหาคงคาขนานนี้ ท่านให้เอา ผลมูกมัน ๑ สลึง เปลือก​ยางแดง ๑ สลึง เปลือกยางขาว ๑ สลึง ผักกะเฉด ๑ สลึง ผลพิลังกาสา ๑ สลึง แห้วหมู ๑ สลึง จุกโรหินี ๑ สลึง กรุงเขมา ๑ สลึง รวมยา ๘ สิ่งนี้ทำให้เปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุรากินแก้พิศม์ทรางตกมูกตกเลือดแลแก้ตรีโทษ แก้บิดปวดมวน แก้ลงแดงดุจดังน้ำล้างเนื้อหาย ถ้ามิฟังเอาดีงูรำหัดกินหยุดดีนัก

ยาเหลืองแก้สลบขนานนี้ ท่านให้เอา จันทน์ทั้งสอง เบ็ญจกานี ๑ เนรภูสี ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ สังกรณี ๑ กระวาน ๑ การพลู ๑ กำมะถันแดง ๑ รวมยา ๑๐ สิ่งนี้เอาสิ่งละ ๑ เฟื้อง ทำให้เปนจุณแล้วจึ่งเอาดีงูเหลือม ๑ พิมเสน ๑ แช่เอาน้ำเปนกระสาย บดทำแท่งไว้ละลายน้ำขันทศกรกิน ถ้าจะแก้สลบด้วยพิศม์ตานพิศม์ทรางพิศม์ฝีดาษก็ดี ละลายสุรากิน ถ้างูขบแซกดีจรเข้ลงกินหายดีนัก

ยาทาท้องขนานนี้ ท่านให้เอา หัศคุณทั้งสอง รง ๑ หิงคุ ๑ เจตมูลเพลิง ๑ ว่านน้ำ ๑ ใบหนาด ๑ พริกไทย ๑ ขิง ๑ กะเทียม ๑ ไพล ๑ แก่นแสมทเล ๑ ใบพลูแก ๑ รากเจตพังคี ๑ รวมยา ๑๔ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายน้ำไพลทาท้องลงดีนัก

ยาผายเด็กขนานนี้ ท่านให้เอา ตรีกฏุก ๑ เฟื้อง กะเทียม ๑ เฟื้อง ผลจันทน์ ๑ เฟื้อง ดอกจันทน์ ๑ เฟื้อง เบ็ญจกานี ๑ เฟื้อง กานพลู ๑ เฟื้อง น้ำประสานทอง ๑ เฟื้อง สานส้ม ๑ เฟื้อง เกลือสินเธาว์ ๑ เฟื้อง กรามช้าง ๑ เฟื้อง เทียนดำ ๑ เฟื้อง ว่านร่อนทอง ​๑ เฟื้อง โกฐกระดูก ๑ เฟื้อง โกฐก้านพร้าว ๑ เฟื้อง ดีงูเหลือม ๒ สลึง ผลสลอด ๑ บาท รวมยา ๑๘ สิ่งนี้ทำให้เปนจุณ บดทำเม็ดไว้เท่าเมล็ดนุ่น ถ้าเด็ก ๓ เดือนกิน ๓ เม็ด ถ้ารู้นั่งกิน ๕ เม็ด ถ้ารู้คลานกิน ๗ เม็ด ถ้ารู้เดินกิน ๙ เม็ด ถ้าจะแก้ตกมูกตกโลหิตละลายสุรากิน ถ้าจะแก้ทรางทั้งปวงละลายน้ำใบกะเพรากินดีนัก

ยาผายเด็กขนานนี้ ท่านให้เอา ใบกะเพรา ๑ สลึง ใบตานหม่อน ๑ สลึง ใบสวาด ๑ สลึง ผลจันทน์สองไพ ดอกจันทน์สองไพ ดีปลีสองไพ กานพลูสองไพ กระวานสองไพ ยาดำ ๖ สลึง ผลสลอด ๗ เม็ดต้มให้สุก รวมยา ๑๐ สิ่งนี้ทำเปนจุณเอาสุราเปนกระสายบด ทำเม็ดไว้เท่าเมล็ดพริกไทยละลายน้ำนมแพะกิน ถ้าเด็กเดือน ๑ กินเม็ด ๑ ถ้า ๒ เดือนกิน ๒ เม็ด ถ้า ๓ เดือนกิน ๓ เม็ด กินทวีขึ้นไปตามอายุเด็กเถิดดีนัก

ยาผายเด็กขนานนี้ ท่านให้เอา ใบผักคราด ๑ ใบผักเค็ด ๑ ใบชุมเห็ดเทศ ๑ ใบกะเพราะ ๑ ใบหญ้าใต้ใบ ๑ ใบสมอเทศ ๑ น้ำประสานทอง ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ รวมยา ๘ สิ่งนี้เอาเสมอภาค ใบสลอดสองส่วนยาทั้งหลาย แล้วทำเปนจุณบดทำแท่งไว้เท่าเมล็ดนุ่น ละลายสุรากิน ถ้าเด็กได้ ๔ เดือน ๕ เดือนกินเม็ด ๑ ก่อน แล้วจึ่งทวีขึ้นไปตามอายุ

ยาแก้ตานแก้ทราง ขนานนี้ ท่านให้เอา ใบน้ำเต้า ๑ ขอบชะนางทั้งสอง ใบตานหม่อน ๑ ใบชุมเห็ดเทศ ๑ ใบระงับ ๑ ใบมูลกาแดง ๑ กะทือ ๑ ไพล ๑ หอมแดง ๑ กะเทียม ๑ พริก​ไทย ๑ ขิง ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ รวมยา ๑๔ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้กินแก้ตานแก้ทราง ตกมูกตกโลหิต ถ้าแลเหม็นเหน้าแซกยาดำกินลงดีนัก

ยาแก้ตานแก้ทรางขนานนี้ ท่านให้เอา ใบกะเพรา ๑ บาท ใบชุมเห็ดเทศ ๑ บาท ใบสวาด ๑ บาท ใบตานหม่อน ๑ บาท ขอบชะนางทั้งสองสิ่งละ ๑ บาท ใบผักคราด ๑ บาท ขมิ้นอ้อย ๑ บาท กะทือ ๑ เฟื้อง ไพล ๑ เฟื้อง พริกไทย ๑ เฟื้อง ขิง ๑ เฟื้อง กะเทียม ๑ เฟื้อง รวมยา ๑๓ สิ่งนี้ทำให้เปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุรากินแก้ตานแก้ทรางขะโมย ถ้าลง ละลายน้ำใบตานหม่อนกิน ถ้าจะให้ผายละลายน้ำใบกะเพรากิน ถ้าท้องขึ้นละลายน้ำใบสวาดกิน ถ้าทรางขึ้นลิ้น แซกน้ำประสานทองกวาดหาย

ยาแก้ตานแก้ทรางขนานนี้ ท่านให้เอา ผลจันทน์ ๑ เบ็ญจกานี ๑ ฝิ่น ๑ ไคร้เครือ ๑ ผลประคำดีควาย ๑ สีเสียดเทศ ๑ เอาเสมอภาคสุราเปนกระสาย บดทำแท่งไว้ละลายสุรากินแก้ตานแก้ทรางทั้งปวง แลตานขะโมยแลแปรฝีร้ายให้เปนดี

