ลักษณะไม้อันมีคุณ

​สิทธิการิย จะสำแดงด้วยลักษณะไม้อันมีคุณเสมอกันสืบต่อไป

คุณแห่งมะขามป้อมมีคุณเหมือนกันกับสมอ แต่ว่าน้อยกว่าคุณสมอหน่อยหนึ่ง คุณสมอพิเภกนั้นเสมอกันกับมะขามป้อม

เกลือสินเธาว์กับสมอมีคุณเสมอกัน แก้ลมจุกเสียดผายธาตุ แลสมอพิเภกกับเกลือสินเธาว์แก้เลือดแก้กำเดา มะขามป้อมกับเกลือสินเธาว์ แก้เลือดแก้เสมหะ สมอไทยสมอพิเภกแลมะขามป้อมสามสิ่งนี้ชื่อตรีผลา

พริกไทยนั้นมีรสอันเผ็ดร้อน ให้เกิดกำเดาให้กำเดาแห้งชอบแต่แก้ลมในอก เจริญไฟธาตุแลลมอันเย็นทั่วสรรพางค์ แก้เสมหะ

รากดีปลีมีรศเผ็ด แก้ตัวร้อนแก้พิศม์คชราด ให้ปิดธาตุ ผลดีปลีมีรศเสมอกันกับราก แก้ลมเจริญไฟธาตุแก้หืดไอแก้เสมหะ

รากเจ็ตมูลเพลิง มีรสร้อนแก้ริดสีดวงทวารหนัก แก้ตัวร้อนแก้บวมแก้คชราด มีคุณเสมอกันกับดีปลี

คุณขิงแห้ง แก้เสมหะ เจริญไฟธาตุ แก้ไอลึกในทรวงอก

ขิง ดีปลี พริกไทย คุณเสมอกันมีรสอันเผ็ด บำบัดโรคในอกแก้ลมทั้งปวง เจริญไฟธาตุแลแก้เสมหะแก้หืดไอ ๓ สิ่งนี้ประสมกันแก้ตรีสมุฏฐานโทษ คุณทั้ง ๓ สิ่งนี้ชื่อตรีกฏุกแล

ขิงสดมีรศเผ็ดร้อน แก้ลมในกองไฟธาตุให้กระจายเสีย แก้ลมพรรดึกแก้จุกเสียด แก้โรคในอก เจริญอาหาร แก้ไข้ ๑๐ ประการ ให้สมบูรณ์ ผลดีปลี, รากช้าพลู, สะค้าน, ขิงแห้ง, รากเจ็ตมูล​เพลิง, ทั้ง ๕ สิ่งนี้ชื่อเบ็ญจกูลแล

อุโลกแก้พิศม์ รากแตงอุลิดแก้ร้อนกระหาย รากพุงดอแก้บวม แก้ลม รากคันทรงดอกเหลืองแก้ริดสิดวงพรวก โคกกระสุน, ตับเต่า, อ้ายเหนียว, แลสรรพยา ๗ สิ่งนี้แก้ระหาย แก้ไข้สบัดร้อนสบัดเย็น แก้ลมมีพิศม์แก้มูตร์พิการ

มะรุมมีรศเผ็ดหวานขม แก้บวม เจริญไฟธาตุ รากกุ่มบกก็เหมือนกัน เปลือกทองหลางใบมนแก้เสมหะ แก้ตัวร้อน ผู้ใดเกิดลมเปนกำลังแล้ว จะกินยาขนานใดๆ ซึ่งจะแก้ลมนั้นตามตำราอันกล่าวไว้ในคัมภีร์ทั้งปวง ก็ให้งดรอไว้อย่าเพ่อให้กิน จงประกอบยาเข้าเปลือกกุ่ม, เปลือกมะรุม, เปลือกทองหลางใบมน, ให้กินเสียก่อนจึงชอบแล

โกฐก้านพร้าวมีรศขม แก้สอึก, แก้ราก, แก้เสมหะ, แก้ลม, แก้ไข้สำประชวร แลแก้กำเดา

สมุลแว้งมีรศเผ็ดร้อน แก้ริดสิดวงในปากในฅอ แก้หืดไอแลแก้ลมสำประชวร

มหาหิงคุ์นั้น ให้ย่อยอาหารแลเจริญไฟธาตุ แก้เสมหะแก้ลมจุกเสียด แก้พรรดึก แก้บวมแล

เปลือกแคมีรศฝาดแลเค็มรู้ปิดธาตุ ใบนั้นมีรศจืด เจริญใจให้ผ่องแผ้ว เปลือกแลใบทั้งสองสิ่งนี้คุณเสมอกัน

หัวกระเทียม ให้ย่อยอาหารบำบัดโรคในอก กระทำให้ผมงาม แก้พรรดึกแก้ลมจุกเสียด ใบกระเทียมแลก้านแก้ฟกบวม

​หัวหอมมีรศหวาน แก้ลมพรรดึกแลเจริญไฟธาตุเจริญอาหาร แก้กำเดา ใบนั้นเหมือนกันแล

ตะไคร้หอมมีรสเผ็ดร้อน หญิงกินให้ลูกตก แก้ริดสีดวงในปาก

ผลผักชีมีรสร้อนหวานบำบัดโรคในอก เจริญไฟธาตุ แก้อาเจียน แก้ไข้, แก้ริดสีดวงไนตา

ผักคราดทั้ง ๒ มีรสเผ็ดร้อน แก้จุกเสียด เจริญไฟธาตุ แก้รำมะนาด แก้ลมพิศม์ แก้หืดไอ แก้สอึก

กระเพรา, กระเมง มีรสเผ็ดร้อนแลมีคุณเสมอกับผักคราด

ใบคนทีสอแลใบคนทีเขมา มีรสเผ็ดร้อนเสมอกัน แก้ตัวพยาธิ์ แก้ฟกบวม แก้เสมหะ แก้ลม แก้ริดสีดวงในฅอแล

เมล็ดพรรผักกาดมีรสเผ็ดร้อน แก้เสมหะ แก้ลม แก้จุกเสียด ผายธาตุแล

ผักโหมแดงแลขาว, มีรสอันร้อนทำให้รู้จักรสอาหาร แก้ไข้สำประชวรแล

จิงจ้อเหลืองแลขาวมีรสอันร้อน แก้ฟกบวม แก้ลมพรรดึก แลย่อยอาหาร แก้เสมหะ แก้โลหิต แก้กำเดาแล

รากทนดีมีรสอันร้อน แก้ตัวพยาธิ์ แก้ลมพรรดึก แลลมจุกเสียด แก้ฝี กุฏฐัง แก้ลมอันให้เย็น แก้ไข้ตรีโทษแล

ดองดึงมีคุณเสมอกับทนดี แก้ลมพรรดึก แก้ดานเสมหะ ชำระเสมหะแห้งแล

สลัดไดแลส้มเช้ามีรสอันร้อนแลเปรี้ยว แก้ฟกบวม แก้จุก​เสียด แก้แม่พยาธิ์อันกระทำให้ลงท้อง เจริญไฟธาตุย่อยอาหารให้พลันแหลกแล

ยางสลัดไดนั้นแรงกว่าต้นแลใบ คุณยางเทพธาโรแลยางตาตุ่ม ยางรักขาว แลเข้าข้า ทั้งห้าอย่างนี้ มีคุณเสมอกันมีรสอันร้อน แก้ตัวพยาธิ์ แก้ฟกบวมแลคชราด ผายธาตุแล

สหัศคุณแลพาดไฉนแลโลทนงแลเมล็ดสลอด ทั้งสี่อย่างนี้มีคุณดุจกัน มีรสเผ็ดร้อน แก้หืดไอแก้พยาธิ์เสมหะแลลมทั้งปวง ผายธาตุแล

เปล้าใหญ่แลเปล้าน้อย มีรสอันร้อนมีกลิ่นอันหอมเผ็ดร้อน รู้กระจายสรรพลมทั้งปวงแล

รากกระวานใบกระวานผลกระวานนั้นชอบรำมะนาด แก้ลมแลเสมหะให้ปิดธาตุแล

ผลมะตูมแก่แต่ยังไม่สุก ให้ปิดธาตุบำบัดเสลดแลลม เจริญไฟธาตุ ผลมะตูมอ่อนเกือบจะแก่ แก้เสมหะ แก้ลมทั้งปวง ผลมะตูมอ่อนยังเล็กนั้นบำบัดตรีโทษ แก้ลม ผลมะตูมสุกนั้นแก้เสมหะ แก้จุกเสียดเจริญไฟธาตุ มีรสอันหวานยิ่งให้มีกำลัง ผลมะตูมสุกแช่น้ำส้มพอูนเจริญไฟธาตุ มีรสอันหวานยิ่งมีกำลังแก้ลมทั้งปวงแล

เปลือกราชพฤกษ์มีรสขมฝาดเฝือน แก้พยาธิ์ แก้ไข้ แก้ฝีคชราด แก้โรคในทรวงอก แก้ฟกบวมในท้อง แก้ปวดมวนดังบิด ฝักนั้นมีรสหวานแลเย็น แก้ระหายน้ำให้มีกำลัง แก้เสมหะในอก แก้จุกเสียด แก้กำเดาให้กายซูบผอมให้สมบูรณ์แล

