๕๘ ประกาศว่าด้วยลครผู้หญิง แลเรื่องหมอเรื่องช่าง

ณ วันอังคาร เดือน ๙ แรม ๗ ค่ำ ปีเถาะสัปตศก

พระยาวรพงศ์พิพัฒน์ รับพระบรมราชโองการใส่เกล้าฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สั่งให้ประกาศแก่พระราชวงศานุวงศ์แลข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยฝ่ายทหารพลเรือน ในพระบรมมหาราชวัง แลพระบวรราชวังให้รู้จงทั่วกันว่า แต่ก่อนในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก แลแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาไลย มีลครผู้หญิงแต่ในหลวงแห่งเดียว ด้วยมีพระราชบัญญัติห้ามมิให้พระราชวงศานุวงศ์ แลข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อยฝึกหัดลครผู้หญิง เพราะฉนั้นข้างนอกจึงไม่มีใครเล่นละครผู้หญิงได้ ครั้นในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวไม่โปรดลคร แต่ทว่าทรงแช่งชักติเตียนจะไม่ให้ผู้อื่นเล่น ถึงกระนั้นก็มีผู้ลักเล่นเงียบๆ อยู่ด้วยกันหลายราย มาในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวนี้ พระราชวงศานุวงศ์แลข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย ผู้ใดเล่นลครผู้ชายผู้หญิงก็มิได้ทรงรังเกียจเลย ทรงเห็นว่ามีลครด้วยกันหลายรายดี บ้านเมืองจะได้ครึกครื้น จะได้เปนเกียรติยศแผ่นดิน เดี๋ยวนี้ท่านทั้งปวงเห็นว่าลครในหลวงมีขึ้นก็หามีใครเล่นลครเหมือนอย่างแต่ก่อนไม่ คอยจะกลัวผิดแลชอบอยู่ การอันนี้มิได้ทรงรังเกียจเลย ท่านทั้งปวงเคยเล่นอยู่แต่ก่อนอย่างไรก็ให้เล่นไปเถิด ในหลวงมีการงานอะไรบ้างก็จะได้โปรดหาเข้ามาเล่นถวายทอดพระเนตรบ้าง จะได้พระราชทานเงินโรงรางวัลให้บ้าง ผู้ใดจะเล่นก็เล่นเถิด ขอยกเสียแต่รัดเกล้ายอดอย่างหนึ่ง เครื่องแต่งตัวลงยาอย่างหนึ่ง พานทองหีบทองเปนเครื่องยศอย่างหนึ่ง เมื่อบททำขวัญยกแต่แตรสังข์อย่างหนึ่ง แล้วอย่าให้ฉุดบุตรชายบุตรหญิงที่เขาไม่สมัคเอามาเปนลคร ให้เขาได้ความเดือดร้อนอย่างหนึ่ง ขอห้ามไว้แต่การเหล่านี้ ให้ท่านทั้งปวงเล่นไปเหมือนอย่างแต่ก่อนเถิด.

ข้อหนึ่ง ทรงรังเกียจอยู่ด้วยคนเปนหมอดูมักสอพลอประจบประแจงเจ้านาย ไว้ตัวเปนผู้วิเศษรู้การที่ล่วงแล้วแลการข้างน่า ให้คนนับถือหลงเชื่อไป ถึงเกิดความอะไรขึ้นจะเอาจริงก็ไม่ได้สักอย่างเดียว คนที่นับถือหมอดูนั้นทรงรังเกียจนัก.

ข้อหนึ่งหมอยาหมอนวดมีคนจะต้องการไว้ใช้อยู่ด้วยกันทุกแห่ง แต่หมอหลวงนั้นถ้าท่านผู้ใดจะต้องการไว้ใช้ที่วังที่บ้าน ก็อย่าให้เอาบังไว้เงียบๆ ราชการหลวงก็ไม่มารับราชการ ถึงคราวเบี้ยหวัดก็มารับเอาไปเปล่าๆ การหลวงก็ไม่ได้ใช้ มิใช่ว่าในหลวงจะทรงหวงแหนหมอนวดหมอยาก็หามิได้ ก็ใช้อยู่ด้วยกันต่อไป ถ้าท่านผู้ใดจะต้องการหมอนวดหมอยาไปไว้ใช้สำหรับวังสำหรับบ้านทีเดียว ก็กราบบังคมทูลพระกรุณาจะพระราชทานให้ จะได้ทรงทราบว่าอยู่ที่นั้นๆ

กับช่างเขียนช่างปั้นแลช่างอื่นก็ดี ถ้าท่านผู้ใดจะต้องการไปไว้ใช้ ก็ให้กราบบังคมทูลพระกรุณาขอจะพระราชทานให้.

ประกาศมาณวังอังคาร เดือน ๙ แรม ๗ ค่ำ ปีเถาะสัปตศก