ภาคหนึ่ง เอาหญ้าเกล็ดหอย ๑ ผลชิงช้าชาลี ๑ ดีงูเหลือม ๑ เอาเสมอภาค สุราเปนกระสาย บดทำแท่งไว้ละลายสุรากิน แก้ตานแก้ทราง ทาฝีก็ได้ดีนัก

ภาคหนึ่ง เอาผลมะแว้งต้น ๑ ใบกะเพรา ๑ ใบชุมเห็ดเทศ ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ พริกไทย ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ ไพล ๑ เอาเสมอภาค บดทำแท่งไว้ละลายสุรากินแก้ตานแก้ทราง ขึ้นปากกินเข้ากินน้ำ​กินนมไม่ได้หายดีนัก

ภาคหนึ่ง เอาสมอเทศ ๑ มะขามป้อม ๑ ผลโหระพา ๑ เทียนเยาวภานี ๑ โกฐสอ ๑ เอาเสมอภาคทำแท่งไว้ ถ้าลงนักละลายสุรากิน ถ้าเปนบิดละลายน้ำราชพฤกษ์กิน ถ้าทรางขึ้นลิ้นละลายสุรากินหายดีนักได้เชื่อแล้ว

ภาคหนึ่ง เอาผลจันทน์ ๑ หิงคุ ๑ พริกไทย ๑ ขิง ๑ กะเทียม ๑ ใบคนทีสอ ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ เอาเสมอภาคบดเปนแท่งไว้ ละลายสุรากินแก้ไข้ตานไข้ทรางหายดีนัก

ยาทาลิ้น ท่านให้เอา ใบหนาด ๑ เขี้ยวแรด ๑ เขี้ยวเสือ ๑ น้ำเต้าขม ๑ ประคำดีควาย ๑ สมุลแว้ง ๑ เอาเสมอภาคบดทำแท่งไว้ทาลิ้น แก้ทรางแดงทรางเหลืองหายดีนัก

ยาทาลิ้น ท่านให้เอา ใบกะเพรา ๑ บาท ใบหนาด ๑ บาท ใบคนทีสอ ๑ บาท เขี้ยวเสือ ๑ เฟื้อง เขี้ยวแรด ๑ เฟื้อง เขาเนื้อ ๑ เฟื้อง กานพลู ๑ เฟื้อง ผลจันทน์ ๑ เฟื้อง ไคร้เครือ ๑ บาท กฤษณา ๑ เฟื้อง กระดูกงูเหลือม ๑ เฟื้อง ชะเอมเทศสองไพ ยาทั้งนี้ทำเปนจุณเอาน้ำมะนาวเปนกระสาย บดทำแท่งไว้ทาลิ้นแก้ฅอดีนัก

ยาทาลิ้น ท่านให้เอาเปลือกเสดา ๒ สลึง เปลือกสนุ่น ๒ สลึง พริกไทยล่อน ๓ เมล็ด กะเทียม ๗ กลีบ ว่านหางช้าง ๑ สลึง ใบกะเพรา ๑ สลึง น้ำประสานทอง ๒ สลึง บดทาลิ้นทรางหล่นทันใจดีนัก

ยาทาลิ้น ท่านให้เอาเปลือกสเดา ๑ เปลือกสนุ่น ๑ ใบกะเพรา ๑ ใบตานหม่อน ๑ งาช้าง ๑ กะเทียม ๑ สังข์ ๑ น้ำ​ประสานทอง ๑ เอาเสมอภาคทำเปนจุณ เอาน้ำฝักส้มป่อยเปนกระสาย บดทำแท่งไว้ละลายน้ำครำแก้ทราง เหลือง แดง ไฟหายดีนัก

ยาแก้เสมหะแก้ใจ ท่านให้เอาจันทน์หอม ๑ กฤษณา ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐพุงปลา ๑ เกสรสารภี ๑ เอาเสมอภาคทำผง เอาเล็บมือนาง (ต้นไม้) ต้มเปนกระสาย บดทำเม็ดไว้เท่าเมล็ดพริกไทย ถ้าเด็กตั้งแต่ขวบ ๑ ถึง ๔, ขวบก็ดีให้กิน ๗ เม็ด ถ้าเด็ก ๑๐ เดือนลงมาถึง ๓ เดือนให้กินแต่ ๕ เม็ด ละลายน้ำแตงกวาก็ได้ น้ำขันทศกรก็ได้ น้ำผึ้งรวงก็ได้ น้ำดอกมลิก็ได้ ถ้าเด็กเดือน ๑ รำหัดพิมเสนกล่ำ ๑ ถ้าเด็กขวบ ๑ รำหัดพิมเสน ๒ กล่ำ ดีนักอย่าสนเท่ห์เลยได้เชื่อแล้ว

ยาชื่อแสงอาทิตย์ขนานนี้ ท่านให้เอา ชาตก้อน ๑ ชาตหรคุณ ๑ กำมะถันแดง ๑ มูลแมงสาบ ๑ น้ำประสานทอง ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาคบดทำแท่งไว้ละลายสุราทาลิ้น ถ้ามิฟังละลายน้ำมะนาวหายดีนัก

ยาสำหรับตานทรางทั้งปวง ท่านให้เอารากชะเอมเทศ ๑ รากเล็บมือนาง ๑ รากส้มป่อย ๑ รากพิลังกาสา ๑ รากระงับพิศม์ ๑ รากโคกกะออม ๑ พิษนาด ๑ รากไคร้เครือ ๑ สมุลแว้ง ๑ กะชาย ๑ ชลูด ๑ อบเชย ๑ รากมะแว้งเครือ ๑ กะถินแดง ๑ ผลจันทน์ ๑ กานพลู ๑ จันทน์เทศ ๑ สน ๑ สักขี ๑ แก่นอินทนิล ๑ รวมยา ๒๐ สิ่งนี้เอาเสมอภาคกระทำให้เปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุรา​กินสำหรับตานทรางดีนัก

ยาต้มแก้ตานทรางแลตานขะโมย ผอมเหลืองแลผอมแห้ง ขนานนี้ท่านให้เอา ตาลทั้งห้า สมอทั้งสาม ขมิ้นอ้อย ๑ ไพล ๑ แห้วหมู ๑ เปลือกสำโรง ๑ ผักเสี้ยนผี ๑ หอมแดง ๑ ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ ๔ บาท มะกรูด ๓ ผลมาผ่า ๗ ซีก ผลขี้กาขาว ๓ ใบ ผลขี้กาแดง ๓ ใบ สานส้ม ๒ สลึง ยาดำ ๑ บาท ฝักราชพฤกษ์เปนกระสาย ต้ม ๓ เอา ๑ กิน ถ้าจะให้ลงแซกดีเกลือกินตามธาตุหนักเบาดีนักได้เชื่อแล้ว