เปลือกโมกมันมีรสฝาดแลขม แก้โลหิต แลเสมหะ แก้ฝีอันเปื่อยพัง แก้ลงท้องแลจุกเสียด แก้กำเดาแล ผลมูกมันนั้นแก้หืด แก้ตกมูก แลลงท้อง แก้ลมสำประชวรแล

เปลือกคางแก้พิศม์ฝี แก้พิศม์งู แก้ตัวพยาธิ์ แก้คชราด โลหิตตก แก้เปื่อยพัง แก้บวม ผลคางนั้นแก้โรคในจักษุ เปลือกสะท้อนนั้นมีคุณดุจเปลือกคางแล

เปลือกทอง, เปลือกปรู, ให้ปิดธาตุแก้ลงท้อง แก้หืดไอ ผลทอง, ผลปรู กินมีรสอันเผ็ดร้อนสักหนอย เจริญไฟธาตุ แก้ตัวพยาธิ์ แก้จุกเสียด แก้ลงท้อง แก้สะพั้น

ราชพฤกษ์, ไชยพฤกษ์, โมกมัน, แลคาง, เปลือกสะเดา, เปลือกพุทรา, ไทร, สนุ่น, สะท้อน, งิ้ว, กล้วย, ไม้พิกุล, แคฝอย, ใบมะตูม, ใบมะขวิด, แคทั้ง ๒ มูลอ้าย, (ต้นขี้อ้าย) หางกราย, ตะโก, พนม, พลับ, มะเดื่อ, มะม่วง, แลต้นไม้ทั้งปวงนี้เปลือกก็ดีรากก็ดีดอกก็ดีผลก็ดี มีรสอันหวานฝาดเฝื่อน แก้ลงท้อง แก้ฝีเปื่อยพัง แก้บวม แก้ตัวพยาธิ์ แก้ตกโลหิต

ใบแคทั้ง ๒ ใบสมี, ใบชุมเห็ด, ใบมรุม, ใบพริกไทย, ใบมะระ, ใบมะไฟ, ใบไม้ทั้ง ๘ สิ่งนี้แก้นอนมิหลับให้ระส่ำระสาย ให้เอาใบไม้นี้แกงกินกับเข้าเจริญโลหิตนอนหลับแล ใบไม้อันกล่าวมาแต่ก่อนนั้นใบอ่อนกินเกิดโทษ

อนึ่งเปลือกใบไม้ใดๆ ก็ดี มีรสอันเปรี้ยว ให้ผายธาตุ ​มีรสฝาดให้ปิดธาตุ มีรสหวานแก้ระหายให้มีกำลังเจริญกายแลโลหิตใช้ได้ แก้ปัจจุบันครั้งหนึ่งคราวเดียว ถ้าใช้เปนนิจเกิดโทษมากแล ผลตาลสุกมีคุณดุจกัน

เยื่อมะพร้าว น้ำมะพร้าว มีรสหวานกระทำให้ชุ่มอกเจริญไฟธาตุให้มีกำลัง แก้กำเดา แต่ถ้าใช้เปนนิจให้เกิดโทษมาก แลรากมะพร้าว ดอกมะพร้าว งวงตาลอันอ่อน มีรสหวานแก้ลงท้อง แก้โลหิต แก้ไข้ริดสีดวงปากเปื่อย ตรีกฏุกเสมอภาคทำผงละลาย แก้ตรีโทษ ละลายน้ำนมกระบือ แก้กำเดา แก้ดี แก้โลหิต, ละลายน้ำนมแพะแก้เสมหะแล

มูตร์มีรสอันเผ็ดร้อนแลเค็มแก้ลมแก้โลหิต แลเสมหะ เจริญไฟธาตุแก้จุกเสียดแก้ฟกบวม แก้หืดไอแก้ผอมเหลือง

ผลไม้ทั้งหลายอันฝาด คือยางตะเคียนประดุจชันแลสีเสียดเทศสีเสียดไทย มีรศฝาดกินแก้ลงให้ปิดธาตุแล

ดอกบัว รากบัว มีรศอันร้อนแลฝาด แก้ลงท้องแก้คลื่นเหียนแก้ไข้แล

ต้นมะลิ แก้ฝีคชราดแก้เสมหะแก้โลหิต ดอกมะลินั้นเย็นแก้ร้อนในอก กระทำให้ใจชุ่มชื่น แก้โรคในจักษุแก้ไข้ตัวร้อนทุกประการ

กรุงเขมาแลชมดเชียง แก้ลมแลโลหิต แก้กำเดา แก้จักษุโรค

ชมดสดแลโคโรคมีคุณอันยิ่ง แก้จักษุโรคแก้เสมหะแห้ง เสมหะหางวัว แก้รำเพรำพัดเพื่อภูตปิศาจ เจริญบุพโพให้บริบูรณ์แล

​จันทน์แดง, จันทน์ขาว มีรศอันขมหวานเย็น มีคุณอันยิ่ง แก้เหงื่อแก้มลทิน แก้ตัวพยาธิ์ แก้ไข้ร้อนด้วยพิศม์ เจริญไฟธาตุ ให้สมบูรณ์

แก่นระกำป่า แก่นฝาง มีรศอันขมหวาน แก้ฝีคชราด แก้เสมหะ แก้โลหิต แก้กำเดา แก้ไข้สำประชวร

แก่นประดู่, แก่นมะซาง, แลแก่นตะเคียน มีคุณเสมอกัน

กระลำภักนั้นมีรศขมหวานเย็นมัน แก้ลมอังคมังคานุสารี แก้ตรีสมุฏฐาน แก้โลหิตโทษ

ขอนดอกนั้นมีรศเผ็ดจืด แก้เสมหะแก้เหงื่อแลไข้ร้อนเพื่อตรีโทษ

ขี้เหล็กทั้ง ๒ นั้นมีรศอันขมหวาน แก้โลหิต, กำเดา, เสมหะ, เจริญไฟธาตุ

นมพิจิตร, โคกกระออม, โคกกระสุน, มีคุณเสมอกัน แก้ไข้เพื่อทุลาวะสา แก้ปัสสาวะให้บริบูรณ์

สะไอมีรศอันขมฝาดเฝื่อนเย็น แก้บิตแลพยาธิ์

สเดามีรศขมหวาน แก้กำเดา แก้ราก แก้สอึก แก้พิศม์ฝี แก้ไข้เพื่อดีพิการ

รากเสนียด ใบแลดอกมีรศอันขม แก้หืดไอแก้ไข้สำประชวร แก้โลหิต แก้บิด แก้พิศม์ฝี แก้รัตตะปิตตะ

บอระเพ็ดทั้ง ๒ มีรศอันขมเย็น แก้เสมหะแลเลือดลม แก้ลงท้อง แก้ไข้ทั้งปวง เจริญไฟธาตุ

หญ้าคัดมอน ๓ ประการ แต่ต้นต้มกินมีกำลัง ราก, แก้อาเจียน​คลื่นเหียน

ถั่วแปบ แก้ไข้สัมประชวรแลแก้จักษุโรค แก้เสมหะแก้ลมมีพิศม์ ให้ผายธาตุ

ยาเข้าห้อม มีรสอันขม แก้ลงท้องแก้โลหิตแก้สอึกแก้ไข้กำเดา

อังกาบเหลืองแลขาวทั้ง ๒ มีรสหวาน แก้เสมหะ แก้ลม เจริญไฟธาตุ

ชะเอมป่า มีรสอันหวาน แก้ระหายน้ำ ชะเอมเทศ มีรสอันขมแลหวานยิ่ง แก้กระหายน้ำ แก้ฅอแห้ง แก้ไข้ทั้งปวง แก้จักษุโรค

ผักหวานตัวผู้มีรสหวาน แก้กำเดา แก้จักษุโรค

รากสามสิบทั้ง ๒ มีคุณยิ่งกว่าผักหวาน

สุพรรณทลิกา มีรสหวานกินแก้ผอมแห้ง ให้กายสมบูรณ์ ให้รู้จักรสอาหาร แลแก้ลมเลือดพิการให้ปิดธาตุ

ผักคราดแลขอบชนางทั้ง ๒ มีรสเผ็ดร้อน แก้ผอมเหลือง แก้ริดสีดวง ให้เจริญปัญญา

ผักโหมเทศทั้ง ๒ มีรสหวาน แก้เสมหะ เจริญไฟธาตุ แก้ฟกบวมในท้อง แลดอกนั้นแก้เสมหะ แก้พิศม์

ข่ามีรศเผ็ดร้อน แก้พิศม์ฝี แก้ฟกบวม กินแก้คุณวิทยาคมอันบุคคลกระทำ

กะทือป่ามีคุณดุจข่า เจริญไฟธาตุ แก้ลมจุกเสียด

ไม้เท้ายายม่อมแลรากมะกล่ำตาช้างแดงตาขาว แก้ร้อน แก้​กระหายน้ำ แก้อาเจียน แก้หืดไอ แก้พิศม์ฝี

ใบแลผลมะกล่ำแดงนั้น แก้ริดสีดวงในทวารหนัก

ทองกวาวต้น กวาวเครือทั้ง ๒ มีรสฝาดแลหวาน แก้ลมอำมพาธ แก้โลหิต

บวบขมแลฟักขม แก้เสมหะ แก้ลม แก้พิศม์ฝี แก้ริดสีดวงงอก แก้หืด

ชะบาทั้ง ๒ แก้พิศม์ฝี แก้ฟกบวม กระทำให้รู้จักรสอาหาร

เปราะหอมทั้ง ๒ มีรสเผ็ดร้อน แก้พิศม์ฝีพิศม์งู แก้พิศม์ลมจุกเสียด

ผลกระวาน ดอกกระวานเทศ มีรสร้อนแลเผ็ดมีกลิ่นหอม แก้เสมหะแก้ลมในอกให้ปิดธาตุ

การะบูรมีรสเผ็ดร้อน ให้ย่อยอาหารพลันแหลก แก้จักษุโรค แก้ริดสิดวง กระทำให้รู้จักรสอาหาร แก้ลมจุกเสียดแก้หืดไอ

