ว่าด้วยมรณะญาณสูตร์

มรณญาณสูตรนั้น สำคัญวันแลเวลา ผู้ใดจะมรณา นมิตรแจ้งประจักษ์ใจ อยู่ดีแลเปนไข้ ได้ยนยินสำเนียงใน รูปเสียงอันใดๆ บรรดาโทษที่มีมา คือกาลมัจจุราช สำแดงธาตุให้เหนปรา กฎใจประจักษ์ตา อย่าได้ลืมประมาทตน ถ้าเห็นเปนโชติช่วง ดังดวงจันทรมณฑล กลิ้งออกไปจากตน คือพลธาตุนั้นขาดไป อนึ่งเห็นเปนนารี แลมีมือนั้นถือไฟ ออกตามน่าต่างไป คือไฟธาตุนิราศกาย อนึ่งเห็นเปนรูปหญิง อันเพริศพริ้งประเพราพราย แหวกช่องหลังคาหมาย จะทักถามบเจรจา อนึ่งเห็นบุรุษร่าง ตรุณรูปวรามา นุ่งห่มล้วนกาสา วพัตรพื้นอาภรณ์แดง มาเยี่ยมพิไรร่ำ ร้องเรียกซ้ำด้วยคำแรง กลับกลายสำแดงแปลง เปนนารีนิราศหาย เหตุเห็นเปนวันสั่ง ชีวาวังจะวางวาย อนึ่งไข้จะใกล้ตาย วิบัติเบื้องอาการครัน ดวงเนตรแลแขงขาว ให้มัวมืดไม่เห็นอัน ใดๆ ที่สำคัญ อันเคยเห็นแต่ก่อนมา เอายาที่แสบร้อน เข้าหยอด​ยอนแลบ้ายทา น้ำเนตรไม่มีมา ให้คิ้วลดนลาตตึง หูแข็งกระด้างเฟ็ด สำเนียงเสียงที่อื้ออึง เคยแล่นกระทบถึง ก็ขาดค้างบร้างยิน นาสาเคยสูบรศ กำหนดกลิ่นเปนอาจิณ เฟ็ดชักไม่ยักยิน ทั้งเหม็นหอมบนำพา คางแข็งฝีปากเฟ็ด ให้ลิ้นสั้นเมื่อเจรจา ล่อแล่มิได้ปรา กฎแจ้งประจักษ์คำ ปลายเท้ากระเหม่นชัก ทั้งปลายมือกระเหม่นกำ เส้นชีพจรจำ ให้คลาศหนีที่อยู่หาย ถ้าชายคุยหะหด กำหนดหญิงนั้นชักกาย เปิดเผยทวารผาย วิบากดูด้วยจำเปน ให้ตกมูลเทาดำ ทั้งซากกลิ่นแลสางเหม็น นานหน่อยอาหารเห็น ก็ลักกินได้มากครัน สั่นตนทุรนร้อน ให้หิวหอบผมขนชัน เหงื่อตกเขฬะพัน ให้พัวเหนียวจะพลันตาย

อนึ่งไข้เห็นทารก เมินเกลียดบให้กราย อนึ่งปากเคยเราะราย ให้หวานเพราะเสนาะคำ อนึ่งไอไม่ห่มตน ทั้งลิ้นแห้งจงควรจำ จามถอนใจใหญ่นำ จะบอกเพศอาการตาย ไม่ล่วงถึง สองวัน เปนมั่นคงจงควรทาย อนึ่งเห็นเปนแสงพราย ระยับเหลืองแลแดงเปน เหลี่ยมกลมก็ดูกลิ้ง ไปจากตนนิมิตร์เห็น ไฟธาตุนั้นขาดเปน กำหนดตายในสามวัน อนึ่งเห็นเปนสีขาว แลกลมกลิ้งออกไปพลัน ขาดธาตุวาโยอัน จะดับสูญในสี่วัน อนึ่งสีนั้นเห็นเขียว