ยาแก้ตาลทรางทั้งปวงขนานนี้ท่านให้เอาโกฐสอ ๑ สลึง โกฐพุงปลา ๑ สลึง โกฐเชียง ๑ บาท โกฐหัวบัว ๑ บาท โกฐก้านพร้าว ๑ บาท รากไคร้เครือ ๑ สลึง ผลผักชี ๑ สลึง ผลโหระภา ๑ สลึง เบ็ญจกานี ๑ สลึง สมอไทย ๑ สลึง สมอพิเภก ๑ สลึง มะขามป้อม ๑ สลึง น้ำประสานทอง ๑ สลึง สานส้ม ๑ สลึง ชะเอม ๒ สลึง รวมยา ๑๕ สิ่งนี้ทำให้เปนจุณ เอาน้ำดอกไม้เปนกระสายบดทำแท่งไว้ ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำเปลือกมะเดื่อน้ำเปลือกแคก็ได้ ถ้าจะแก้บิดละลายน้ำกระทือกิน ถ้าจะแก้รากละลายน้ำสมอน้ำผึ้งก็ได้พิมเสนรำหัดกิน ถ้าจะแก้สอึกละลายน้ำร้อนเอาพิมเสนเกลือรำหัดกิน ถ้าจะให้ผายละลายน้ำใบกะพังโหมกินเอาเกลือรำหัดทาทั้งขึ้นทั้งล่องละลายน้ำใบกะเพรากิน ถ้าจะแก้ตาลขะโมยให้ไส้พอง ละลายน้ำใบชุมเห็ดขมิ้นอ้อยกิน ถ้าจะแก้ตาลทรางขึ้นลิ้นละลายน้ำขมิ้นอ้อยทาลิ้น ถ้าผู้ใหญ่เปน​ลมละลายน้ำส้มซ่าแซกเกลือกินหายดีนัก

ยาชื่อรัศวงมหาทิคุณ ขนานนี้ ท่านให้เอา เทียนดำ ๑ เทียนแดง ๑ เทียนขาว ๑ เทียนตาตั๊กแตน ๑ หอระดาน ๑ ไคร้เคือ ๑ กานพลู ๑ ตรีผลา ๑ โกฐสอ ๑ สมุนลแว้ง ๑ ตรีกฏุก ๑ น้ำประสานทอง ๑ ชเอมเทศ ๓ ส่วน รวมยา ๑๗ สิ่งนี้ทำให้เปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายน้ำขันทศกรแซกเกลือดีงูรำหัดกินเวลาละ ๑ เฟื้อง แก้ผอมเหลืองแลกินเข้ามิได้ดีนัก

ยาแก้มูกเลือดแลแก้ทรางขึ้นในอก ท่านให้เอา ใบกะพังโหม ๑ ไคร้เครือ ๑ กะถินแดง ๑ บดด้วยสุรากินหาย

ภาคหนึ่งแก้มูกเลือด ท่านให้เอา จันทน์หอม ๑ บาท กฤษณา ๑ บาท ชะเอมเทศ ๑ บาท โกฐสอ ๕ สลึง โกฐก้านพร้าว ๑ สลึง โกฐหัวบัว ๑ สลึง งาช้าง ๑ สลึง ผลจันทน์ ๒ สลึง ดีปลี ๑ สลึง ดอกจันทน์ ๒ สลึง พิมเสน ๓ กล่ำ ยาทั้งนี้ทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุราดีงูรำหัดกินดีนัก

ยาแก้มูกเลือด เอากะเทียม ๑ สลึง เทียนดำสลึงเฟื้อง ใบกะเพรา ๑ บาท ขมิ้นอ้อย ๑ บาท บดละลายสุรากิน

ยาแก้มูกเลือด ขนานนี้ท่านให้เอา ตานขโมย ๑ จันทน์แดง ๑ จันทน์ขาว ๑ เบ็ญจกานี ๑ เนรภูสี ๑ น้ำประสานทอง ๑ กานพลู ๑ ดีงูเหลือม ๑ ใบกะเพรา ๑ ใบสวาด ๑ ใบแมงลัก ๑ รวมยา ๑๑ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุรากินแก้ตานทรางตกมูกเลือด แลถ่ายอุจาระเปนฟองหายดีนัก

​ยาต้มแก้ตกมูกตกเลือดแลดากคาทวารอยู่ก็ดี ท่านให้เอายาเข้าเย็น ๓ บาท รากเล็บมือนาง ๓ บาท กระดูกงูเหลือม ๓ บาท ต้ม ๓ เอา ๑ กินแก้ตานทรางแลตานขะโมยพุงโร แก้น้ำเหลืองแลตกมูกตกเลือดดีนัก

ยาแก้ปวดท้อง แลให้อุจจาระเสียเรื้อรังมา แลปัสสาวะหยดย้อย ท่านให้เอาใบคนทีสอ ๔ บาท ใบกะเพรา ๑ บาท ใบตานหม่อน ๑ บาท ขมิ้นอ้อย ๑ สลึง ใบสเดา ๑ เฟื้อง กระเทียม ๒ สลึง กะชาย ๒ สลึง พริกไทย ๒ สลึง หอมแดง ๒ สลึง ผลจันทน์ ๑ เฟื้อง ดีปลี ๑ เฟื้อง ยาทั้งนี้ทำเปนจุณ บดด้วยน้ำหยัดสุรากินตามกำลังดีนัก

ยาประจำท้อง ท่านให้เอา ใบตานหม่อน ๒ สลึง ใบกะเพรา ๒ สลึง ใบสวาด ๖ สลึง ใบผักคราด ๑ สลึง ยาดำ ๒ สลึง กานพลู ๒ สลึง ดีปลี ๑ เฟื้อง เอาเสมอภาคละลายเหล้ากินดีนัก

ยาประจำท้อง เอาใบสวาด ๑ บาท ใบกะเพรา ๒ สลึง ใบตานหม่อนสลึงเฟื้อง ใบผักคราด ๒ สลึง ผลจันทน์ ๑ เฟื้อง ดอกจันทน์ ๑ เฟื้อง กานพลู ๑ เฟื้อง ดีปลี ๑ เฟื้อง ใบกะเม็ง ๒ สลึง ยาดำ ๓ สลึง บดด้วยสุรากินเช้าเย็น

ยาแก้นอนมิหลับ ท่านให้เอา จันทน์หอม ๒ สลึง โกฐทั้งห้า สิ่งละ ๑ เฟื้อง เกสรสารภี ๑ สลึง รากบัวหลวง ๑ เฟื้อง ผิวไม้สีสุก ๑ เฟื้อง การะบูร ๒ กล่ำ เบี้ยผู้ ๑ เฟื้อง ลิ้นทเล ๑ สลึง ทำเปนจุณเอาน้ำมะพร้าวนาฬิเกเปนกระสาย บดทำแท่งไว้กินให้​ชื่นใจ ให้นอนหลับแลแก้ระหายน้ำดีนัก

ยาแก้หละ ท่านให้เอา มูลแม็งสาบ ๑ พิมเสน ๑ จันทน์ขาว ๑ มะกล่ำตาช้าง ๑ เทียนขาว ๑ กฤษณา ๑ เอาเสมอภาคบดทำแท่งเท่าเมล็ดพริกไทยทาหละดีนัก