กานพลูมีรสเผ็ดร้อนหวาน แก้มวกในลำไส้ แก้เสมหะ แก้ลมจุกเสียด เจริญไฟธาตุ

เชือกเขาไฟ กินแก้ร้อนแลผายธาตุ แก้ระส่ำระสาย แก้จุกเสียด แก้เสมหะ แก้ลม

เพ็ชสังฆาฎ แก้จุกเสียด แก้บิด แก้ปวดในข้อในกระดูก ชอบแก้ลมทั้งปวงแล

อบเชย แก้พิศม์ร้อน แก้ลมอำมพาธ แก้ไข้จับ

เขม่าเหล็กมีรสเผ็ดเย็น แก้ฝีคชราด

เกลือสินเธาว์ มีรสเค็ม แก้กำเดาแลลมจุกเสียดแก้พรรดึกแลไข้ตรีโทษ

เกลือประสะมีรสหวาน ย่อยอาหารให้พลันแหลก แก้ร้อน ผายธาตุ แก้พิศม์ แก้กำเดา แก้ลมจุกเสียด

เกลือสมุท ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ เกลือด่าง ๑ เกลือหุง ๑ เกลือทั้งหลายเหล่านี้มีคุณเสมอกัน รู้ชำระโทษน้ำเหลืองให้บริบูรณ์

กระสารส้ม ๑ ด่างสลัดได ๑ ด่างโคกกระสุน ๑ ด่างมะกล่ำตาช้าง ๑ ด่างประยงค์ ๑ มีคุณเสมอกัน แก้ฟกบวมทั้งปวง แก้ลมจุกเสียด แก้ผอมเหลือง แก้ริดสีดวงในท้อง แก้ลมอำมพาธ แก้หืดไอ เจริญไฟธาตุ แก้พรรดึก

ด่างต้นงา ๑ ด่างหญ้าพันงู ๑ ด่างผักโหมหิน ๑ ด่างผลส้มป่อย ๑ ทั้งนี้มีคุณเสมอกัน แก้ดาลเสมหะ

น้ำอ้อยสดมีรสหวานแลเย็น กินปัสสาวะออกมาก เจริญอายุ ให้มีกำลัง แก้กำเดาแลลม กระจายเสมหะผายธาตุ

น้ำอ้อยต้มแลอ้อยเผา มีรศหวานยิ่ง กินแก้เสมหะหืดไอ แก้ไข้สำประชวร

หญ้าแพรกแก้ลมแลโลหิต บดเปนยารมแก้ตัวพยาธิ์ซึ่งกระทำให้คันตัวทั่วสรรพางค์

หญ้าหนวดปลาดุก มีรสขม แก้ผอมเหลือง แก้โลหิต แก้ไข้ทั้งปวง แก้หืดไอ ให้รู้จักรสอาหาร

​ขมิ้นชัน ขมิ้นอ้อย มีรสเผ็ดร้อน แก้พิศม์โลหิตแลลม แก้บวม แก้เสมหะ แก้ไข้ทั้งปวง แก้ตัวพยาธิ์กระทำให้คันทั่วสรรพางค์ แก้ฝี

ขมิ้นเครือเสมอกันกับขมิ้นอ้อย แก้เสมหะแลลม แก้ระหายน้ำ

เปราะทั้ง ๒ มีรสอันเผ็ดแลขม แก้เสมหะเจริญไฟธาตุ แก้ลงท้อง

หญ้าพันงูทั้ง ๒ แลมะไฟเดือนห้า, ผักเสี้ยนผีทั้ง ๒, รากหญ้าปากควาย สรรพยาทั้งนี้ มีรสเผ็ดร้อนเสมอกัน เจริญไฟธาตุ แก้พิศม์ฝี แก้ไข้ตรีโทษ

ชิงชี่ทั้ง ๒ แก้ท้องมาร ให้ผายธาตุ แก้ฟกบวม แก้ลม

รากไคร้เครือแลมูลกาทั้ง ๒ มีรสเผ็ดขมเสมอกันแก้กำเดา แก้ไข้เพื่อลม

ลำพันทั้ง ๒ มีรสอันเผ็ดร้อนเสมอกัน แก้ไข้เพื่อภูตปิศาจ แก้ลมจุกเสียด แก้พิศม์ผี แก้ไข้กำเดา

พิลังกาสา มีรสเผ็ดร้อนขมฝาด แก้ไข้กำเดา

พรมมิมีรสหวาน แก้ไข้สวิงสวาย แก้หืดไอ กินแก้ริดสีดวง กินเจริญปัญญาด้วย

เปล้าทั้งสอง แลใบกระวาน, น้ำประสารทอง ผายธาตุ แก้ลมจุกเสียดเจริญไฟธาตุ มีกำลัง แก้ระหาย แก้เสมหะ แก้ลม

น้ำอ้อย, น้ำตาล กินผายธาตุ

​น้ำผึ้งเก่ามีรสหวานร้อนฝาด กินผายธาตุให้ตัวผอมแห้ง

น้ำผึ้งใหม่รสยิ่งกว่าน้ำผึ้งเก่ากินมิได้ลงท้อง แก้ไข้ตรีโทษ

ขันทศกรทำด้วยน้ำอ้อยมีรสหวานเย็น กินเจริญเสมหะดี แก้อาเจียร แก้ระหายน้ำ

น้ำนมโครสเย็น กินปิดธาตุ ชอบแก้โรคในอก ให้มีกำลัง เจริญไฟธาตุ

น้ำนมกระบือมีรสหวาน กินแก้พรรดึก ให้เจริญรสอาหาร

น้ำนมแพะมีรสหวานฝาดเย็น กินแก้ลงท้อง แก้โลหิต แก้ไอ แก้หืด

น้ำนมแกะแก้หืดไอแลจุกเสียด เจริญไฟธาตุ

น้ำนมอูฐมีรสเปรี้ยวหวานแลจืดเค็ม กินกระทำให้จุกเสียด ชอบแต่แก้บวมในท้อง แก้พยาธิ์ท้องมาร

น้ำนมม้ามีรสฝาดหวานเค็มเปรี้ยว กินเจริญธาตุมากนัก แต่มักจุกเสียด

น้ำนมช้างมีรสฝาดเย็นดี กินมีกำลังชอบริดสีดวง

น้ำนมทั้งปวงมีรสหวานยิ่งกินมีกำลัง แก้นอนมิหลับ แก้ลม เจรีญไฟธาตุ

น้ำนมคน แก้ลมพรรดึก

น้ำนมเปรี้ยวคือทะธิเกิดแต่นมวัว มีรสหวานมัน กินเจริญไฟธาตุ แก้ลมอันเย็น แก้ปัสสาวะพิการ

น้ำนมเปรี้ยวเกิดด้วยนมกระบือมีรสหวานมัน กินให้มีกำลัง

​น้ำนมปนด้วยเนย กินปิดธาตุ แต่ว่าเกิดลม เจริญไฟธาตุ

รสสรรพยาอันใดมีรสเผ็ดร้อนนั้นชอบแต่แก้ลม มิชอบกำเดา ถ้ารสเผ็ดเปรี้ยวชอบแก้ลมจุกเสียดแต่ชอบพรรดึก ถ้ารสฝาดเฝื่อนชอบแต่ปิดธาตุ แก้ตัวพยาธิ์แลฟกบวม ถ้ารสหวานเย็นชอบแต่แก้ระหาย

----------------------------

ในคัมภีร์สรรพคุณบำรุงธาตุทั้ง ๕ อาจาริย์ท่านแสดงไว้ดังนี้ พริกล่อน ขิง ดีปลี เสมอกันทำผงละลายน้ำขิงกิน แก้ลมอุทธังคมาวาตา เผาผลาญลมแลโลหิตให้เสื่อมฤทธิ์แล

๑ เทียนทั้ง ๕ กับสมอ ๑๒ เหลี่ยมนั้น ทำผงละลายน้ำผึ้งน้ำส้มซ่าน้ำร้อนก็ได้ แก้โลหิต แก้ลมอุทธังคมาวาตา แก้ดีเดือดดีพลุ่งหายแล

๒ สมอเทศผลกลมนั้นเอาตรีกฏุก สีเสียดทั้ง ๒ จันทน์ทั้ง ๒ ยาแปดสิ่งนี้ทำผงละลายน้ำผึ้ง กินแก้ปัถวีธาตุพิการกระทำให้ลงท้องหายแล

๓ สมอพิเภก แก้อาโปธาตุกำเริบ แก้โลหิตเสมหะ เอาตรีสารทั้งสามนี้ประสมรวมเปนยาสี่สิ่ง ทำผงละลายน้ำผึ้ง, น้ำร้อน, น้ำนมโค, กินแก้อาโปธาตุกำเริบหายแล