ดังลูกปลังเปนสำคัญ ลูกม่วงก็เหมือนกัน แล้วกลับกลิ้งไปจากตน ธาตุน้ำนั้นขาดสูญ อนึ่งเห็นมนเปนสามมน ดังสายละลอกชล คือปูมเปือกแล​กลิ้งไป ดินธาตุนั้นขาดสูญ ในห้าวันจะบรรไลย มั่นคงอย่าสงไสย ทั้งธาตุน้ำก็เหมือนกัน อนึ่งนั้นให้ดูเงา เมื่อยามเที่ยงเปนสำคัญ ถ้าเงาพิการอัน มีกระจัดไปจากตน รุ่งขึ้นถึงขวบเห็น จักสิ้นชีพวายชนม์ ไนยหนึ่งถ้าเงาตน มิได้เห็นประจักษ์ตา อนึ่งพร้อมทั้งไอจาม แลหาวเรอในครั้งครา เดียวเคยได้เห็นนา สิกก็ดูบห่อนเห็น หนึ่งกายประสาทฆาน ประสาทขาดวิบัติเปน เคยรู้ว่าร้อนเย็น แลมาขาดบรู้ตน อนึ่งให้เอามือขวา มาบังตาข้างซ้ายยล ตาขวาถ้ามืดมน ที่ควรเห็นไม่เห็นหา ยกมือขึ้นหว่างคิ้ว ให้ดูข้อทั้งสองตา เห็นขาดจะมรณา แลยลใหญ่ก็เหมือนกัน อนึ่งถ่ายอุจจาระ ให้ปิดหูเข้าฟังอัน อึงเสียงในช่องกรรณ ถ้าขาดหายบได้ยิน หนึ่งนั้นถ้าดูรูป ในวงแว่นเปนอาจิณ ยาวเสี้ยวพิกลฉินท์ อันตระธานไม่เห็นหาย อนึ่งลิ้นไม่รู้รศ ทั้งมวนหมดกำหนดตาย ขวบเปนไม่เห็นหาย ในกึ่งเดือนไม่เคลื่อนคลา หนึ่งนั้นถ้าเงาตน แปรต่อพระสุริยา ไฟน้ำระวิวา ศะศีมูตรสกนธ์ดำ เที่ยงแท้กำหนดตาย ในสองเดือนจงควรจำ เปรียบด้วยลูกกาดำ ครั้นขนชุมก็บินไป ไนยหนึ่งก็เดินไป ไม่ว่าใกล้ไม่ว่าไกล เห็นคนมาแกว่งไกว อาวุธมาจะฆ่าฟัน อนึ่งเห็นเปนงูไซ้ แลเสือหมีก็เหมือนกัน อนึ่งเหนอาวุธอัน มาตกลงก็หายไป จะตายด้วยเขี้ยวงา แลอาวุธบำญัติใจ บุญยังมิบรรไลย ​จะไข้แทบบรรดาตาย อนึ่งลึงค์บุรุษใด ให้แรงราคบเหือดหาย เจ็ดเดือนไม่เคลื่อนคลาย จะวายชีพชีวา อนึ่งลึงค์บุรุษใด ไม่เกิดราคตัณหา ผู้นั้นจะมรณา กำหนดในสิบเจ็ดปี อนึ่งกายไม่เหนื่อยการ สำราญร้อนบห่อนมี โทรมเหงื่อเมื่อดีๆ คือธาตุน้ำนั้นขาดไป อนึ่งคนแลใจดี มาเร่งโกรธพิโรธใจ หนึ่งนั้นกำเนิดใน สันดานใจมักโกรธา เปลี่ยนใจมันมากใจ อันโทษในที่กล่าวมา จงรู้ว่าชีวา ในปีหนึ่งจะถึงกาล อนึ่งถ้ากระดูกขา ข้างขวานั้นให้เจ็บปาน จะแตกหักเปนสาธารณ์ ในสองปีจะบรรไลย อนึ่งถ้ากระดูกแขน ข้างขวาเจ็บพิการไป ผู้นั้นจะบรรไลย