กาพย์เฉลิมพระเกียรติ งานพระเมรุทองท้องสนามหลวง

สรวมชีพบังคมบาท พระบรมนารถพระทรงธรรม์
พระจอมมไหสวรรย์ สยามเขตประเทศไทย
ซึ่งเสด็จเฉลิมฉัตร ผดุงรัฐดิเรกใน
มงคลมหาสมัย ดิเรกฤกษ์อุดมวาร
พระองค์ก็ดั่งองค์ ภุชพงศ์พระอวตาร
แบ่งภาคมาสังหาร อสุรร้ายมลายสูญ
ให้เทพเป็นต้น เกษม มน สราญพูน
เพิ่มสุขพระอนุกูล ประกอบด้วยพระการุณ
ก็ทราบตามเรื่องมา ปรัมปรามิเห็นคุณ
เป็นที่จับจิตจุน จะให้เกิดประสาทอัน
เย็นฉ่ำกมลชื่น บ มีอื่นจะเทียมทัน
ครั้นจอมนรินทร์ปัญ จมรัชกาลทรง
เสด็จมาสู่โลกนี้ และควรที่จะพิศวง
ด้วยเหตุอันพระองค์ สฤษดิ์ไว้แก่ชาวเรา
เทียบกับวัตถุหนัก ยิ่งๆ นักก็ยังเบา
ดินแดนอุทกเขา ก็ บ เทียบ บ เทียมทัน
เพราะทรงพระมหา กรุณาธิคุณอนันต์
ควรเสริญพระคุณสรรพ์ สถิตไว้ระหว่างเศียร
บัดนี้จะกล่าวพจน์ ยอพระยศแลพระเกียรติ
เพื่อไว้ให้จำเนียร ระลึกรู้จิรังกาล
พระราชสมภพ ฉนำสบฉลูวาร
ทศมาสขึ้นอังคาร ดิถีฤกษ์อุดมกล
ตรงกับวันทวิ สติมีอย่าฉงน
เดือนนามกันยายน ร.ศ. เจ็ดสิบสองไข
เป็นวันพระองค์มา อุบัติภาคะภพใน
ฤกษ์ยามบวรไฉน จะมิควรมหัศจรรย์
ทรงพระเจริญมา พระก็หานุสาน์สรรพ์
นานาพิชาอัน อุดมเอกพระเชี่ยวชาญ
ควรรู้พระรู้รอบ พระรอบคอบกมลมาน
พระฉลาดพระอาจหาญ พระยิ่งด้วยพระปัญญา
บรรลุพระชนม์โส- ฬสโอ้ พระชนกา-
ธิเบศร์พระองค์มา เสด็จสู่ศิวาลัย
พระองค์ถวัลย์รัช เฉลิมฉัตรดิลกชัย
แทนปิ่นชนกไอ สุริย์สิ้นไผทสยาม
ผ่านกรุงผดุงชาติ นิกรราษฎร์นิคมคาม
เขตทั่วสุธาตาม บุรพแบบประเพณี
ในกาละเอกา ทศวาระอันมี
มาสพฤศจิกามี ร.ศ. แปดสิบเจ็ดดล
ครั้นเมื่อพระองค์ได้ เสวยไอสวรรย์อนนต์
พระองค์ก็ทรงชน ม ระหว่างปฐมวัย
กษัตริย์อดีตกาล บุราณมีฉะนี้ไฉน
ที่ทรงพระชนม์ใน ฉนำนี้และเชี่ยวชาญ
ด้วยศิลปาคม อุดมยิ่งปรีชาญาณ
สามารถและอาจหาญ ก็ยากหาและหอนเห็น
ตั้งแต่พระองค์ได้ ครองมไหสวรรย์เป็น
ปิ่นเขตชอุ่มเย็น ศิรเกล้านิกรสยาม
ทรงเปลี่ยนและดัดแปลง และจัดแจงนิคมคาม
แว่นแคว้นไผทตาม สมัยโลกนิยมชม
อีกความประพฤติสรร พ สิ่งอันประเสริฐสม
กับเหตุที่ปรารมภ์ ประเทศเอกราชเรา
ขนบธรรมเนียมอัน บุราณสรรก็แบ่งเบา
ที่ควรพระองค์เอา เป็นเยี่ยงอย่างมิคืนคลาย
สิ่งใดที่ไม่ควร จะเป็นส่วนคะเนหมาย