๔ หญิงชายก็ดีอาโปธาตุกำเริบ ภายในบังเกิดโรคเปนต่างๆ กัน เอามะขามป้อม, จันทน์ทั้ง ๒ ตรีกฏุก ทำผงละลายน้ำผึ้ง, น้ำร้อน, น้ำอ้อย, น้ำตาล, กินแก้อาโปธาตุกำเริบหายแล

​ ๕ ขิง แก้อากาศธาตุกำเริบแลไข้ต่างๆ ให้วิงเวียนให้ท้องขึ้น แลหาวเรอเปนเพื่อลมอำมะพาธ เอาเปลือกตีนเป็ด, พริกล่อน, เทียนดำ, ขิงเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำผึ้งน้ำอ้อยน้ำส้มพอุมกิน

๖ ดีปลี, รากเจ็ตมูลเพลิง, สะค้าน, ช้าพลู, ขิง, แก้ปถวีธาตุ อาโปธาตุ วาโยธาตุ เตโชธาตุ อากาศธาตุ ชื่อว่าเบ็ญจกูล แก้ธาตุทั้ง ๕ แล

๗ เจ็ตมูลหนาม แก้ธาตุทั้ง ๔ มีปรกติให้เบื่ออาหาร เพื่อเสมหะสมุฏฐานซ่าน ให้เอาตะไคร้, หอม, รากช้าพลู, พริกไทย, ขิง, ผลกระวาน เทียนแดง, เท่ากัน เจ็ตมูลหนาม เท่ายาทั้งหลายทำผงละลายน้ำผึ้ง, น้ำขิง, น้ำข่า, น้ำร้อน, น้ำส้มป่อย, ต้มกิน

๘ คนทีเขมา แก้ลม ๑๒ จำพวก ประสมด้วยว่านน้ำ, ข่า, เปลือกกุ่มบก ตำผง ละลายน้ำขิงกิน

๙ คนทีสอ แก้อาโปธาตุกำเริบเพื่อโลหิต แลน้ำมันในข้อในกระดูก ประสมด้วยโกฐทั้ง ๕, ตรีกฏุก, ผลจันทน์, ดอกจันทน์, หัวหญ้าชันกาด, เอาเท่ากันทำผงละลายน้ำผึ้ง น้ำส้มซ่าก็ได้ กินแก้อาโปธาตุกำเริบ

๑๐ ผลพิลังกาสา แก้ลม ๑๒ จำพวก คือลมอำมพาธ, ลมอุทธังคมาวาต, ลมบาทยักษ์, ลมอัศวมุขี, ลมปัสสฆาฏ, ลมสันตะฆาฏ, ลมชิวหาสดมภ์, ลมกระดาลพัด, ลมอำมพฤก, ลมอัณฑพฤก, ลมไชยพฤกษ์, ลมกรรมมัชวาต ประสมด้วยหัวแห้วหมู, ใบสเดา, ตรีกฏุก, ว่านน้ำ, กระเทียม, สิ่งละเสมอภาค ผลพิลังกาสาเท่ายาทั้งหลาย ​ทำผงละลายน้ำขิง, น้ำข่า, น้ำส้มซ่า, น้ำกระเทียมก็ได้ กินแก้ลม ๑๒ จำพวกหายแล

๑๑ ภาคหนึ่งผลพิลังกาสา แก้ไข้จับหาเวลามิได้ ประสมด้วยตรีผลา ผลมูลกาทั้ง ๒ หญ้าตีนนก หญ้าแพรก รากเสนียด ต้มกิน

๑๒ ภาคหนึ่งผลพิลังกาสา แก้ปัถวีธาตุกำเริบ แก้ลมจับหัวใจให้คลุ้มคลั่ง ประสมด้วยตรีผลาจันทน์ทั้ง ๒ รากทนดี ดอกบุญนากเสมอภาค ทำผงละลายน้ำขิงกิน

๑๓ แห้วหมู แก้ลม ๑๒ จำพวก เจริญธาตุ แก้ดีอันมิได้ปรกติ ให้คลั่งมะเมอเพ้อไปมิได้รู้รสอาหาร เอาโกฐทั้ง ๕, จันทน์ทั้ง ๒ กฤษณา, ขอนดอก, พริกไทยเสมอภาค แห้วหมูเท่ายา, ทำผงละลายน้ำดอกไม้ น้ำร้อน, น้ำส้มซ่า, กินหายแล

๑๔ ขมิ้นอ้อย แก้ลมอุทธังคมาวาต ลมปัสสฆาฏ แก้โลหิตแลเสมหะ แก้เจ็บทุกข้อทุกกระดูก ประสมด้วยตรีกฏุก, หอม, กระเทียมสด, รากอบเชย, ว่านน้ำ, ข่า, เสมอภาค, ขมิ้นอ้อยเท่ายา ทำผงละลายน้ำท่า น้ำเปลือกมะรุม, น้ำกระเทียมกินหายแล

๑๕ ใบสเดา แก้โลหิตพิการ ซึ่งทำพิศม์ให้ร้อนให้แสบอกกลุ้มใจ เอาเทียนแดง, โกฐหัวบัว, ประสมกับใบสเดาเท่ากัน ยา ๓ สิ่งนี้ทำผงละลายน้ำจันทน์ทั้ง ๒ น้ำดอกไม้, น้ำขิงสด, กินหายแล

๑๖ สรรพคุณกรรณิกาแก้ลมทั้งปวง เอาตรีกฏุก ใบสเดา แห้วหมู ขมิ้นอ้อย ผลพิลังกาสา ประสมกับกรรณิกาทำผงดองมูตร์โค ๓ วัน แล้วบดทำแท่งเศกด้วยสักกัตตะวา ๑๐๐ จบ กินแก้พิศม์​ทั้งหลายละลายสุรา แก้หญิงโลหิตตีขึ้น ละลายน้ำฝางแซกเทียนดำ แก้จุกอกปวดท้อง น้ำข่า แก้บิดปวดมวนดีนัก เอาสมอ, ดีปลี, เกลือ, ต้มละลายยากินชำระอุจจาระโทษ

๑๗ พริกไทย กระทำธาตุทั้ง ๔ ให้ตั้งมั่น แก้ลมปัสสฆาฏ, ลมชิวหาสดมภ์ เอาจิงจ้อหลวง, ผลบัวหลวง, ประสมกับพริกไทยเท่ากัน ทำผงละลายน้ำจันทน์ขาว, น้ำมะเดื่อ, เกลือสินเธาว์ กินแก้ท้องขึ้นแลปวดมวนหายแล

๑๘ พริกไทย แก้ลม แก้เสมหะอันบังเกิดขึ้นแต่ท้องน้อยชื่อว่าลมอุทรวาต เอามหาหิง, ว่านน้ำ, กระเทียม, ตรีผลา, เสมอภาค พริกไทยเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำข่า, น้ำกะทือ, น้ำจันทน์ขาวกินหายแล

๑๙ รงทอง แก้ลมอุทธังคมาวาต เอาตองแตก, รากสลอด โกฐทั้ง ๕ เท่ากัน พริก, ขิง, เท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายสุรากินแก้ลมเกลี่ยวดำหายแล

๒๐ โมกหลวง มีคุณมากกับชายหญิงอันเปนไข้บานทะโรค มีโลหิตออกมา บางทีกลับกลายเปนน้ำหนอง บางทีเปนน้ำคาวปลาน้ำล้างเนื้อน้ำเหลือง บางทีเปนหัวยื่นย้อยออกมา บางทีเปนจุกะผามมิได้สำแดงออกมา บางทีเปนอย่างดอกแคแกลบานก็มี บางทีเปื่อยที่ทวารก็มี เอาเปลือกไม้แดง, ตรีกฏุก, พรรผักกาด เทียนดำเสมอภาค โมกหลวงเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำร้อนกิน

​อนึ่งเอาเทียนทั้ง ๕, ตรีผลา, ผลสลอดเท่ากันตำผงละลายน้ำผึ้ง กินชำระโทษอุจจาระธาตุเสียก่อนจึงกินยาต่อไป

๒๑ หญ้าเท้านก แก้ลม แก้โลหิต เสมหะเปนตรีโทษ กระทำให้ตัวร้อนสท้านหนาว ให้เจ็บมีเวลาแลหาเวลามิได้ ให้ครั่นตัวปวดศีศะตาพร่างพราย เอาโกฐทั้ง ๕ เทียนทั้ง ๕ จันทน์ทั้ง ๒ ขิงแห้งเสมอภาค หญ้าเท้านกเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำร้อน น้ำส้มซ่า น้ำขิง กินหายแล

๒๒ น้ำนมแพะ ให้มีกำลังแลแก้ไข้ เพราะธาตุทั้ง ๕ มิได้เสมอกัน จึงทำให้บังเกิดไข้หากำลังมิได้ ให้เอาพริก ๑ ขิง ๒ ดีปลี ๓ ผลเอ็น ๔ กระวาน ๕ ผลขุยไผ่ ๖ รากอบเชย ๗ ดอกบุนนาก ๘ ยาทั้งนี้ทำผงละลายน้ำนมแพะ น้ำนมโค น้ำดอกไม้ก็ได้ กินหายแล