ยาผายพิศม์ตานทรางทั้งปวง ท่านให้เอา เนรภูสี ๑ ผลสารพัดพิศม์ ๑ ผลราชดัด ๑ เอาเสมอภาค ยาดำเท่ายาทั้งหลาย บดด้วยน้ำเปลือกมะรุมทำแท่งไว้เท่าเมล็ดพริกไทย กิน ๗ เม็ดนอนหลับดีนัก

ยาล้อมตับดับพิศม์ ท่านให้เอา เนระภูสีขาว ๑ เนระภูสีแดง ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ ว่านเปราะ ๑ ว่านนางคำ ๑ หญ้าเกล็ดหอย ๑ หางจรเข้ ๑ จันทน์ทั้งสอง ๑ กฤษณา ๑ ผลประคำดีควาย ๑ รากไคร้เครือ ๑ กำมะถันแดง ๑ น้ำประสานทอง ๑ รวมยา ๑๕ สิ่งนี้เอาเสมอภาคกระทำให้เปนจุณ ทำแท่งไว้ละลายสุรากินดีนัก

ยาล้อมตับดับพิศม์ ขนานนี้ท่านให้เอา ว่านกีบแรด ๑ สลึง ว่านร่อนทอง ๑ สลึง สังกรณี ๑ สลึง โกฐสอ ๑ สลึง โกฐเขมา ๑ บาท จันทน์แดง ๑ สลึง จันทน์ขาว ๑ สลึง งาช้าง ๑ สลึง หวายตะค้า ๑ สลึง เนรภูสี ๑ สลึง เถาหญ้านาง ๑ สลึง ดีงูเหลือม ๑ สลึง รวมยา ๑๒ สิ่งนี้ทำเปนจุณ เอาสุราเปนกระสายบดทำแท่งไว้ละลายสุรากิน ล้อมตับดับพิศม์แลแก้ตานขะโมยซึ่งให้ตกมูกตกเลือดนั้นหาย

ยาล้อมตับดับพิศม์ขนานนี้ ท่านให้เอา สมอไทย ๑ สลึง งาช้าง ๑ สลึง กรามแรด ๑ สลึง กรามช้าง ๑ สลึง เขี้ยวหมี ๑ สลึง ​เขี้ยวเสือ ๑ สลึง เขี้ยวจรเข้ ๑ สลึง เขากุย ๑ สลึง เขาฟาน ๑ สลึง จันทน์ทั้งสอง ๑ สลึง รากไคร้เครือ ๑ สลึง เปลือกเงาะ ๑ สลึง เปลือกขี้อ้าย ๑ สลึง หางกราย ๑ สลึง ว่านกีบแรด ๑ สลึง หมากสง ๑ สลึง สานส้ม ๒ สลึง ผลตะบูน ๒ สลึง ใบมะผู้ ๗ สลึง ใบมะเมีย ๑ บาท ใบฝ้ายแดง ๒ สลึง ใบเทียน ๓ บาท ใบทับทิม ๓ บาท ใบมะเฟือง ๒ สลึง ขมิ้นอ้อย ๑ สลึง กฤษณา ๑ สลึง ชะลูด ๑ เฟื้อง อบเชย ๑ สลึง กำยาน ๑ สลึง เบ็ญจกานี ๑ สลึง กานพลู ๑ สลึง เนระภูสี ๑ สลึง ว่านเปราะ ๑ สลึง สีเสียดเทศ ๑ สลึง ผลจันทน์ ๑ สลึง พริกหอม ๑ สลึง ชันตะเคียน ๑ สลึง ครั่ง ๑ สลึง รวมยา ๓๙ สิ่งนี้กระทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุรา กินแก้ตานทรางแก้ฝีดาษฝีดวง เปนยาล้อมตับดับพิศม์วิเศษนัก

ยาแก้ตานขะโมยขนานนี้ ท่านให้เอา ใบสวาด ๖ สลึง ใบตานหม่อน ๓ สลึง ใบคนทีสอ ๑ บาท ใบกะเพรา ๑ บาท กะเทียม ๑ สลึง หอมแดง ๒ สลึง ขมิ้นอ้อย ๒ สลึง ยาดำ ๑ บาท พริกหอม ๑ สลึง ดีปลี ๑ สลึง ผลชาพลู ๑ สลึง บรเพ็ดสลึงเฟื้อง รากเจ็ตพังคี ๑ สลึง กะชาย ๑ บาท กานพลู ๑ สลึง ผลจันทน์ ๑ สลึง ผลปราย ๑ สลึง เลือดแรด ๑ บาท รวมยา ๑๘ สิ่งนี้ทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุรากิน แก้ตานทรางแลตานขะโมยผอมเหลืองยังแต่ร่าง แลอุจาระให้เปนเหมือนโขนงเนื้อ ให้ลงแดงเพราะตานขโมยนั้นกินหัวตับ ถ้าได้กินยานี้หาย

ยาแก้ตานขะโมยขนานนี้ ท่านให้เอา ใบสวาด ๑ บาท ใบ​กะเม็ง ๒ สลึง ใบฝ้ายแดง ๒ สลึง ใบน้ำเต้า ๒ สลึง ใบตานหม่อน ๑ บาท ใบขี้กาแดง ๒ สลึง ขอบชะนาง ๒ สลึง ใบกะเพรา ๒ สลึง ยาดำ ๑ บาท รวมยา ๙ สิ่งนี้ทำเปนจุณ สุราเปนกระสายบดทำแท่งไว้ละลายสุรากินดีนัก

ยากวาดแก้ดูดนมมิได้ เอาไคร้เครือ ๑ เชือกเถามวก ๑ กฤษณา ๑ กระดูกงูเหลือม ๑ เขี้ยวเสือ ๑ เขี้ยวแรด ๑ เขากวาง ๑ ชะเอมเทศ ๑ ดีงูเหลือม ๑ บดละลายสุรากวาดดีนักได้เชื่อมาแล้ว

ยาแก้ดูดนมมิได้ขนานนี้ ท่านให้เอา ใบนมพิจิตร์ ๑ บาท ใบกะเพรา ๑ บาท กะเทียม ๒ สลึง ชะมด ๑ เฟื้อง พิมเสน ๑ เฟื้อง ลิ้นทเล ๒ สลึง น้ำประสานทอง ๒ สลึง บดละลายน้ำมันเนยทาลิ้น ถ้าจะกินละลายสุรากินแก้ทรางทั้งปวงหาย

ยาทาท้อง ท่านให้เอา ขี้เทาลูกวัว ๒ สลึง เจ็ตพังคี ๑ สลึง ผลมูกมันสลึงเฟื้อง แก่นมะทราง ๑ สลึง มูลหนูหริ่งสลึงเฟื้อง เปลือกไข่เหน้า ๑ ไพล ๑ สลึง บดด้วยสุราทาใต้สดืออุจาระเดินดีนัก

ยาทาท้องแก้ลงขนานนี้ ท่านให้เอา ใบฝ้ายแดง ๑ ใบสมี ๑ กะทือ ๑ ใบกะทุ่มขี้หมู ๑ ใบตะกู ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ ฝิ่น ๑ รวมยา ๗ สิ่งนี้เอาเสมอภาค บดด้วยน้ำท่าทาท้องน้อยดีนัก

ยาทาท้อง ท่านให้เอา รากทนดี ๑ ข่าแก่ ๑ หิงคุ ๑ ยาดำ ๑ รง ๑ ฝนทาแก้อุจาระ ปัสสาวะไม่ออกดีนัก