ไม่ควรจะบรรยาย ให้เป็นแบบฉบับไป
พระองค์ก็เลิกถอน และลดหย่อนให้เบาใจ
แก่ราษฎรใน ประเทศของพระองค์แล
โทษใดที่เดือดร้อน แก่นิกรก็ผันแปร
เลิกเปลี่ยนให้ห่างแห ประทุษฐ์โทษร้ายแรง
กฎหมายคดีศาล ก็โองการให้ดัดแปลง
ถูกโลกนิยมแถลง บ มิอาจจะท้วงติง
สรรพสิ่งที่เรียบร้อย พระก็คอยจะอ้างอิง
เหตุให้เราเห็นจริง ประดุจดั่งพระองค์แสดง
ที่สุดการประดับร่าง ขนบอย่างบุราณแผลง
ให้งามสง่าแปลง สะอาดยลกว่าหนหลัง
กิจการ ณ บ้านเมือง หรือก็เปลืองพระทรัพย์ดัง
หลั่งไหลมาเองหวัง ต่อประโยชน์เจริญงาม
เปลืองค่าบำรุงนี้ ก็เป็นศรีประเสริฐตาม
จึงทรงพยายาม มิเบื่อหน่ายพระทัยเลย
พระทรงผดุงพุท ธศาสน์สุดมิเชือนเฉย
ควรชื่นภิรมย์เชย ประชาชาติประเทศปวง
อาวาสพยาบาล สภาคารโรงเรียนหลวง
อีกกรมและกระทรวง สถานที่ต่างต่างงาม
ตึกรามและร้านห้าง ดูสำอางสะอาดหลาม
แลลิ่วสล้างตาม ถนนพิศละลานตา
โรงเลื่อยและโรงสี ก็มากมีเสมอมา
หุ้นคอมปนีพา ณิชกรรมธนาคาร
สารพัดอเนกมี สถานที่ที่สำราญ
ปลุกปลื้มหทัยบาน เพราะเปลี่ยนแปลงตระการงาม
ทางไกลก็เหมือนใกล้ เพราะรถไอรถไฟหลาม
ควรจักกระทำตาม ประเทศใดก็ทำลง
ที่รกก็กลายเป็น ถนนเห็นน่าพิศวง
เพราะเหตุพระองค์ทรง พระปรีชาจะหาไหน
โทรศัพท์ก็สรรเสก โทรเลขก็ดังใจ
ปานทิพโสตใน บุราณกาลจะมีหรือ
ในเขตนครหลวง ประชาปวงระบือลือ
อื้อเอิกเกริกอือ สะพรั่งตามถนนหลวง
มีพลตระเวนราย ประจำสายสถลปวง
ไฟฟ้าสว่างดวง ประจำรัตติกาลควร
ป้องกันคณาพาล มิให้ราญรังแกกวน
แก่ราษฎรมวล เพราะสว่างกระจ่างแสง
ถนนก็สะอาดสะอ้าง มิรกร้างอาศัยแรง
ค่าจ้างผดุงแปลง พนักงานบำรุงเสมอ
พฤกษาประจำราย ตลอดสายถนนเลอ
แลลิ่วละลานเออ ก็ชอุ่มตระการงาม
พิศเพ่งสะพานผอง ที่ข้ามคลองตลอดตาม
ถนนหลวงและมีนาม ประจำด้วยตะลึงหลง
เหล็กหินชะลอหล่อ ประหลาดหนอช่างบรรจง
ราวกับว่าไม้งง หฤทัยเพราะความงาม
ฝ่ายสถลตระการหลาก ชลมารคก็ห่อนทราม
สองหากตลิ่งหลาม ตลอดด้วยนาวาแพ
น่านน้ำนครเขต นคเรศร์ก็จอแจ
เรือขึ้นและล่องแล บ มิขาด ณ แถวชล
นามเรือต่างต่างมาก เป็นอันยากยุบลยล
แล่นหลีกอยู่สับสน พิศดูก็งามตา
แพตั้งสินค้าขาย ประจำรายตลอดมา
สุดที่จะพรรณนา ภิปรายให้ละเอียดละออ