๒๓ น้ำตาลกรวด น้ำตาลทราย ขันทศกร จันทน์ทั้ง ๒ ตรีผลาเหล่านี้ มีคุณเสมอกันแก้โรคหอบ เพราะโทษน้ำเหลีองแลเสมหะ เอาพริก ๑ ขิง ๒ ดีปลี ๓ ผลเอ็น ๔ กระวาน ๕ อบเชย ๖ ดอกบุนนาก ๗ ทำผงแซกตรีผลา, จันทน์ทั้ง ๒ น้ำตาลกรวด น้ำตาลทราย ขันทศกร ละลายน้ำนมโค น้ำนมแพะ น้ำดอกไม้ กินแก้โรคหอบเพื่อน้ำเหลือง แลแก้เสมหะหาย

๒๔ ผลมะตูมอ่อน แก้ไข้เพื่อลม ให้ปวดท้องปวดศีศะ ให้อาเจียนผอมเหลือง เอาตรีกฏุก, คนทีสอ, คนทีเขมา, เปลือกเพกาเท่ากัน ผลมะตูมอ่อนเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำนมทั้ง ๕ กินหายแล

​๒๕ สะค้าน แก้ธาตุทั้ง ๔ อันยิ่งหย่อนมิได้เสมอกัน ถ้าไข้ลงท้องให้เบื่ออาหารกินมิได้มีรสอาหาร เอาพริก, ขิง, รากละหุ่งแดง, เทียนดำ, กะทือ, บอระเพ็ด, เท่ากัน สะค้านเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำตรีผลากินเปนยารุธาตุแล

๒๖ ยางรักขาว แก้ลมริดสีดวงทั้งปวง เอาผลจันทน์, ดอกจันทน์, กานพลู, ผลเบ็ญจกานี, ดองดึง, สหัศคุณเทศ, รากเจ็ตมูลเพลิง, รากไม้เท้ายายม่อม, รากแคแตร, เอาเท่ากันประสมกับยางรักขาวสุทธิ์แต่พอควร ทำผงละลายน้ำขิงกินแก้ริดสีดวง ๑๒ จำพวก

๒๗ ยางรักดำ แก้โลหิตพิการเนื้อหนังเปื่อยพังพุพอง เอาตรีกฏุก, รากกุ่มบก, รากมรุม, ยาเข้าเย็น, ดอกบุนนาก, เสมอภาคประสมด้วยยางรักดำสุทธิ์แต่พอควร ยาทั้งนี้จะดองฤๅต้มกินก็ได้หายแล

๒๘ หญ้าหนวดแมว แก้ลมอัณฑพาธ แก้โลหิตพิการ กระทำให้คันในเนื้อแลหนังพองขึ้นมีพิศม์ต่างๆ เอาผลกระวาน, ตรีกฏุก, ใบกระวาน, เทียนดำ, เสมอภาค หญ้าหนวดแมวเท่ายาทั้งหลายทำผงละลายน้ำผึ้ง น้ำร้อนแลสุรากินหายแล

๒๙ หอมแดง แก้ลมอากาศธาตุ ให้ท้องขึ้นแลคันทั่วกาย ให้ตาพร่าง แลไฟธาตุกำเริบกระทำให้กินอาหารมากนัก เอาพริกไทย เกลือสินเธาว์ จันทน์ทั้ง ๒ เมล็ดในมะทรางเท่ากัน หัวหอมแดงเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำร้อนกินหายแล

​๓๐ ผักชีละว้า แก้ไข้ให้เมื่อยทั่วสรรพางค์กาย ให้นอนมิหลับ ให้สอึกให้เรอ เอาใบกระวานผลกระวาน เทียนทั้ง ๕ เท่ากัน ผักชีละว้าเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำผึ้ง, น้ำขิง, น้ำกระเทียม, คุลีการ กวนให้สุกละลายยากินหายแล

๓๑ เปลือกมรุม แก้ลมอำมพาธ ให้มือตายเท้าตายหูตึง ลิ้นกระด้างคางแขง เอาพริกหาง, ตรีกฏุก, ว่านน้ำ, เถาคัน ใบคัดมอนเสมอภาค เปลือกมรุมเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำขิง, น้ำผึ้ง, น้ำไพล, น้ำส้มพอูม, กินหายแล

๓๒ รากมรุม แก้วาโยธาตุกำเริบให้ฟกบวม ให้คลื่นเหียนให้ตัวเย็น เอาตรีกฏุก, ไพล, ข่า, โกฐทั้ง ๕, เสมอภาค รากมรุมเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายสุรา, น้ำส้มพอุม, น้ำส้มซ่า, น้ำขิง, น้ำข่า, กินหายแล

๓๓ รากถั่วภู แก้โรคเปนเพื่อวาโยธาตุกำเริบ แก้ดีพลุ่งพล่านกระทำให้ตาแดง ให้คลั่งเพ้อให้ปวดมวนท้อง เอาพริกไทย, จันทน์ทั้ง ๒ กฤษณาเสมอภาค รากถั่วภูเท่ายา ทำผงเอาน้ำมะพราว น้ำกะทือ, น้ำอ้อย, คุลีการละลายกินหายแล

๓๔ แตงนก แก้ไข้เปนเพื่อลม ให้มึนตึงผื่นพรึงขึ้นทั้งตัว ให้หูตึงกระทำให้จิตรใจกระวนกระวายไม่เปนปรกติ เอาโกฐทั้ง ๕ กฤษณา, ดอกกรรณิกา, ดอกไม้แดง, ดอกกระถินพิมาน เสมอภาค รากแตงนกเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำผึ้ง, น้ำดอกไม้, น้ำส้มซ่า กินหายแล

​๓๕ พระยายา แก้ไข้เพื่อโลหิตกำเริบให้คันทั้งตัว ให้บวมท้องไส้พองลั่นโครกครากในท้อง เอาหญ้าพันงูแดง ไพล, รากตองแตกเสมอภาค พระยายาเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำร้อน, น้ำขิง, น้ำส้มพอุม, สุรา, กินหายแล

๓๖ อังกาบ แก้หญิงขัดฤดูอยู่ไฟมิได้ เอาใบผักเป็ด ใบไผ่ป่า, ไพล, ข่า, ขิง, พริกไทย, เสมอภาค รากอังกาบเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำสุรา, น้ำขิง, น้ำร้อน, น้ำมะนาว กินหายแล

๓๗ ยอ แก้ลมกำเริบให้มวนท้อง ให้เท้าเย็นให้หาวเรอแลอาเจียน เอาเทียนดำ, ว่านน้ำ, ตรีกฏุก, มะหาหิงคุ์, กระเทียม เกลือสินเธาว์เสมอภาค ทำผงละลายน้ำขิง น้ำมะนาว น้ำผลยอต้มกินหายแล

๓๘ ดาวเรืองใหญ่ แก้หืดไอแลแก้ฝีต่างๆ แก้กลากเหล็ก แลพยาธิทั้ง ๑๒ จำพวก แก้เรื้อนดอกหมาก เรื้อนดาวเรือง เรื้อนไฟ เรื้อนน้ำเต้า เรื้อนผิวมะกรูด เรื้อนงูเห่าแลมะเร็งคุณมะเร็งชอน, กราก, คชราดหูดคชราดดอกบุก, มันชักให้เปนโทษผอมแห้ง ให้ตัวแตกระแหง เอาสารปากนก ๑ บาท กำมะถันเหลือง ๒ บาท ปรอดก็ได้ ชาตก้อนก็ได้ ๒ สลึงเฟื้อง กวนกับน้ำใบดาวเรืองใหญ่ ๓ วัน กวนกับใบคนทีสอ ๓ วัน แห้งแล้วปั้นแท่งเท่าผลฝ้าย ผึ่งแดดผึ่งน้ำค้างไว้ ๓ วัน แล้วเสกด้วยสักกัตวา ๑๐๘ คาบ ทั้ง ๗ วัน กินตามกำลังวันตั้งแต่วันอาทิตย์กินเมล็ด ๑ ขึ้นไปกว่าจะถึงวันเสาร์ ​๗ เมล็ดหายแล

๓๙ กระเช้าผีมด แก้พุพองเพื่อลมแลเลือด เอาผลจันทน์ ๑ ขิง ๑ รากเสนียด ๑ เปลือกพิลังกาสาเสมอภาค กระเช้าผีมดเท่ายา ทำผงละลายมูตร์หายแล

๔๐ สมี แก้บุคคลเปนไข้เพื่อโมหโทษโลภกล้า เกินประมาณ จึงกระทำให้เปนไข้ เอาเทียนทั้ง ๕ จันทน์ทั้ง ๒ กานพลูเสมอภาค ใบสมีเท่ายา ทำผงละลายน้ำตาลทรายน้ำดอกไม้ น้ำส้มซ่ากินหายแล

๔๑ ทองเครือ แก้ลมแลโลหิตระคนกัน ให้บังเกิดน้ำลายน้ำมูกมากเหงื่อมาก เอาจันทน์ทั้ง ๒ รากถั่วภูเสมอภาค ดอกทองเครือเท่ายา ทำผงละลายน้ำร้อนกินแลชะโลมด้วยน้ำดอกไม้หายแล

๔๒ โกฐจุฬาลำภา แก้ลมอันมิได้เสมอเปนปรกติ กระทำให้ร้อนให้เย็นแต่เปนเหงื่อไหลออกมา เอาขอนดอกขิงสดสิ่งละส่วน โกฐจุลาลำภาสองส่วน ทำผงละลายน้ำดอกไม้น้ำจันทน์ขาวน้ำร้อนกินหายแล