กำหนดในสิบเจ็ดปี กล่าวมาพอสังเขป นิเทศแจ้งในคำภีร์ มรณญาณสูตร์นี้ ท่านเปรียบเทียบเปนทางธรรม เรื่องราวในคำภีร์ นั้นยากที่สดับจำ รักเรียนจึ่งเพียรทำ เปนกลอนกล่าวแต่ความมา อ่านเล่นเปนลำ ๆ พอจำได้ไม่เคลื่อนคลา แพทย์รู้ชำนาญยา ไม่รู้ในมรณญาณ ไม่เรียนคำภีร์สา ระวัดว่าด้วยอะติสาร แลธาตุบรรจบปาน ดังตาบอดอันเดินชน ไข้ให้แต่ยาไป จะเสียได้ไม่เห็นหน ทางตายเหมือนเดินชล ต่อเจ็บแล้วจึ่งรู้ตัว เรียนรู้ต่อครูไว้ เหมือนใส่แว่นเมื่อตามัว อย่าควรทนงตัว ว่าไม่เรียนจะยาทำ เรียบเรียงเปนเรื่องกลอน บำรุงสอนให้ง่ายจำ ท่องทานให้แม่นยำ กำหนดไว้ในสันดาน คำภีร์กำเนิดไข้ ลิขิตไว้ในทางทาน ตัวเราผู้แต่งสาร ได้ครองจันทบูรีเมือง กรุงศรีนิคามา ​อยู่ป่าสาวะพัตร์เหลือง สิ้นญาตินิราศเมือง มาอยู่พระนครธน เมียบุตรแลนัดดา แต่ไข้มาไม่นับหน หาหมอวิบากตน ด้วยยากพ้นระกำใจ จึ่งเพียรเปนแพทย์บ้าง ประสมสร้างคัมภีร์ไป เจ็ดปีนิยมใจ ให้ตรึกตรองทุกเวลา ยังห่อนจะจำได้ จึ่งคิดให้เปนกลอนมา ผู้ใดจะศึกษา ประสิทธิ์เล่าให้ขึ้นใจ หนึ่งไข้จะให้ยา ให้ต้องตามฤดูไป ตามรศยามีใน ที่กล่าวไว้แต่หลังนา

หมอเอ๋ยจงฟังสาร บุราณท่านได้กล่าวมา เปนแพทย์ไม่ศึกษา ฉันทศาสตร์ให้เรืองรมย์ ไม่รู้กำเนิดไข้ แต่ยาได้ก็ชื่นชม รักษาด้วยอารมณ์ ประโยชน์ลาภอันพึงใจ

หมอนั้นท่านเปรียบปาน ดังตาบอดกำเนิดใน ดันถือทิฎฐิใจ ไม่เห็นโทษในกองกรรม วางยาแต่คราวเดียว ไม่ต้องโรคยับระยำ ดังโตมราตำ ตลอดยอดอุระใน ยาผิดเปนสองครั้ง ดังยกทุ่มเข้ากองไฟ ถ้าวางยานั้นผิดไป คำรบถ้วนเปนสามครา ดังต้องอสุนิสาย มาฟาดกายให้มรณา กายยับด้วยพิษยา กำเริบโรคทวีไป หมอนั้นครั้นสิ้นชนม์ จะไปทนกำเนิดใน นรกอันยิ่งไฟ ทั้งหม้อน้ำทองแดงมี หมู่นายนิรยบาล ประชุมเชิญด้วยยินดี เครื่องโทษบรรดามี จะยกให้เปนรางวัล เปนแพทย์จงเพียรเรียน ให้รอบรู้จงครบครัน ที่อยู่ฤดูวัน อายุปันแลเวลา สำแลงแสลงไข้ โรคอันใดจะเปนมา รู้ไข้ให้รู้ยา รักษาตามกำเนิดใน กาดำประจำโรค โรคดังกาอันตาไว เงือดเงื้อธนูไป