พระองค์มีเมตตาจิต ดำริคิดจะทรงชะลอ
สินค้าให้เพียงพอ เพราะเนื่องกับประเทศผอง
ให้รุ่งเจริญพา ณิชการะมูลมอง
เป็นหัตถกรรมของ วิเทศอันอุดมผล
ทรงมีวิจารณ์ญาณ สมานจิตประชาชน
ต่างชาติภาษาจน จะทรงทำได้เพียงใด
บำรุงให้เป็นสุข นิรทุกข์ บ มีภัย
เท่ากับประชาใน สยามรัฐมิแปรผัน
เพื่อหวังคุณาสาร จิรกาลมิเร็ววัน
ให้ทั่วให้ถึงกัน เพราะทรงมีพระการุณ
ทรงเห็นประโยชน์เนิ่น ความเจริญจะเป็นทุน
เกิดได้ก็เพราะคุณ ผดุงราชไมตรี
กับต่างประเทศอัน อุดมสรรพ์ประเสริฐศรี
ด้วยวิทยาปรีช์ เจริญทันสมัยกาล
เหตุนี้พระองค์จึง สละซึ่งพระสำราญ
ปรีดิ์เปรมเกษมสานต์ ของพระองค์มิอาลัย
สู้ยากพระกายหน่าย พระสุขคลายเสด็จไป
สู่แดนยุโรปไกล วิเทศต่างทวีปกาล
เมื่อคราวฉนำร้อย สิบหกสร้อยนิยมขาน
ข้ามโอฆะกันดาร มหาสมุทรชเลไกล
ฝ่าคลื่นและฝืนลม ระทมทุกข์พระกายไป
เพื่อหวังประโยชน์ใน ประเทศนั้นและนำมา
เป็นคุณแก่บ้านเมือง ให้ประเทืองดำเนินหา
ความศิวิไลซ์พา ประกอบตามแต่ส่วนดี
ไท้มีพระทัยอ่อน จะเชิดช้อนพระไมตรี
กับต่างประเทศมี อนุสนธิเนื่องกัน
ในสิ่งที่ควรอ่อน พระองค์อ่อนมิแปรผัน
ควรเสริญ เจริญนัน- ทมนัสชโลมใจ
พระองค์เสด็จแดน ณ แว่นแคว้นกษัตริย์ใด
ชื่นอัธยาศัย บ มิหน่ายพระทัยเธอ
ทั่วทุกประเทศจัด ประดิษฐ์รัฐดิเรกเลอ
ต้อนรับและบำเรอ โดยเสด็จประพาสแดน
ควรเจริญสง่าศรี และเป็นที่ภิรมย์แสน
เสวยสุขมิขาดแคลน ขณะคราวเสด็จดล
ใช่แต่จะทรงปัน พระสัมพันธมิตรผล
ทั้งราชกิจยล ตลอดทุกประเทศไป
ทรงทอดพระเนตรการ อันไพศาล ณ ที่ใด
ทราบชัดพระหฤทัย ก็ทรงจำเป็นตำรา
เพื่อจัดเป็นแบบอย่าง ระหว่างกิจที่ทรงหา
ใคร่เพื่อจะนำมา เป็นฉบับประกอบตาม
ไทยเราจะเทียมเทียบ เสมอเปรียบมิเสื่อมทราม
คู่เคียงสง่างาม เจริญทันประเทศเขา
หลายมาสเสด็จกลับ แต่นั้นนับเถอะไทยเรา
แต่ก่อนก็หย่อนเยาว์ จะย่างสู่วิไลเสมอ
สมดังมโนมาตร มิแคล้วคลาดวิจารณ์เออ
ไทยเราเพราะใครเหนอ พินิจเถิดนะเราไทย
เปลี่ยนโน่นกระทำนี่ ให้ทวีเจริญใจ
ควรทัศนานัยน์ ประดิษฐ์แปลกเสมอกาล
ทั่วทั้งสยามรัฐ สารพัดจะสำราญ
ถึงไกลและช้านาน ประดุจใกล้และเร็ววัน
นาเนกประการมี ก็สุดที่จะรำพัน
รวบรวมสรุปสรรพ์ อดิเรกอุดมสม
นับว่าเจริญได้ ประเทศไทยนิยมชม