๔๓ โกฐก้านพร้าว แก้โลหิตพิการ โลหิตดำบ้างเหลวบ้าง เปนฟองบ้าง ให้จับเชื่อมมัวให้เมื่อยทั่วสรรพางค์ เอาหญ้าชันกาด ขิงแห้ง, รากชุมเหดสิ่งละส่วน โกฐก้านพร้าวสามส่วนต้มกินก็ได้ ทำผงก็ได้ละลายน้ำจันทน์ขาว, น้ำส้มซ่า, น้ำร้อนกิน

อนึ่งรากมะพร้าวรากคนทีสอหัวบัวบก ต้มเอาน้ำละลายยากินหายแล

๔๔ โกฐพุงปลา แก้โลหิตพิการแลเสมหะพิการ ให้ท้องขึ้น ​ให้จุกอกกินเข้าแลน้ำแค้นในทรวงอก เปนเพื่อลมอังคมังคานุสารีวาต เอาว่านน้ำ ๑ ไพล ๑ กระเทียม ๑ พริก ๑ เปลือกกุ่มบกเสมอภาค โกฐพุงปลาเท่ายาทั้งหลายทำผงละลายน้ำส้มซ่า น้ำเกลือ กินหายแล

๔๕ โกฐสอ แก้ไข้ให้จับแลลมอำมพฤก ให้ร้อนเท้าให้ร้อนหลังให้แสบอกให้เจ็บหว่างสบัก เอาเบ็ญจมูลเหล็ก, ตรีกฏุก, โคกกระสุนเสมอภาค โกฐสอเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำขิง, น้ำร้อนกิน ถ้าจะให้ทุเลาละลายน้ำดีเกลือกินหายแล

๔๖ โกฐกระดูก แก้ลมอำมพฤก กระทำให้คลื่นเหียน ให้จุกเสียดให้หูตึงให้ตามืด เอาว่านน้ำ ๑ ข่า ๑ เปลือกตีนเป็ด ๑ เปลือกมรุม ๑ ตรีกฏุกเสมอภาค โกฐกระดูกเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำผึ้งน้ำส้มซ่าน้ำสุราก็ได้กินหายแล

๔๗ โกฐเชียงเทศ แก้ไข้เพื่อกำเดา ให้หนาวให้ร้อนให้ระส่ำระสาย ให้ท้องขึ้นกินอาหารมิได้ให้เหงื่อตกให้หอบ เอาว่านหางช้าง ๑ ตรีกฏุก ๑ ข่า ๑ การพลูเสมอภาค โกฐเชียงเทศเท่ายาทั้งหลายทำผงน้ำส้มซ่าทั้ง ๓ ระคนกันละลายกินหายแล

๔๘ โกฐกะกลิ้ง แก้ไข้เพื่อเสมหะพิการ ด้วยลมอุทธังคะมาวาตแลกำเดากำเริบ ให้ปวดศีร์ศะมีน้ำมูกมากให้ตาแดงให้ผูกพรรดึก เอาว่านน้ำ ๑ ขิง ๑ ข่า ๑ ผลราชดัด ๑ ใบจิงจ้อ ๑ ใบสลอด ๑ ดีปลี ๑ ยาดำ ๑ มหาหิงคุ์ ๑ ประสมด้วยโกฐกะกลิ้งสิ่งละส่วนทำผง เอารากสะท้อน รากข่อยหยอง รากหญ้าเท้านก ต้ม ๓ เอา ๑ ละลายกินหายแล

​๔๙ โกฐเขมา แก้ลมอุทธังคมาวาตเพื่อลมอันบังเกิดแต่กองอาโปธาตุ ให้มือให้เท้าสั่นให้เมื่อยขบทั่วตัว เอาเปลือกประคำไก่ ๑ เปลือกกุ่มบก ๑ กระเทียม ๑ กระชายเสมอภาค โกฐเขมาเท่ายาทั้งหลาย ทำผงแช่มูตร์โคดำไว้ ๓ วัน แล้วผึ่งแดดไว้ให้แห้งละลายน้ำส้มซ่ากินหายแล

๕๐ ผลจันทน์เทศ แก้วาโยธาตุกำเริบ ให้ปวดท้องเปนเสมหะมูกเลือด ให้ทุรนทุรายนอนมิหลับ เอาเปลือกคนทา ๑ รากมะตูม ๑ รากไม้ท้าวยายม่อม ๑ รากชุมเห็ด ๑ รากกรรณิกาเสมอภาค ผลจันทน์เทศเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำผึ้ง, น้ำขิงน้ำดอกไม้กินหายแล

๕๑ เทียนดำ แก้วาโยธาตุกำเริบ ให้คลื่นเหียนให้อาเจียนลมเปล่าให้ตัวร้อน เอาขิงข่าสิ่งละส่วน เทียนดำสองส่วน ละลายน้ำจันทน์ขาวกินหายแล

๕๒ เทียนเยาวภานี แก้เสมหะพิการ ให้ปวดมวนท้อง เอาสมอไทย, กระเทียมเสมอภาค เทียนเยาวภานีเท่ายาทั้งหลาย ทำผงเคล้าน้ำมะนาวเปนกระสาย ผึ่งแดดให้แห้งเอาเปลือกตะแบก หนามเล็บเหยี่ยวต้มละลายกินหายแล

๕๓ เทียนตาตักกะแตน แก้วาโยธาตุกำเริบ ให้ปวดมวน ให้ท้องขึ้นลงท้อง เอาเปลือกพริกไทย ๑ เปลือกมะเดื่อ ๑ เปลือกแคแดงเสมอภาค เทียนตาตักกะแตนเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำขมิ้นชันแทรกเกลือกิน ถ้ามิฟังละลายน้ำผลเบ็ญจกานีกินหายแล

​๕๔ เทียนสัตบุษป์ แก้วาโยธาตุแก้เตโชธาตุกำเริบ อาโปธาตุหย่อนให้เปนบิดปวดมวน เอาใบเนรภูสี, กระเทียมกรอบ, ดีปลีเสมอภาค เทียนสัตบุษป์เท่ายาทั้งหลาย ทำผงเอาเปลือกตะแบก หนามเล็บเหยี่ยว ต้มเอาน้ำละลายกิน ถ้าลงท้องเอาเทียนเข้าเปลือก จันทน์ทั้ง ๒ ผลเบ็ญจกานี, กระเทียม, เปลือกขี้อ้าย, หางกราย, ต้มละลายยากินหายแล

๕๕ เทียนเข้าเปลือก แก้ปัถวีธาตุกำเริบให้เปนบิดตกมูกเลือดเปนหัวกุ้งเหน้าให้เหม็นเหน้า เปนเพื่อเสมหะพิการแลลมกำเริบ เอาผลเบ็ญจกานี, ผลจันทน์ทั้ง ๒ ปิ้งไฟให้เหลืองเสมอภาค เทียนเข้าเปลือกเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำมะนาวน้ำส้มซ่ากิน ถ้ามิฟังละลายน้ำเปลือกมะเดื่อกินหายแล

๕๖ ผลกระวาน แก้ไข้เพื่ออากาศธาตุกำเริบ ให้ปวดศีศะแลร้อนกระบอกตาให้ท้องขึ้นแลเจ็บกระดูกทุกข้อ เอาจันทน์ทั้ง ๒ ผลพิลังกาสา, พริกหอม, พริกหาง, การะบูรเสมอภาค ผลกระวานเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำมะงั่ว, น้ำร้อน, ดอกพิกุล กินหายแล

๕๗ ใบกระวาน แก้ไข้เพื่อวาโย, โลหิตแลอาโปธาตุกำเรีบ ให้จุกเสียดเปนก้อนในท้อง ให้นอนมิหลับให้มักโกรธ เอาตรีกฏุก ๑ ขอนดอก ๑ โกฐหัวบัว ๑ จันทน์ทั้ง ๒ กฤษณาเสมอภาค ใบกระวานเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำตาลกรวดน้ำตาลทรายกินหายแล

๕๘ จันทน์ขาว แก้ไข้เพื่ออากาศธาตุกำเรีบ ให้ท้องลั่น ตาแดง ​ให้ตัวร้อนเมื่อยต้นฅอให้เหม็นคาวฅอ เอาว่านน้ำ ๑ สหัศคุณเทศ ๑ เจ็ตภังคี ๑ หัวหญ้าชันกาด ๑ หญ้ารังกา ๑ เสมอภาค จันทน์ขาวเท่ายา ทำผงละลายน้ำเกลือ, น้ำอ้อย, ระคนกันกินหายแล

๕๙ จันทน์ แก้ไข้พิศม์แลไข้เพื่ออาโปธาตุกำเริบ วาโยธาตุ จึงเปนจะละนะมิได้ปรกติทำให้ลงท้องปวดมวน เอาเขากระบือ เผือกเผา, ตรีกฏุก, ผลเบ็ญจกานี, เนรภูสี, สิ่งละส่วน จันทน์แดงสองส่วน ทำผงละลายน้ำเปลือกมะเดื่อกินหายแล

๖๐ เกสรสารภี แก้โลหิตพิการ ให้ตัวบวมให้ลงท้องสวิงสวาย ให้อยากอาหาร แต่บริโภคมิได้ เอาเจ็ตมูลเพลิง ๑ สะค้าน ๑ ตรีกฏุก ๑ บอระเพ็ช ๑ สานส้ม, เสมอภาค เกสรสารภีเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำอ้อยแดง, น้ำผึ้ง, น้ำส้มสาชู, กินหายแล