ยาทาท้องแก้ท้องขึ้น เอาว่านน้ำ ๑ รากเจ็ตภังคี ๑ ไพล ๑ ผลสบ้าไทย ๑ มูลแมงสาบ ๑ บดทาท้องหายดีนัก

​ยาต้มประสระน้ำนม ท่านให้เอา ตรีกะฏุก ๑ ตรีผลา ๑ เจตมูลเพลิง ๑ รากชาพลู ๑ สะค้าน ๑ จันทน์ทั้งสอง ๑ รากพนมสวรรค์ ๑ รากกรรณิกา ๑ รวมยา ๙ สิ่งนี้เอาเสมอภาค ต้ม ๓ เอา ๑ กินดีนัก

ยาต้มประสระน้ำนม ขนานนี้ท่านให้เอา ตานหม่อน ๑ สลึง ตานขะโมย ๑ สลึง เจ็ตมูล ๑ สลึง ขิงแห้ง ๑ สลึง ดีปลี ๑ สลึง รากชาพลู ๑ สลึง สะค้าน ๑ สลึง ไคร้น้ำ ๑ สลึง ไคร้บก ๑ สลึง ไม้ประดู่ ๑ สลึง ไม้สัก ๑ สลึง ชุมเห็ด ๑ สลึง เถาหญ้านาง ๑ สลึง รากส้มป่อย ๑ สลึง รากกะพังโหม ๑ สลึง รากชุมเรียงป่า ๑ สลึง รากชงโค ๑ สลึง ผลประคำดีควาย ๒ สลึง รวมยา ๑๘ สิ่งนี้ต้ม ๓ เอา ๑ กินเปนยาประสะน้ำนมร้ายให้เปนดี แลแก้ตานทรางตานขะโมยกินในกระดูกทำให้ผอมเหลือง แลแก้สอึกแก้หิวเหียนแก้เสมหะดีนัก

ยากวาดแก้ทรางแดง เอาเนระภูสี ๑ หอมแดง ๑ รากเข็มแดง ๑ พิมเสนบดทำแท่งไว้กวาดทรางแดงดีนัก

ยากวาดทรางแดงเขม่า เอาชาดก้อนประสระแล้ว ๑ แมงมุมตายซาก ๑ มูลแมลงสาบ ๑ กะตังมูตร์ ๑ ภิมเสน ๑ บดทำแท่งไว้ทาปากหายดีนัก

ยากวาดแก้ทรางไฟ ขนานนี้ท่านให้เอา หญ้าใต้ใบ ๑ จันทน์แดง ๑ กรามแรด ๑ กรามช้าง ๑ ยาทั้งนี้ฝนด้วยสุราก็ได้น้ำผึ้งก็ได้ ทาลิ้นแก้ทรางแดงทรางไฟ แลให้ปากกุมารนั้นแดงให้ตัว​ร้อน ให้ฝ่ามือฝ่าเท้าแดงนั้นหายดีนัก

ยาแก้ทราง ๑๒ จำพวก ขนานนี้ท่านให้เอาฝ้ายแดง ๒ สลึง ใบกะเพรา ๒ สลึง ใบผักคราด ๒ สลึง ใบเทียน ๒ สลึง ใบสวาด ๒ สลึง ใบทับทิม ๒ สลึง ขมิ้นอ้อย ๒ สลึง ไพล ๒ สลึง ข่า ๒ สลึง ขิง ๒ สลึง ดีปลี ๒ สลึง หญ้าใต้ใบ ๒ สลึง ยาทั้งนี้บดทำแท่งไว้ ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำจันทน์กิน ถ้าจะให้ผายไปหน ๑ ก็ดี ๒, ๓, ๔, หนก็ดี ละลายน้ำมะนาวกิน ถ้าจะประจำท้องละลายสุรากิน ถ้าจะทาปากละลายน้ำเกลือเปลือกหมากสงก็ได้หายดีนัก ได้เชื่อแล้วอย่าสนเท่ห์เลย

ยาแก้พิศม์ในปากในฅอกำเริบ เอาน้ำประสานทอง ๒ สลึง ดินประสิวขาว ๒ สลึง หินฟันม้า ๒ สลึง ชาตหอระคุณ ๒ สลึง กะบัง ๒ สลึง สานส้ม ๒ สลึง พิมเสน ๑ เฟื้องทำเปนจุณไว้ต้มน้ำเกลือไว้กวาดเสียก่อนแล้วจึงเอายาทาแก้ดูดนมมิได้ แลแก้พิศม์กำเริบทั้งปวงดีนัก

ยาชื่อสะปาทิคุณ ขนานนี้ท่านให้เอาผักคราด ๑ ใบกะเพรา ๑ น้ำประสานทอง ๑ ดินประสิวขาว ๑ สานส้มสะตุ ๑ ลิ้นทเล ๑ หญ้ายองไฟ ๑ พริกไทย ๑๑ เม็ด รวมยา ๘ สิ่งนี้บดทำแท่งไว้แก้ทรางแดง, ทรางไฟ, ทรางขโมย, ถ้าจะทาลิ้นละลายน้ำมะนาวกินแก้ดูดนมมิได้ดีนัก

ยาชื่อประสระดำ ขนานนี้ท่านให้เอา ผลประคำดีควาย ๑ บาท ​ขมิ้นอ้อย ๑ บาท ผลราชดัด ๑ บาท ไคร้เครือ ๑ บาท ดีงูเหลือม ๒ สลึง ยา ๕ สิ่งนี้ทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้เท่าเมล็ดฝ้าย ถ้าจะแก้บิดละลายน้ำมะนาวกิน ถ้าจะแก้มูกเลือดละลายน้ำใบสะแกกิน ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำข่ากิน ถ้าแก้พิศม์ทั้งปวงละลายสุรากินดีนัก ได้เชื่อแล้วอย่าสนเท่ห์เลย

ยาชื่อจักรนารายน์ ขนานนี้ ท่านให้เอาใบฝ้ายแดง ๑ ใบกะเพรา ๑ ใบสวาด ๑ ตรีกะฏุก ๑ น้ำประสานทอง ๑ ยา ๗ สิ่งนี้เอาเสมอภาค บดด้วยสุรา ถ้าเด็กเดือนหนึ่งก็เม็ด ๑ ถ้าเด็ก ๔ เดือนกิน ๒ เม็ดให้กินตามกำลัง ถ้าขึ้นลิ้นละลายน้ำมะนาวทาดีนัก