ควรที่จะปรารมภ์ ประคุณูประการของ
พระจอมดิลกปัญ- จมรัชกาลครอง
เขตรัฐสยามผอง เจริญขึ้นประการใด
เห็นได้สะดวกดาย มิบรรยายก็เข้าใจ
ปรากฏกระจ่างนัยน์ นิกรเราก็เล็งเห็น
เป็นฝ่ายอาณาจักร พระพิทักษ์ผดุงเย็น
เกล้าชาวสยามเป็น สุขด้วยพระการุณ
พระทรงดำรงกิจ ทศพิธอดุลคุณ
คือราชธรรมสุน- ทรเลิศประเสริฐสม
ไพบูลย์มิบกพร่อง และถูกต้องนิยมชม
ของปราชโญดม อนุมัติพิพัฒน์ผล
พระญาติวงศ์ผอง พระก็ต้องเป็นกังวล
บำรุงผดุงจน ตลอดทั่วทุกพระองค์
ฝ่ายหน้าและฝ่ายใน หฤทัยพระจำนงค์
ใคร่ให้เสวยมง คละสุขเกษมสานต์
มุขมาตย์ อมาตย์ปวง ทุกกระทรวงทบวงการ
ผู้ใดที่เชี่ยวชาญ วิทยานานามี
รู้รอบประกอบกิจ สุจริตะธรรมศรี
เที่ยงตรงสุขุมปรีช์ สมรรถฉลาดและอาจหาญ
พระองค์ก็บำรุง ผดุงยศและเจือจาน
ด้วยราชะบำนาญ ตลอดทรงพระการุณ
ควรน้อมสิโรตม์ก้ม หัตถ์ประนมบังคมคุณ
เป็นที่พิเศษสุน ทรนับคุณากร
นั่นแหละจะเป็นศรี สวัสดีสุภาภรณ์
แก่เราผู้ราษฎร นิจกาลมิแปรผัน
ฝ่ายพุทธจักรเล่า พระผ่านเผ้าผู้ทรงธรรม์
ก็มีพระคุณนัน- ทนปรุงผดุงเสมอ
บำรุงพระอาราม วิหารงามสง่าเลอ
หลายแห่งพระทัยเธอ มิทอดทิ้งให้เสื่อมสูญ
ปวงบรรพชิตฝ่าย ทุกนิกายก็เพิ่มพูน
รับภาระเป็นธูร พระอาวาสพิหารหลวง
หมู่สงฆบรรดา ภิกษุสามเณรปวง
ได้สุขสบายทรวง บ มิยากลำเค็ญเข็ญ
บำรุงพระพุทธวัจน์ ปริยัติธรรมเป็น
ส่วนอันพิเศษเห็น ประกอบด้วยประโยชน์หลาย
พระเกรงจะเสื่อมทราม พระก็ตามขยับขยาย
เปิดเผยให้มากมาย ก็จัดสอบพิชาอัน
เป็นส่วนมคธพากย์ อุดมหลากพิสุทธิ์ธรรม
รวมเก้าประโยคสันห์ อธิบายยุบลแสดง
ภิกษุและสามเณรก ก็จัดเจนพระธรรมแถลง
บาลีก็แจ้งแจง และเข้าสอบพิชาชาญ
สงฆ์ใดพิเศษรู้ เถระผู้วิจารณ์ญาณ
สามารถและอาจหาญ อรรถะธรรมคโณดม
ก็ทรงพระราชทาน ยศให้นิยมชม
เป็นอนุกรมสม พิเศษตามลำดับไป
พัดแฉกประดับยศ และปรากฏด้วยนามไข
มีนิจภัตรใน ระหว่างมาสพระราชทาน
ฐานานุกรมจัด ก็รับพัดปัจจัยทาน
อีกฝ่ายเปรียญชาญ ฉลาดอรรถธรรมปรีช์
พัดปักตระการงาม ดูอร่ามสง่าศรี
ตามชั้นประโยคมี นิตยภัตรอุดมสม
ทรงตั้งสมณศักดิ์ ก็เพราะจักให้ชื่นชม
ในธรรมวโรดม จะได้สืบนุสนธิ์นาน
ก็แตกก็ฉานใน วรไตรปิฎกธาร
เพราะเหตุพระองค์สมาน พุทโธวาทให้โสภณ