๖๑ ดอกมลิดอกพิกุล แก้ไข้มิรู้จักสมประฤๅดีให้ร้อนแลเย็น ให้เพ้อบ่นไปเปนไข้บาทจิตร เอาดอกจำปาขาว ดอกกรรณิกา ๑ ดอกทองกวาว ๑ ดอกอังกาบ ๑ พริกหอม ๑ พริกหาง เสมอภาค ดอกมลิฤๅดอกพิกุลเท่ายา ทำผงละลายน้ำมะพร้าวนาฬิเกตั้งไฟให้สุก ละลายยากินหายแล

๖๒ ดอกบุนนาก แก้ไข้เพื่อลมอากาศธาตุกำเริบ ให้ตามืด หูตึงหาวเรอ เอากระเทียม, สมอไทย, ตรีกฏุก, จันทน์ทั้ง ๒, เทียนตาตักกะแตน เสมอภาค ดอกบุนนากเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำจันทน์ขาว, น้ำไพล กินหายแล

๖๓ เปลือกบุนนาก แก้ไข้เพื่ออากาศธาตุกำเริบ ให้เวียน​ศีศะหนักศีศะมึนตึงไปแลตัวเย็นตามืด เอาต้นผักชีล้อม ตรีกฏุก, กระเทียม, เสมอภาค เปลือกบุนนากเท่ายา ทำผงละลายน้ำหน่อไม้ เกลือ น้ำอ้อย ระคนกันให้กินหายแล

๖๔ รากผลใบบุนนาก แก้ไข้เพื่อเตโชธาตุกำเริบ ให้เจ็บท้องให้คลื่นเหียนให้สอึก เอาว่านน้ำ ใบคนทีสอ รากไผ่ป่า รากสะไอ ตรีกฏุกเสมอภาค เอารากบุนนาคก็ดี ใบบุนนาคก็ดี ผลบุนนาคก็ดีเอาแต่อย่างหนึ่งเท่ายา ทำผง เอาใบมะอึก, ใบตำลึง ใบข่า ตำเอาน้ำละลายยากินหายแล

๖๕ ดอกบัวหลวงแดง แก้ไข้ในคิมหันตฤดูเพื่อปัถวีธาตุ กำเริบให้ตัวร้อนบ้างตัวเย็นบ้าง หญ้าพองลม ขิง หญ้ารังกาเสมอภาค ดอกบัวหลวงแดงเท่ายา ทำผงละลายน้ำจันทน์ทั้ง ๒ น้ำดอกไม้, น้ำซาวเข้า, ต้มกินหายแล

๖๖ ดอกบัวหลวงขาว แก้ไข้เพื่อลมเพื่อโลหิตเพื่อเสมหะ ทำให้ตัวเย็นให้คลื่นเหียน ให้เมื่อยขบทั่วสรรพางค์ให้ตาพราย ๆ เปนหิ่งห้อย ให้เอาดีปลี จันทน์ทั้ง ๒ ใบน้ำเต้า ฆ้องสามย่าน เสมอภาค ดอกบัวหลวงขาวเท่ายา ทำผงละลายน้ำดอกพิกุล ดอกมลิ ดอกบุนนาก ดอกแคแดง น้ำตำลึง กินหายแล

๖๗ ดอกสัตบุษป์ แก้ไข้เพื่อธาตุทั้ง ๔ กำเริบ ให้ปวดมวนให้ร้อนท้องไม่มีกำลัง ให้เชื่อมมึนให้คางล้ามิได้เจรจาหาสมประฤๅดีมิได้ เอาโกฐทั้ง ๕ ตรีผลา จันทน์ทั้ง ๒ รากหญ้าตีนกา ชะเอมเทศ ชะลูดเสมอภาค ดอกสัตบุษป์เท่ายาทำผงละลายน้ำ​สุพรรณทลิกา น้ำหญ้าลูกเคล้า น้ำดอกไม้ น้ำส้มซ่า กินหายแล

๖๘ ดอกบัวเผื่อน แก้ไข้เปนด้วยธาตุทั้ง ๔ กำเริบ ให้ปวดหัวจุกอกเพื่อโลหิตพิการให้ท้องขึ้น เอาหัวหญ้าชันกาด ๑ แห้วหมู ๑ โกฐทั้งห้า เทียนดำ ๑ จันทน์ทั้ง ๒ เสมอภาค ดอกบัวเผื่อนเท่ายา ทำผงละลายน้ำดอกไม้ น้ำตาลทราย น้ำส้มซ่า กินหายแล

๖๙ ดอกบัวขม แก้ไข้เพื่ออากาศธาตุกำเริบ ให้ปวดศีศะให้ตัวร้อนเมื่อยขบทั่วสรรพางค์ ให้คลื่นเหียนให้วิงเวียน เอาใบกระวาน ๑ ผลกระวาน ๑ รากเสนียด ๑ รากตำลึงเสมอภาค ดอกบัวขมเท่ายา ทำผงละลายน้ำจันทน์ทั้ง ๒ น้ำดอกไม้ น้ำซาวเข้า กินหายแล

๗๐ กันชา แก้ไข้ผอมเหลืองหากำลังมิได้ ให้ตัวสั่นเสียงสั่น เปนด้วยวาโยธาตุกำเริบ แก้นอนมิหลับ เอาตรีกฏุก ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ใบสะเดา ๑ ใบคนทีเขมา ๑ พริกล่อนเสมอภาค ใบกันชาเท่ายาทั่งหลายทำผง เอาน้ำมะพร้าว น้ำผึ้ง น้ำส้มซ่า น้ำตาลทราย กระทือสด น้ำเบ็ญจทับทิม ต้มละลายยากินหายแล

๗๑ ว่านน้ำ แก้อาโปธาตุกำเริบให้ปวดศีศะให้เคืองตา หูดังอื้อๆ ให้เมื่อยต้นฅอ เอาโกฐหัวบัว ๑ ตรีกฏุก ๑ กระเทียมเสมอภาค ว่านน้ำเท่ายาทั้งหลาย ทำผง เอาน้ำผึ้ง เอาน้ำตาลระคนกันละลายยากินหายแล

๗๒ มะยม แก้ไข้เพื่ออากาศธาตุกำเริบ ให้เท้าเย็นตัวร้อนรุ่มไปมิได้เปนเวลา ไปปัสสาวะบ่อยๆ เอาดอกราชพฤกษ์ ๑ รากคัด​เค้า ๑ ตรีกฏุกสิ่งละส่วน ใบมะยม ๒ ส่วน ทำผงละลายน้ำร้อน น้ำหอมแดง หยัดเหล้าสักน้อยกินหายแล

๗๓ อบเชยเทศ แก้ไข้เพื่อโลหิตกำเริบ ให้อาเจียนให้จุกเสียดให้ตาแดง เอาโกฐทั้ง ๕ หนึ่ง ตรีกฏุกเสมอภาค อบเชยเทศเท่ายาทำผงละลายน้ำส้มซ่า น้ำมะงั่ว น้ำมะนาว กินหายแล

๗๔ อบเชยญวน แก้ปถวีธาตุกำเริบ ให้เจ็บหลังแลหลังแขง เส้นท้องตึงชักกระตุกให้ปวดมวนท้อง เอารากพริกไทย ๑ รากกุ่มน้ำ ๑ รากกุ่มบก ๑ รากไม้รวก ๑ ตรีกฏุก ๑ ไม้ชำฉาเสมอภาค อบเชยญวนเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำผึ้ง น้ำส้มซ่า กินหายแล

๗๕ แก่นขนุน แก้อาโปธาตุกำเริบ แลโลหิตพิการเมื่อยขบทั่วสรรพางค์ เวลาเช้าให้ท้องขึ้นไม่รู้รสอาหารให้เหม็นผักปลา เอารากเจ็ตมูลเพลิง ๑ พริกไทยล่อน ๑ พริกหอม ๑ พริกหาง ๑ รากช้าพลูเสมอภาค แก่นขนุนเท่ายาทั้งหลายทำผงละลายน้ำผึ้งกินหายแล

๗๖ ผลเอ็น แก้วาโยธาตุกำเริบเพื่อลมอากาศธาตุ ให้คันทั้งตัวดังไรไต่ให้ตามืดหูตึง เอารากจิงจ้อ ๑ เปล้าน้อย ๑ แฝกหอม ๑ รากกรรณิกาสิ่งละส่วน ผลเอ็นสองส่วน ทำผงละลายน้ำผึ้งกินหายแล

๗๗ สมุลแว้ง แก้ธาตุทั้ง ๔ กำเริบ กระทำให้โลหิตเสีย ให้บวมทั้งตัว เอารากช้าพลู ๑ ผลกระวาน ๑ ใบกระวาน ๑ ตรีกฏุก ๑ มหาหิงคุ์ เสมอภาค สมุลแว้งเท่ายา ทำผงละลายน้ำขิง น้ำข่า กระเทียม, ระคนกันกินหายแล

​๗๘ ชเอมเทศ แก้ไข้เพื่อเสมหะพิการให้เจ็บอกเจ็บหลัง ให้ร้อนแลไอแห้งไม่มีเสมหะ เอาขิงสด ๑ ผลกระวาน ๑ ดีปลี ๑ เกลือสินเธาว์เสมอภาค ชเอมเทศเท่ายาทั้งหลาย ทำผงละลายน้ำมะนาว น้ำข่า น้ำตาลกรวด น้ำตาลทราย ขันทศกร กินหายแล