ยาชื่อหอมจักร์นารายน์ ขนานนี้ท่านให้เอา โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐก้านพร้าว ๑ โกฐจุลาลำภา ๑ โกฐน้ำเต้า ๑ เทียนดำ ๑ เทียนแดง ๑ เทียนขาว ๑ เทียนเข้าเปลือก ๑ เทียนตาตั๊กแตน ๑ เทียนเยาวภานี ๑ เทียนตาคบ ๑ ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ จันทน์ทั้งสอง กฤษณา ๑ กะลำพัก ๑ ชลูด ๑ ขอนดอก ๑ ชะเอมทั้งสอง อบเชย ๑ รากไคร้เครือ ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ ผลช้าพลู ๑ ผลเอน ๑ ผลสมอเทศ ๑ ผลสมอไทย ๑ ผลมะขามป้อม ๑ ชะมด ๑ พิมเสน ๑ ดอกบุนคาค ๑ รวมยา ๓๖ สิ่งนี้เอาเสมอภาคกระทำให้เปนจุณ เอาน้ำดอกไม้เทศเปนกระสายบดทำแท่งไว้ ถ้าจะกินให้ผายละลายน้ำฝักราชพฤกษ์ ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำเปลือกมะเดื่อ ถ้าจะแก้ท้องขึ้นละลายน้ำใบกะเพรากิน ถ้าจะแก้ตาลขโมยไส้พอง ละลาย​น้ำใบตานหม่อนชุมเห็ดขมิ้นอ้อยก็ได้ ถ้าทรางขึ้นลิ้นละลายน้ำขมิ้นอ้อยพิมเสนรำหัดกวาด ถ้าจะแก้ทรางขึ้นในอกละลายน้ำใบมะกล่ำเครือกินแซกดีงูเหลือม ถ้าจะแก้พิศม์ทรางละลายน้ำดอกไม้เทศกินดีนักอย่าสนเท่ห์เลย

ยาชื่อหอมน้อย ขนานนี้ท่านให้เอา โกฐสอ ๑ โกฐพุงปลา ๑ โกฐจุลาลำภา ๑ เทียนเยาวภานี ๑ ชเอมเทศ ๑ น้ำประสานทอง ๑ สานส้ม ๑ ผลโหระภา ๑ ผลผักชี ๑ ผลสมอไทย ๑ ผลสมอพิเภก ๑ ผลมะขามป้อม ๑ รวมยา ๑๒ สิ่ง นี้เอาเสมอภาคทำให้เปนจุณ เอาสุราเปนกระสายบดแช่หมักไว้สามวัน แล้วจึ่งเอาบดทำแท่งไว้ ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำเปลือกมะเดื่อ, แค, ก็ได้ ถ้าจะแก้มูกเลือดละลายน้ำปูนใสน้ำกระทือก็ได้ ถ้าจะแก้อาเจียนละลายน้ำผึ้งน้ำสมอก็ได้ภิมเสนรำหัดกิน ถ้าทรางขึ้นลิ้นละลายน้ำขมิ้นอ้อยพิมเสนรำหัดกวาด ถ้าจะแก้คอแห้งละลายน้ำมะกล่ำเครือกิน ถ้าจะแก้พิศม์ทรางละลายน้ำดอกไม้พิมเสนรำหัดกินดีนัก

ยาชื่อหอมใหญ่ ขนานนี้ ท่านให้เอาโกฐทั้งห้า เทียนทั้งห้า ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กาลพลู ๑ จันทน์แดง ๑ จันทน์ขาว ๑ กฤษณา ๑ กลำภัก ๑ ชลูด ๑ ขอนดอก ๑ ชะเอมทั้งสอง เนระภูสี ๑ ผลเอน ๑ ว่านเปราะ ๑ สน ๑ กำยาน ๑ ใบพิมเสน ๑ ดอกคำ ๑ ดอกลำเจียก ๑ ดอกพิกุล ๑ ดอกบุนนาค ๑ ดอกสาระภี ๑ ดอกมลิซ้อน ๑ ดอกมลิลา ๑ ดอกกรรณิกา ๑ ดอกกะดังงา ๑ ดอกจำปา ๑ เกสรบัวหลวง ๑ เกสร​สัตตบงกช ๑ เกสรสัตตบุษ ๑ เกสรบัวเผื่อน ๑ เกสรบัวขม ๑ การะบูน ๑ ชมดสด ๑ ชมดเชียง ๑ พิมเสน ๑ รวมยา ๔๗ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ เอาน้ำดอกไม้เปนกระสายบดทำแท่งไว้ละลายสุรากินแก้ทราง ถ้าจะแก้ไข้ละลายน้ำซาวเข้าเถาหญ้านาง น้ำดอกไม้เทศ, จันทน์ก็ใด้ ถ้าจะแก้คลั่งให้ทุรนทุรายละลายดอกไม้เทศ,ไทย, ก็ได้ เอาน้ำตาลกรวดน้ำตาลทรายรำหัดกิน ยาขนานนี้เปนยาสูงถ้าไข้แต่พอดีพอร้ายอย่าให้กินให้แต่ทาชะโลม ถ้ามิฟังจึ่งให้กินดีนักได้เชื่อแล้ว

ยาชื่อมหาจักรน้อย ขนานนี้ ท่านให้เอาโกฐสอ ๒ สลึง โกฐพุงปลา ๒ สลึง เทียนทั้งห้าสิ่งละ ๒ สลึง ผลจันท์ ๒ สลึง ดอกกระวาน ๒ สลึง กานพลู ๒ สลึง สมอทั้งสามสิ่งละ ๒ สลึง มขามป้อม ๒ สลึง ผลผักชีล้อม ๒ สลึง ผลโหระภา ๒ สลึง ซะเอมเทศ ๒ สลึง ยาดำ ๒ สลึง พริกไทย ๒ สลึง ขิง ๒ สลึง ดีปลี ๒ สลึง กะเทียม ๒ สลึง น้ำประสารทอง ๒ สลึง สานส้ม ๒ สลึง ดินประสิวขาน ๒ สลึง รวมยา ๒๖ สิ่งนี้ทำเปนจุณบดทำแท่งไว้ ถ้าจะให้ผายละลายน้ำใบกะเพราก็ได้น้ำใบกะพังโหมก็ได้ ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำเปลือกมะเดื่อก็ได้ ถ้าจะแก้ท้องขึ้นละลายน้ำกระทือกิน ถ้าจะแก้อาเจียนละลายน้ำสมอต้มกิน ถ้าจะแก้ทรางขึ้นปากละลายน้ำขมิ้นอ้อยกวาดทรางหล่นดีนัก

ยาชื่อทองแนบเนื้อขนานนี้ ท่านให้เอาน้ำประสานทองกล่ำ ๑ ชาตหอระคุณ ๓ กล่ำ หอยสังข์เผา ๓ กล่ำ จันทน์แดง ๑ เฟื้อง ​กลำภัก ๑ เฟื้อง ชมดเชียง ๒ ไพ พิมเสน ๒ ไพ รวมยา ๗ สิ่งนี้ทำเปนจุณบดทำแท่งไว้ เมื่อจะผึ่งแดดเอาใบตาลรองตากไว้ให้แห้ง เมื่อจะกินละลายน้ำดอกมลิสดน้ำดอกไม้เทศก็ได้ แซกทองเงินก็ได้ แก้กุมารดูดนมมิได้กินเข้ามิได้ดีนัก ท่านตีค่าไว้เปนราคาตำลึงทอง

ยาทรางเปื่อยเหน้า ท่านให้เอา พริกไทยสลึงเฟื้อง ขิงแห้ง ๒ สลึง กะเทียม ๑ บาท ดีปลี ๑ สลึง ขมิ้นอ้อย ๒ สลึง ไพล ๒ สลึง อุตพิต ๑ เฟื้อง บุก ๑ เฟื้อง บดละลายเหล้าทั้งกินทั้งทาหายดีนัก