ทรงเป็นประธานนำ พุทธศาสนิกชน
ให้เร่งแสวงผล วิบากสิ่งที่ชอบธรรม
เป็นส่วนกุศลวัตร ปฏิบัติดำเนินนำ
สรรพสุจริตกรรม จรสู่นิสัยตน
ถ้าว่าพระองค์ทรง สละปลงมิกังวล
พุทธศาสน์ก็หมองมล จะรุ่งเรืองแต่ไหนมา
อาณาประชาราษฎร์ ก็จะขาดประพฤติหา
ซึ่งธรรมะสัมมา ปฏิบัติก็ทรุดลง
นี่หากพระองค์นำ ประพฤติธรรมประเสริฐทรง
พระราชศรัทธาคง สถิตอยู่จนถาวร
เป็นที่ปิโยดม นิยมชมและอนุสรณ์
ของเหล่าประชานิกร สมณพราหมณาจารย์
ทั่วทั้งสยามเขต และวิเทศก็สาธุการ
บรมโพธิสมภาร อีกพระอัธยาศัย
เป็นที่เฉลิมเนตร อันพิเศษเฉลิมฤทัย
ครั้งสองเสด็จไป ยุโรปอีกสมัยกาล
ศกร้อยยี่สิบหก นิยมยกลิขิตขาน
เพื่อใคร่จะสำราญ พระกายส่วนพระองค์เอง
นานาประเทศราช เอกราชก็ยำเยง
กษัตริย์บุราณเพรง เจริญราชไมตรีเคย
มีอยู่ก็คราวหนึ่ง จะยกซึ่งนิเทศเฉลย
อ้างเหตุภิปรายเปรย อยุธยาสมัยกาล
สมเด็จพระนารายณ์ ธ ประภาษวโรงการ
บัญชาในนายปาน ราชทูตจรัลไป
สู่ถิ่นนครเขต ฝรั่งเศสเจริญไม
ตรีกับวิเทศใน บุราณกาลก็คราวเดียว
นอกนั้นก็ห่อนมี กษัตริย์ที่จะทรงเฉลียว
เสด็จไปมิมีเทียว ดุจะดั่งพระองค์เลย
นับแต่พระองค์ครอง สยามผองภิรมย์เชย
ชื่นชอบกมลเฉลย บรรลุสี่สิบสามปี
คำนวณคะเนมาก กษัตริย์ภาคบุราณมี
ทุกทุกพระองค์จี- ระกาลก็ บ มิปาน
ทั้งความทวีวัฒน์ ผดุงรัฐก็เอาฬาร
กว่าในอดีตกาล ฉะนั้นนั่นมิใช่หรือ
ไทยเราก็เทียบเทียม เจริญสู่วิไลลือ
เอื้อมเอาจะถึงมือ และจะสมประสงค์พลัน
โอ้ โอ๋ เผอิญเคราะห์ ช่างเฉพาะฉกาจฉกรรจ์
มัจจุราชช่างหุนหัน ขณะนี้มิควรหนอ
จ้วงจับพระทรงฤทธิ์ บ มิคิดจะรั้งรอ
พระชนม์ประจวบพอ บังควรสู่เสวยสวรรค์
โอ้น่าอนาถหนอ กระไร รอพระโรคัน
วักกะพิการฉกรรจ์ มาประสบพระทรงชัย
พระองค์ประชวรกาล ก็เจ็ดวารมิทันไร
โอเหลือจะอาลัย พระองค์สุดจะพรรณนา
แพทย์ผู้ประจงจัด มิเต็มหัตถ์ที่คัดหา
เครื่องห้ามพระโรคพา ธ โอสถประกอบถวาย
พระชนมายุยังน้อย แต่ล่วงคล้อยจะบรรยาย
ครบห้าสิบแปดหมาย คณนาฉนำตาม
ในวันคำรบยี่- สิบสองมีจะกล่าวความ
มาสนั้นและมีนาม ตุลาคมสมัยขาน
ร.ศ. นิยมร้อย ยี่สิบสร้อยอีกเก้ากราน
ตรงกับ ณ แรมวาร สี่ค่ำเสาร์ดิถีเดือน
สิบเอ็ดและปีจอ สมัยก็นิยมเหมือน
ตรงกันมิฟั่นเฟือน ประจวบรัตติกาลถึง