๗๙ หญ้าลูกเคล้า แก้ไข้เพื่อโลหิตกำเริบ เอาไพล ๑ รากคัดเค้า ๑ ก้านเสดา ๑ ขมิ้นอ้อยเสมอภาค หญ้าลูกเคล้าเท่ายา ต้มกินหายแล

๘๐ รากเสนียดแก้ไข้เพื่อลมกำเริบ ให้ตัวร้อนผอมเหลือง เอารากหญ้ารังกา ๑ ว่านน้ำเสมอภาค เสนียดเท่ายาทั้งหลายต้มกินหายแล

๘๑ ไม้เท้ายายม่อม แก้ตัวร้อน ให้หนาวปวดศีศะ ไม่มีกำลังให้สติฟั่นเฟือน หาสมประฤดีมิได้ ให้เปนเสมหะกำเริบ เอารากเข็มขาว, รากเข็มแดง สิ่งละส่วน ไม้เท้ายายม่อมสองส่วน ต้มกิน เมื่อกินแซกน้ำอ้อยแต่พอสมควรกินหายแล

๘๒ น้ำนมโค แก้ไข้เพื่อโลหิตแลฝีพิศม์ฝีกาฬ ให้ผอมเหลืองแห้งไปให้หอบให้อาเจียร เอาพริกไทย ๑ น้ำตาลทรายแดง ๑ ละลายน้ำเข้าต้มส่วนหนึ่ง น้ำนมโคสวนหนึ่งกินหายแล

๘๓ เนยนั้นเมื่อต้นไข้แพทย์จะประกอบกับยาให้กินมิควร ถ้าไข้ยังไม่ถอยตกไปถึงโรคสันนิบาตแล้ว แพทย์จะแซกยาให้กินก็ควร แพทย์มิได้พิเคราะห์ให้แจ้ง ให้กินเข้าไปเมื่อต้นไข้ก็ถึงมรณะ เพราะว่าแพทย์มิรู้คัมภีร์อไภยสันตาแลคัมภีร์สรรพคุณ ​จึงได้ทำผิดไป เมื่อแพทย์รู้ว่าตัวทำผิดแล้วจงเร่งให้ประกอบยาแก้พิศม์เนยเสียเถิดโรคจึงจะคลาย

ยาแก้พิศม์สำแลงไข้ นั้น เอาผลบัวหลวง ๑ หัวแห้ว ๑ ผลกระจับน้ำ ๑ เกสรบัวหลวง ๑ รากมะกอก ๑ รากมะปรางเปรี้ยว ๑ รากมะปรางหวาน ๑ รากหมาก ๑ รากมะพร้าว ๑ เหมือดคน ๑ ทำผงละลายน้ำร้อน, น้ำดอกไม้, น้ำอ้อยแดง, กินถอนพิศม์ผิดสำแลงเพื่อไข้สันนิบาตแล

๘๔ ทองหลางใบมน แก้ไข้ปากหวานปากขมปากเปรี้ยว เพื่อธาตุทั้ง ๓ ไม่ปรกติ คือวาโยธาตุ ปัถวีธาตุ อาโปธาตุ กำเริบ ให้ปวดมวนท้องขึ้น จึงให้ปากหวานปากเปรี้ยวปากขม เอารงทองประสะให้บริสุทธิ์ ผักคราด ๑ มะเขือฝรั่ง ๑ ใบกระวาน ๑ พริกไทย ๑ เสมอภาค ทองหลางใบมนเท่ายา ทำผงแล้วเอารากแคแกล สังกระณี เกลือ ตำเอาน้ำละลายยากินหายแล

๘๕ ใบคนทา แก้ไข้ให้เจ็บท้องลงท้องให้อาเจียน เอาผิวมะกรูด ๑ ขิง ๑ ดีปลี ๑ ว่านน้ำ ๑ ผลผักชี ๑ เอาเสมอภาค ใบคนทาเท่ายาทั้งนั้น ทำผงละลายน้ำเทียนดำ กานพลู ต้มกินหายแล

๘๖ ช้าแป้น แก้ไข้หอบหิวแสบอกให้มือตายเท้าตาย เอาตรีกฏุก ๑ กะเพรา ๑ รากสลอด ๑ ว่านน้ำ ๑ เอาเสมอภาค ช้าแป้นเท่ายา ต้มกินหายแล

​๘๗ รากกระทุงหมาบ้า ขับโลหิตอันเสียเหลวจางไปด้วยธาตุทั้ง ๔ มิได้เสมอกัน เอารากมะนาว ๑ รากมะตูม ๑ รากฟักเข้า ๑ รากเสนียด ๑ รากงิ้ว ๑ รากง้าว ๑ ตรีกฏุก ๑ สิ่งละส่วน รากกระทุงหมาบ้า ๒ ส่วน ใบคนทีสอเท่ายาทั้งหลาย ต้มกินหายแล

๘๘ ไพล แก้โลหิตมิสดวกจึงกลายเปนตกหมกช้ำเกาะกรังอยู่ตามสันหลัง จึงบังเกิดเปนโรคสันทฆาฏ ให้เอาเมล็ดพรรผักกาด ๑ หญ้ายองไฟ ๑ ผักเป็ดแดง ๑ กระเทียม ๑ ตรีกฏุกเสมอภาค ไพลเท่ายา ทำผงละลายสุราแลน้ำส้มสาชู, น้ำส้มซ่า กินหายแล

๘๙ คัดมอน แก้ไข้เพื่อโลหิตพิการ ให้เหม็นเหน้าเหม็นคาว เปนก้อนขัดอยู่เดินมิสดวกกระทำให้ร้อน เอาหญ้าพันงูขาว ๑ ตรีกฏุก ๑ ไพล ๑ เทียนดำ ๑ สารส้ม ๑ เสมอภาค รากคัดมอนเท่ายาละลายสุรา แลน้ำมะขามเปียกกินหายแล

๙๐ ผักกะชะ แก้หญิงขัดฤดูมิได้สดวก เอาเทียนดำ ๑ ใบจำปา ๑ ตรีกฏุก ๑ กะเทียม ๑ เสมอภาค ผักกะชะเท่ายาทำผงละลายน้ำใบกะเม็งกับสุราระคนกันกินหายแล

๙๑ เอื้องเพ็ดม้า แก้ไข้อันหาสมประฤๅดีมิได้ ให้จับเพื่อโลหิตพิการแล่นไปทั่วกาย เพราะวาโยธาตุยิ่งบ้างหย่อนบ้างมิได้เสมอกัน เอาทองหลางใบมน ๑ ว่านน้ำ ๑ ตรีผลา ๑ เปลือกมะรุม ๑ เอาสิ่งละส่วน เอื้องเพ็ดม้าสองส่วนทำผงละลาย​น้ำร้อน, น้ำส้มซ่า กินหายแล

๙๒ กันเกรา แก้หญิงอายุ ๑๔, ๑๕, ๑๖, ปีฤดูมิได้ปรกติ จึงเปนไข้ให้จุกเสียด เพราะโลหิตเปนก้อนอยูในท้อง แลให้ผอมเหลืองจนถึงตายก็มี ให้เอาหัศคุณเทศ ๑ แก่นมูลเหล็ก ๑ หญ้าพันงูแดง ๑ ดอกคำฝอย ๑ รากกุ่มบก ๑ พริกไทย ๑ สารส้ม ๑ เสมอภาค กันเกราเท่ายา ทำผงละลายน้ำมะนาว, น้ำส้มซ่า ไพล กินแก้ฤดูมีไม่สดวกให้ปรกติแล

๙๓ รากมะตาดเครือ แก้หญิงขัดฤดูปีหนึ่งสองปีก็ดีเปนไข้ผอมแห้งจนถึงตาย เอาตรีกฏุก ๑ ไพล ๑ ผลคัดเค้า ๑ สิ่งละส่วน รากมะตาดเครือสองส่วน ตำเอาน้ำแซกเกลือสินเธาว์ ต้มกินหายแล

๙๔ รากกะดังงา แก้หญิงไข้เพื่อโลหิต แลลมระคนกัน แลเสมหะพิการ ด้วยวาโยธาตุกำเริบให้จุกเสียดผอมเหลืองให้ไอ แลตัวเปนเกล็ดดังเกล็ดงูเห่า เอาสะหัศคุณไทย ๑ เปล้าใหญ่ ๑ เปล้าน้อย ๑ พริกไทย ๑ เกลือ ๑ สิ่งละส่วน รากกะดังงา ๒ ส่วน แช่มูตรโคผึ่งแดดให้แห้งแล้วทำผงเอาน้ำบระเพ็ด, น้ำผึ้ง ระคนกัน ละลายยาให้กินเปนลูกกอนหายแล

๙๕ รากปล้องป่า แก้ไข้ชายหญิงเพื่อโลหิต แลลมระคนกันด้วยเสมหะกำเริบ ให้ปวดท้องจุกเสียดผอมเหลืองให้หูไว เอารากกุ่มบก ๑ เปล้าใหญ่ ๑ เปล้าน้อย ๑ บุกคางคก ๑ ส้มซ่า ๑ สิ่งละส่วน รากปล้องป่าสองส่วน ทำผงละลายน้ำส้มซ่า, น้ำส้มพะอุม กินหายแล