ยาแก้ไอ เอาเปลือกผลมะตูม ๑ ดีปลี ๑ รากหนาด ๑ ฝนกับน้ำผึ้งกินหาย

ยาทาเท้าแก้บวม เอากระดูกงูเหลือม ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ เข้าเหนียวกัญญา ๑ บดด้วยน้ำดอกไม้ทา ถ้ามิฟังเอาน้ำใบเสนียด ถ้ามิฟังเอาน้ำใบหนาด

ยาชื่อน้ำดับไฟ ขนานนี้ท่านให้เอา ใบมะม่วงกะล่อน ๑ ใบมะลิ ๑ ใบสมี ๑ ใบตำลึงตัวผู้ ๑ ผักขวง ๑ ใบสะเดา ๑ ใบน้ำเต้า ๑ ใบโคกกะออม ๑ ขมิ้นอ้อย ๑ บดทำแท่งไว้ละลายน้ำมะลิสดชะโลมดับพิศม์ดีนัก

ยาทากระหม่อมแก้นอนไม่หลับ ขนานนี้ท่านให้เอา หรดานทอง ๑ สลึง ดอกลำโพงกาสลัก ๒ สลึง กันชาเทศ ๓ สลึง มูลโค ๒ สลึง ใบพิมเสน ๑ สลึง บดด้วยน้ำดอกไม้ทากระหม่อมแก้นอนมิหลับหายดีนัก

ยากวาดแลทาแก้ทรางปากเปื่อย เอาเปลือกตะเคียน ๑ สีเสียด​เทศ ๑ ก้นหม้อแกง ๑ น้ำประสานทองสตุ ๑ เอาเท่ากันบดด้วยสุรา ทำแท่งไว้ฝนด้วยน้ำมันดิบ ทาแก้ปรางปากเปื่อยดีนัก

ยาแก้ทรางแดงทรางไฟ ขนานนี้ท่านให้เอา เขากวาง ๑ นอแรด ๑ เขี้ยวแรด ๑ เขี้ยวเสือ ๑ เขี้ยวหมี ๑ กรามช้าง ๑ หนังกระเบนเผา ๑ หวายตะค้าย ๑ ใบกะเพรา ๑ ใบสวาด ๑ ชะเอมเทศ ๑ แฝกหอม ๑ เนระภูสี ๑ จันทน์ทั้งสอง ดีปลี ๑ ฝิ่น ๑ รวมยา ๑๗ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ เอาดีงูเหลือมเปนกระสายบดทำแท่งไว้ ถ้าจะให้เจียดเอาเสมอหนักทอง แก้ทรางทั้ง ๗ จำพวกและแก้ไข้ต่างๆ ดีนัก

ยาชื่อมหาระงับพิศม์ ขนานนี้ท่านให้เอา พริกไทย ๑ บาท ขิง ๑ บาท ดีปลี ๑ บาท ถ่านไม้สัก ๖ สลึง เมล็ดในมะนาว ๑ เฟื้อง ใบพลูแก ๒ สลึงเฟื้อง กะเทียม ๒ สลึงเฟื้อง ฝิ่น ๑ เฟื้อง รวมยา ๘ สิ่งนี้ทำเปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายน้ำมะนาวกินแก้พิศม์ทั้งปวง ถ้าปวดศีศะละลายน้ำท่าทั้งกินทั้งทาดีนัก

ยาชื่อสุรามฤตย์ ขนานนี้ท่านให้เอา ใบกะเพรา ๑ กะตังมูตร์ ๑ น้ำประสานทอง ๑ มูลแมลงสาบ ๑ ลิ้นทเล ๑ รวมยา ๕ สิ่งนี้เอาเสมอภาค บดทำแท่งไว้ละลายน้ำท่าน้ำสุราก็ได้ แก้พิศม์ทรางอันร้ายทั้งปวงดีนัก

ยาชื่อมหานิล ขนานนี้ท่านให้เอา กระดูกงูทับทาง ๑ สลึง พัดแพวแดง (น่าจะเปนพังแพวแดง) ๑ สลึง สหัศคุณเทศ ๑ สลึง ข่าตาแดง ๑ สลึง พริกล่อน ๑ สลึง ขิงแห้งสลึงเฟื้อง ดีปลี ๑ สลึง กระวาน ๑ สลึง ​ผลตุมกาแดง ๑ สลึง ขมิ้นอ้อย ๑ สลึง ลิ้นทเล ๑ สลึง น้ำประสานทอง ๑ เฟื้อง ดินประสิวขาว ๑ เฟื้อง สานส้ม ๑ เฟื้อง รากดินขั้ว ๑ บาท ดีจรเข้ ๒ ไพ ดีงูเหลือม ๒ ไพ ดีงูเห่า ๒ ไพ รวมยา ๑๘ สิ่งนี้ทำให้เปนจุณบดทำแท่งไว้ละลายสุรากิน แก้พิศม์ทรางแดงแลทรางทั้งปวงหาย

ยาชื่อมหานิลตัวผู้ ขนานนี้ท่านให้เอา น้ำประสานทอง ๑ หมึกหอม ๑ เกล็ดปลาช่อนเผา ๑ หนังกระเบนเผา ๑ หัวแมวดำเผา ๑ กระดูกงูเหลือมเผา ๑ กระดูกงูทับทางเผา ๑ รวมยา ๗ สิ่งนี้เอาเสมอภาคกระทำให้เปนจุณ บดทำแท่งไว้ละลายสุรากิน แก้ฝีดาษฝียอดเดียว ถ้าจะแก้ตานทรางละลายน้ำดอกไม้กิน ถ้าจะทาปากแซกพิมเสนทา ถ้ามิฟังเอา ชาตหระคุณเทศ ๑ ชาตหระคุณจีน ๑ ขันทศกร ๑ กำถันแดง ๑ แซกเปนกระสาย ทาปากก็ได้ จุดฝีกาฬก็ได้ดีนัก

ยาชื่อสมมิตร ขนานนี้ ท่านให้เอาโกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐเชียง ๑ โกฐพุงปลา ๑ โกฐจุลาลำภา ๑ โกฐหัวบัว ๑ โกฐกระดูก ๑ โกฐกักกรา ๑ โกฐกะกลิ้ง ๑ จันทน์ทั้งสอง กฤษณา ๑ กะลำภัก ๑ กรักขี ๑ ชลูด ๑ อบเชย ๑ ดอกพิกุล ๑ ดอกบุนนาค ๑ ดอกจำปา ๑ ดอกกระดังงา ๑ ดอกสารภี ๑ เกสรบัวหลวง ๑ เกสรสัตตบุษ ๑ อำพันดอกไม้ ๑ อำพันทอง ๑ อำพันขี้ปลา ๑ ชะมดสด ๑ ชะมดเชียง ๑ พิมเสน ๑ ขอนดอก ๑ รวมยา ๓๐ สิ่งนี้เอาเสมอภาคทำเปนจุณ แล้วจึ่งเอาดีจรเข้​แช่น้ำดอกไม้เปนกระสาย บดทำแท่งไว้ละลายน้ำดอกไม้เทศกินแก้ไข้กำเดาทั้ง ๓ ฤดู แลแก้ใจขุ่นหมองดีนัก ได้เชื่อแล้วอย่าสนเท่ห์เลย