ก็หลีกหลบ​ด้วยเร็วพลัน ยายิ่งธนูปาน สิงหราชก็เพียงกัน โรคดังมฤควัญฌ์ จะลี้ลับหลบไปเอง โรคมีตามพงษา เปนเวลาบุราณเพรง โทษนี้กำหนดเกรง จะยายากด้วยแรงกรรม แพทย์ใดชำนาญรู้ กำเนิดโรคแลยายำ ยาไข้ด้วยใจทำ เที่ยงแน่แท้ในทางบุญ ทั้งลาภก็ยิ่งลาภ แลทั้งคุณก็ยิ่งคุณ ทำบุญก็ได้บุญ ประเสริฐเลิศวิชาชาญ จักเปนที่เสนหา ถ้วนทุกหน้าย่อมกราบกราน ไกลใกล้ก็ไม่นาน จะไปสู่ไปง้องอน เปนที่จะสรรเสริญ เจริญใจทั้งให้พร ครั้นถึงซึ่งม้วยมรณ์ จะได้ไปในเมืองสวรรค์ เสวยทิพย์สิ่งศุข แสนสนุกนิ์ทุกวี่วัน คำภีร์ท่านรำพรรณ ประกาศไว้แต่หลังมา

เสร็จสิ้นข้าขอพร ทุกไทยเทพย์เทวา สุรารักษ์อันรักษา สถิตย์ทั่วทุกขอบขันธ์ สาครสิงขรรุก ขชาตเครือลดาวัลย์ ภูมิ์พื้นพนาสัณฑ์ ทุกถิ่นถํ้าลำเนาธาร เชิญช่วยข้าดับเข็ญ ให้เย็นศุขเกษมสานต์ สัตรูที่ไภยพาล ให้เสื่อมสูญคัลไลยไกล ใครเห็นให้จงพิศ สวาสชิดภิรมย์ใจ รักยิ่งเสมือนใน สนิทเนื้อแลพงษ์พันธุ์ ผลข้าได้แต่งไว้ ไปภายน่าข้าขอทัน องค์พระเมตไตรยอัน ได้โปรดข้าในชาติควร ข้ามฝั่งยังห้องแก้ว พระนิพพานอย่าแปรปรวน เมื่อยังจะเที่ยวทวน อยู่ในชาติกันดาร ขอให้บิดามาร ดรยิ่งด้วยศฤงฆาร เมียมิตร์แลบุตรหลาน ให้รักร่วมหฤไทยกัน ขอข้าอย่ามีโรค ทั้งหนวกบอดพิการอัน บ้าใบ้ทุกสิ่งสรรพ์ กระเทยง่อยแล​สัตรี เปนชายให้เรืองรู้ รศธรรมพระคัมภีร์ พุทธฉันทศาสตร์ศรี ให้เจนจบชำนาญใจ ขอข้ากำลังยิ่ง อายุยืนปัญญาไว ให้มีเมตตาไป แก่สัตว์ทั่วทุกสรรค์พรรค์ เกิดไหนให้เปนแพทย์ อย่ารู้มีผู้เทียมทัน โรคสิ้นทุกสิ่งสรรพ์ ให้รอบรู้กำเนิดนา สรรพคุณทั้งพื้นภพ ทุกสิ่งจบบรรดายา ให้บอกด้วยภาษา จะแก้โรคอันใดๆ อนึ่งไข้จะตายแล้ว มาหาข้าจงแคล้วไป จิตรเจตนาใน ให้สำเร็จทุกครั้งครา อนึ่งคนพยดถ่อย หฤไทยโทษอันพาลา ให้พ้นในพงษา เปนญาติมิตรสนิทเรียง เกิดไหนให้ไกลห่าง ประเทศต่างภาษาเสียง รูปรอยแลนามเรียง อย่าได้ยลได้ยินมา อนึ่งข้าขอมีศีล แลศรัทธาทุกเพลา ขอเกิดในสาศนา ตราบเท่าพระนิพพาน เอย

----------------------------