สองยามและนาที มีเศษสี่สิบห้า จึง
เคราะห์ฆาฏฉกาจรึง ระรานปิ่น ผไท ไท
เอกองค์พระทรงยศ สวรรคตพระครรไล
ละโลกมนุษย์ไป สถิตโลกวิมานแมน
รุ่งขึ้นนิกรสยาม ก็ทราบความตลอดแดน
เศร้าโศกกำสรดแสน ระทดสุดจะกำสรวล
ชาวเราสยามโอ้ วิปโยคะทุกข์ครวญ
มีเหตุที่บังควร สลดมาอุบัติมี
ดินฟ้าอากาศพิศ พินิจดูก็เศร้าศรี
เฉกช่วยประชาชี สยามชาติคะนึงถึง
แต่นี้ผิว์เราจัก สามิภักดิ์และรำพึง
ร้อนเร่าระรุมรึง อุระรุ่มสักปานใด
ก็ห่อนประสบเห็น อิศวเรนทร์ ไผทไกร
องค์เดียวเสด็จไป ระลึกแล้วก็โหยหวน
ใช่แต่สยามเรา จะสร้อยเศร้าสลดครวญ
แม้ต่างประเทศชวน กันระทดแทบทุกแดน
ทราบเหตุก็อาลัย คะนึงในพระองค์แทน
เสด็จสู่วิมานแมน รึจะวายกมลครวญ
โอ้ตั้งแต่นี้ปิ่น- ปรมินทร์มเหศวร
แห่งชาวสยามมวล เสด็จลับมิคืนครอง
ได้แต่จะบังคม พระบรมโกศทอง
บำเพ็ญกุศลของ อุทิศทักษิณาทาน
เพื่อได้ฉลองพระเดช พระจุนเจตนาการ
เป็นส่วนกุศลสาร ถวายแด่พระองค์ไป
บัดนี้ประจวบการ มโหฬารดิเรกไกร
เกริกชาวนิกรไทย จะสนองคุณากร
คือจักถวายพระเพลิง เถลิงเกียรติพระภูธร-
เมรุมาศอันบวร สมัยนี้จะได้ยล
ชาวเราสยามชาติ จะแคล้วคลาดมิเห็นหน
โกศทองพระภูวดล ดิลกโอ้อนาถหนา
แม้เสด็จสวรรคต ก็ปรากฏพระคุณมา
มากมายดั่งรจนา แสดงแล้วมิฟั่นเฟือน
เท่ากับพระองค์ทรง ดำรงซึ่งพระชนม์เตือน
จิตเราระลึกเหมือน พระองค์ยังดำรงชนม์
เอกองค์อันอำรุง ผดุงภูวมณฑล
เป็นสุขเกษมมน นิกรราษฎร์สยามผอง
ก็คือพระหน่อนาถ มกุฎราชที่ทรงครอง
ฉัตรแก้วปกเกศของ คณาข้าพระบาทแทน
จอมจักรชนกนาถ อภิชาติมิขาดแคลน
รื่นร่มภิรมย์แสน อุดมโดยสวัสดี
สยามเขตประเทศไทย จะวิไลเจริญศรี
ดั่งก่อนและจักทวี พิพัฒน์ยิ่งประเสริฐสม
ขอให้พระจอมขัต- ติยฉัตรวโรดม
ทรงวายพระทุกข์ระทม อุปัทว์อันตรายภัย
ส่ำพาลพิบัติสา- รพัดกาละใดใด
จุ่งหลีกปราศไกล อย่ามาพ้องมาแผ้วพาน
จงทรงพระชนม์เจริญ จิระเนิ่นเกษมปาน
เทเวศร์สถิตสถาน วรทิพพิมานบน
ปวงหมู่ริปูราช จงปราศทุกแห่งหน
นอบน้อมศิโรตม์ตน เพราะพระเดชมโหฬาร
ดั่งข้าพระพุทธเจ้า กระวีเหล่านิพนธ์สาร
สมญานวะทวาร ถวายพรฉะนี้เทอญ ฯ

ร.ศ. ๑๒๙

แชร์ชวนกันอ่าน

แจ้งคำสะกดผิดและข้อผิดพลาด หรือคำแนะนำต่างๆ ได้ ที่นี่ค่ะ