ยาชื่อมหาวงษ์ ขนานนี้ ท่านให้เอางาช้างกำจัด ๑ บาท งาช้างกำจาย ๑ บาท งาช้างดี ๑ บาท กรามช้าง ๑ บาท กรามแรด ๑ บาท เขี้ยวแรด ๑ บาท นอแรด ๑ บาท เขี้ยวเสือ ๑ บาท เขี้ยวหมี ๑ บาท เขี้ยวจรเข้ ๑ บาท เขี้ยวปลาพยูน ๑ บาท เขากุย ๑ บาท เขาฟาน ๑ บาท เขาเลียงผา ๑ บาท เขาชุมภา ๑ บาท เขาสิงขนัด ๑ บาท เขาแพะ ๑ บาท เขาแกะ ๑ บาท เขากวาง ๑ บาท เขากระบือเผือก ๑ บาท เขากระบือดำ ๑ บาท เขาวัวเผือก ๑ บาท เขาวัวดำ ๑ บาท หินการังแดง ๑ บาท เนระภูสี ๑ บาท เบ็ญจกานี ๑ บาท ผลจันทน์ ๑ บาท ดอกจันทน์ ๑ บาท กานพลู ๑ บาท หวายตะค้า ๑ บาท โกฐหัวบัว ๑ บาท อบเชย ๑ บาท สังกรณี ๑ บาท พิมเสน ๑ บาท ชเอมเทศ ๑ บาท จันทน์ทั้งสองสิ่งละ ๒ บาท ดีงูเหลือม ๒ บาท กรุงเขมา ๑ สลึง อำพันทอง ๑ สลึง ใบกะเพรา ๒ สลึง ใบสวาด ๒ บาท ใบมะกล่ำเครือ ๘ บาท ใบไคร้หอม ๒ บาท ใบแมงลัก ๔ บาท กะทืบยอบ ๔ บาท ตูดหมา (ต้นไม้) ๔ บาท ใบผักเสี้ยนผี ๔ บาท รวมยา ๔๘ สิ่งนี้ทำให้เปนจุณเอาสุราเปนกระสาย บดทำแท่งไว้ ถ้าจะแก้ทรางฝีมีพิศม์ละลายสุราพิมเสนรำหัดกิน ถ้าจะแก้ฝีในฅอละลายสุรา เอาชเอมเทศรากไคร้เครือแซกฝนกิน ถ้าจะแก้พิศม์งูละลายน้ำสุราแซกดีงูเหลือมพิมเสนรำ​หัดกิน ถ้าจะแก้สอึกทั้งเด็กผู้ใหญ่ละลายน้ำร้อนแซกหวายตะค้าพิมเสนรำหัดกิน ถ้าฝีมีพิศม์แซกเขากระบือเผือกกิน ถ้าจะแก้ทรางแดงแลลอองพระบาท ละลายน้ำมะกล่ำเครือแซกน้ำประสานทองกิน ถ้ากินเข้ามิได้ละลายน้ำชะเอมกิน ถ้าจะให้ลงถอนทรางๆ ในฅอในอกแลอุจจาระเปนลูกมะระนั้น เอาน้ำผักเสี้ยนผีครึ่ง ๑ สุราครึ่ง ๑ แซกน้ำประสานทองกิน ถ้าจะแก้ลงละลายน้ำจันทน์ทั้งสองกิน ถ้าทรางขึ้นลิ้น ละลายน้ำจันทน์ขาวแซกเบ็ญจกานีกวาด ถ้าท้องขึ้นละลายน้ำผักเสี้ยนผีกินดีนัก ได้เชื่อแล้วอย่าสนเท่ห์เลย

ยาชื่อชันปิดเรือขนานนี้ ท่านให้เอาเบ็ญจทับทิม ๑ หมากแห้ง ๑ หวายตะค้า ๑ เปลือกเมล็ดมะขามขั้ว ๑ กำมถันแดง ๑ น้ำประสานทอง ๑ ฝาง ๑ ไม้สัก ๑ ว่านกีบแรด ๑ ว่านร่อนทอง ๑ กะเพราทั้งสอง เนระภูสี ๑ จันทน์ทั้งสอง เขากระบือเผา ๑ เทียนดำ ๑ กะเทียมกรอบ ๑ รวมยา ๒๓ สิ่ง (ที่จริงรวมได้ ๑๘ สิ่ง) นี้ เอาเสมอภาคทำให้เปนจุณเอาน้ำสารพัดเขี้ยวงาเปนกระสายบดทำแท่งไว้ ละลายน้ำปูนใสน้ำจันทน์กินก็ได้ ถ้ามิฟังเอาเปลือกมะเดื่อเปลือกแคแดงกินก็ได้ ถ้ามิฟังเอาน้ำกล้วยตานีละลายยานี้กินหายดีนัก

ยาแก้ตะพั้นตะบองราหูอักขมุขีก็ดี เอาดีจรเข้ดีหนึ่งที่สดแล้วจึงเอาพริกไทยป่นให้แหลกใส่ในดีจรเข้นั้น แล้วย่างไฟให้แห้งแล้วเอาทาฝ่ามือฝ่าเท้าแลรักแร้หายดีนัก

​ยาพอกท้องเด็กแก้ตะพั้น เอาใบเจ็ตมูล ๑ หิงคุ ๑ กำมะถัน ๑ บันลังก์ศิลา ๑ ลิ้นทะเล ๑ บดด้วยน้ำมูตรเด็กพอกท้องหายดีนัก

ยาชื่อนากพด ท่านให้เอา ใบหนาด ๑ พริกไทย ๑ เบี้ยจั่นเผา ๑ ขิง ๑ รังหมาล่าเผา ๑ แมงมุมตายซาก ๑ ลำพัน ๑ รวมยา ๗ สิ่งนี้เอาเสมอภาค บดทำแท่งไว้แก้ทรางทั้งปวงแก้ลอองพระบาทแก้ตะพั้นทั้งกินทั้งชะโลมดีนัก

ยาแก้ลอองพระบาท ท่านให้เอาใบนมพิจิตร ๑ น้ำประสานทอง ๑ หอระดานทอง ๑ กะเทียม ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ ดีงูเหลือม ๑ ภิมเสน ๑ ยาทั้งนี้เอาเสมอภาคบดทำแท่งไว้ ถ้าจะให้ผายเอาใบกะเพราแซก ๓ ส่วน เมื่อจะกินละลายน้ำใบกะเพรากิน ถ้าจะแก้ทรางทั้งปวงละลายน้ำใบกระเทียม ทาลิ้นหายดีนักได้เชื่อแล้ว

ยาคาดข้อมือข้อเท้า เอาใบหนาด ๑ พลับพลึง ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ กะเทียม ๑ ไพล ๑ ว่านน้ำ ๑ หิงคุ ๑ บดด้วยน้ำมะนาวคาดด้วยเล่าดีนัก

กล่าวสมมุติปฐมจินดาผูก ๒ สิ้นฉบับแต่เพียงนี้

----------------------------