๖๔ ประกาศเปลี่ยนตราภูมิคุ้มห้าม

ลงวันศุกร์ เดือนยี่ ขึ้น ๔ ค่ำ ปีเถาะสัปตศก

ด้วยมีพระบรมราชโองการมารพระบัณฑูรสุรสิงหนาทดำรัสเหนือเกล้าฯ สั่งให้ทำคำประกาศแก่ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย พระหลวงขุนหมื่นพันทนายแลไพร่หลวงในพระบรมมหาราชวัง และพระบวรราชวัง เจ้าเมืองกรมการหัวเมืองปักษ์ใต้ฝ่ายเหนือทั้งปวง แลเจ้าภาษีนายอากรกำนันตลาดแลนายด่าน ขนอนทุกตำแหน่งให้รู้จงทั่วกันว่า แต่ครั้งแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก แลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย ได้โปรดพระราชทานตราภูมิคุ้มห้ามให้กับไพร่หลวงแต่หมู่ฝีพายเรือพระที่นั่งศรีสักลาด เรือพระที่นั่งกราบทรง เรือพระที่นั่งกราบรอง เรือพระที่นั่งดั้งทองขวาญฟ้าฝีพายบ้านใหม่โพเรียง เรือดั้งอาสาวิเศษ ช่างลางหมู่โขลงรามัญดั้งทองดาบสองมือ อาสาจามกองทะเลนายท้ายนายใบเมืองสมุทปราการ กรมอภิรมย์ราชยาน ทหารรักษาพระองค์ ล้อมพระราชวัง ให้คุ้มค่าน้ำค่าตลาดสมพักศรได้เพียงราคาตำลึงหนึ่ง ภายหลังมาในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานตราภูมิให้กับไพร่หลวงทุกหมู่ทุกกรม แต่มีพระราชบัญญัติไว้ว่า ถ้าไพร่หลวงที่ได้ตราภูมินั้นตาย ก็ให้เจ้าหมู่มูลนายเอาตราภูมินั้นมาคืนให้กับเจ้าพนักงาน ถ้าบุตร์หมู่ไพร่หลวงศักขึ้นใหม่ได้รับราชการ ให้ทำหางว่าวยื่นขอตราภูมิให้ถูกชื่อคนตำบลบ้าน ครั้นกาลล่วงนานมาไพร่หลวงนั้นตาย มีราชการอื่นๆ ไปไม่มีใครไปตักเตือน เจ้าหมู่มูลนายก็หาได้เอาตราภูมินั้นมาคืนให้กับเจ้าพนักงานไม่ ตราภูมิของผู้ตายนั้นมีผู้เอาไปซื้อขายกันต่อๆ ไปก็มีบ้าง ที่ภรรยาได้ผัวใหม่เปนคนหมู่อื่นไม่ควรจะได้รับตราภูมิก็ได้ตราภูมิไปแอบอ้างขัดขวาง ไม่ให้เรียกสมพักศรอากรค่าน้ำค่าตลาดที่เปนส่วนจะเก็บมาแจกเบี้ยหวัดและรับจ่ายใช้ในราชการแผ่นดิน จนเกิดความวิวาทขึ้นหลายราย ชำระได้ความว่าเปนตราภูมิชื่อของผู้ตายภรรยาขายให้บ้าง คนต่างหมู่จากไพร่หลวงเข้าเปนผัวใหม่แล้วรับชื่อผัวเก่าครอบครองเอาบ้าง ยุ่งยิ่งนัก ครั้งนี้จึงโปรดเกล้าฯ ให้ปฤกษาท่านเสนาบดีว่าควรจะทำอย่างไร ขอรับพระราชทานโปรดเกล้าฯ ให้ทำตราภูมิใหม่ให้กับไพร่หลวงคนละฉบับ จะเรียกตราภูมิเก่ามาเสียให้สิ้นเชิง การจึงได้รอรั้งการศักเลขช้ามาจนปีนี้ บัดนี้โปรดเกล้าฯ ให้ประกาศกำหนดเปนแต่ว่าตั้งแต่ปีมะโรงอัฐศกไป จะได้แจกตราภูมิใหม่เปนหนังสือตีพิมพ์ ให้กับหมู่ไพร่หลวงทั้งสิ้น ตั้งแต่ต้นปีมะโรงอัฐศกไปตราภูมิเก่าใช้ไม่ได้ ใช้ได้แต่ในปีฉลูเบ็ญจศก ปีขานฉศก ปีเถาะสัปตศกเท่านี้ และบรรดาหมู่ไพร่หลวงศักขึ้นใหม่แลกรมตั้งใหม่ ที่ยังไม่ได้รับพระราชทานตราภูมินั้น ในก่อนได้ตราภูมิใหม่จะขัดขวางไม่เสียค่าน้ำสมพักศรขนอนตลาดนั้นไม่ได้ ให้คงเสียให้กับนายอากรตามพิกัด ต่อโปรดเกล้าฯ พระราชทานตราภูมิใหม่ให้เมื่อใด จึงจะคุ้มค่าน้ำสมพักศรค่าตลาดได้แต่ราคาตำลึงหนึ่งอย่างแต่ก่อน ห้ามมิให้เถียงเจ้าภาษีนายอากรกำนันตลาดและนายน้ำว่าตัวเปนไพร่หลวงไม่ยอมเสีย ถึงเถียงก็อย่าให้เชื่อฟัง ถ้าทะเลาะวิวาทถุ้มเถียงไม่ยอม ก็ให้เจ้าภาษีนายอากรนายน้ำกำนันตลาดนำความมาฟ้องต่อเจ้าจำนวนให้ต่อว่าพิพากษาให้ตามผิดชอบ โปรดเกล้าฯ ให้ตีพิมพ์ประกาศมาให้ท่านทั้งปวงรู้เทอญ.

ประกาศมาณวันศุกร์ เดือนยี่ ขึ้น ๔ ค่ำ ปีเถาะสัปตศก