๔๖ ประกาศให้สมเด็จเจ้าพระยาทั้ง ๒ องค์ เปนแม่กองสักเลข

คัดจากหมายรับสั่ง

วันจันทร์ เดือน ๕ แรม ๘ ค่ำ ปีเถาะสัปตศก

พระยาราชสุภาวดี จางวางกรมพระสุรัสวดี รับพระบรมราชโองการใส่เกล้าฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สั่งว่า ตั้งแต่เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติพระบรมราชาภิเศกแล้ว ทรงพระราชดำริห์สอดส่องไปในการที่จะรวบรวมไพร่พลมาฝึกหัดทหารไว้รักษาพระนครจะให้ถาวรยิ่งขึ้นกว่าแต่ก่อนเก่า ด้วยจะมิให้ข้าศึกหมิ่นประมาทได้ อาณาประชาราษฎรจะได้ทำมาหากินอยู่เย็นเปนศุขทั่วกัน ทั้งจะได้ทำนุบำรุงพระพุทธสาสนาให้ถาวรยืดยาวไปภายน่าด้วย จึงโปรดเกล้าฯ ให้เดินสวนเดินนาแลชำระบาญชีจำนวนเลขสักข้อมือหมายหมู่เสียใหม่ตามแบบอย่างพระเจ้าอยู่หัวทุกพระองค์ ซึ่งเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติมาแต่ก่อน แต่การเดินสวนเดินนาก็ได้โปรดเกล้าฯ แต่งข้าหลวงไปเดินเสร็จแล้ว ยังแต่การสักเลข เจ้าหมู่มูลนายยังหานำตัวเลขมาสักให้สิ้นเชิงไม่ เมื่อสั่งไปแล้วแลมีหมายประกาศเร่งซ้ำแล้ว เจ้าหมู่มูลนายก็ยังทำจืดๆ จางๆ อยู่เหมือนอย่างแต่ก่อน จึงโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยุรวงศ์ วรุตมพงศนายก สยามดิลกโลกานุปาลนนารถฯ เปนแม่กองใหญ่ จัดกองคุมเลขสักออกไปสักเลขหัวเมืองตวันตกตวันออก ปากใต้ฝ่ายเหนือ ตั้งแต่เมืองสระบุรีขึ้นไป ฝ่ายตวันออกเฉียงเหนือ ตั้งแต่เมืองวิเชียรบุรีขึ้นไป ตวันออกเฉียงใต้ ตั้งแต่เมืองระยองออกไป ตวันตกตั้งแต่เมืองกาญจนบุรีต่อไป ปากใต้ตั้งแต่เมืองปราณออกไป ให้เจ้าเมืองกรมการทำบาญชีจำนวนคนทุกหมู่ทุกกรม ซึ่งอยู่ในแขวงหัวเมืองตวันตกตวันออกปากใต้ฝ่ายเหนือยื่นต่อแม่กองสักทุกเมือง ให้เจ้าหมู่มูลนายไพร่หลวงข้าส่วย แลเลขสมเลขสังกัดพรรค์ซึ่งมีอยู่ในหัวเมืองใดๆ ก็ให้สมุห์บาญชี นายกองปลัดกองออกไปนำตัวเลขสักณหัวเมืองนั้นๆ จงทุกเมือง ตามความซึ่งโปรดเกล้าฯ แจ้งอยู่ในท้องตรานั้นแล้ว

แต่ในที่กรุงเทพฯ นี้โปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ นรเนตรนารถราชสุริยวงศ์ฯ เปนแม่กองกำกับกรมพระสุรัสวดีสักเลขให้แล้วแต่ใน ๔ เดือน การซึ่งจะสักเลขต่อไปนั้น เลขไพร่หลวงแลเลขสังกัดพรรค์ข้าเจ้าบ่าวนายจะให้สักในกรุงเทพฯ หัวเมืองขึ้นกรมมหาดไทย เมืองฉะเชิงเทรา ๑ เมืองปราจิณบุรี ๑ เมืองกระบินทร์บุรี ๑ เมืองนครนายก ๑ เมืองสระบุรี ๑ เมืองลพบุรี ๑ เมืองอินทบุรี ๑ เมืองพรหมบุรี ๑ เมืองสิงหบุรี ๑ เมืองอ่างทอง ๑ เมืองสุพรรณบุรี ๑ กรุงเก่า ๑ ขึ้นกรมพระกลาโหม เมืองเพ็ชรบุรี ๑ เมืองราชบุรี ๑ ขึ้นกรมท่า เมืองสมุทสงคราม ๑ เมืองสาครบุรี ๑ เมืองนครไชยศรี ๑ เมืองสมุทปราการ ๑ เมืองพนัศนิคม ๑ เมืองชลบุรี ๑ เมืองบางละมุง ๑ รวมด้วยกัน ๒๑ หัวเมือง ได้โปรดเกล้าฯ ให้มีตราขึ้นไปให้เจ้าเมืองกรมการทำบาญชีจำนวนคนไพร่หลวงเลขสังกัดพรรค์ ชื่อคนตำบลบ้านซึ่งอยู่ในแขวงหัวเมืองนั้นส่งลงมาทุกๆ หัวเมือง แลให้เจ้าหมู่มูลนายไพร่หลวงไพร่สมกำลังทำบาญชีหางว่าวจำนวนคนไพร่หลวงไพร่สมเลขสังกัดพรรค์ ซึ่งอยู่ในแขวงหัวเมือง ๒๑ เมืองนั้นๆ มายื่นต่อกรมพระสุรัสวดีหางหนึ่งให้สิ้นจำนวนคน จะได้สอบกับบาญชีหางว่าวซึ่งเจ้าเมืองกรมการบอกส่งลงมา ถ้าสอบสวนรายชื่อคนตำบลบ้านถูกต้องกันแล้ว จึงจะให้นำตัวเลขมาสักต่อภายหลัง แต่ตัวเลขซึ่งอยู่ในแขวงกรุงเทพฯ กับแขวงเมืองประทุมธานี เมืองนนทบุรี เมืองนครเขื่อนขันธ์นี้ ผู้คนหลายชนิดไปมาสับสนกันนัก ทั้งตำบลบ้านก็ติดๆ กันไป ไม่ขาดตอนกันเหมือนแขวงหัวเมือง ๒๑ เมือง ครั้นจะให้นายอำเภอกำนันทำบาญชีจำนวนคนให้เปนแน่ ก็เห็นว่าการที่จะสักเลขจะหน่วงช้าไปนัก จะให้แต่นายอำเภอกำนันตรวจดูให้รู้ไว้ว่า ไพร่หลวงกรมใด ข้าเจ้าบ่าวนายของผู้ใดยังมิได้นำมาสัก ให้เจ้าหมู่มูลนายทำบาญชีจำนวนตัวเลขซึ่งอยู่ในแขวงกรุงเทพฯ แลแขวงเมืองประทุมธานี เมืองนนทบุรี เมืองนครเขื่อนขันธ์ เร่งเอามาสักเสียก่อน แต่ในเดือน ๕ นี้ต่อไป ถ้าเจ้าหมู่ไพร่หลวง แลเจ้าต่างกรม เจ้ายังไม่ได้ตั้งกรม ฝ่ายน่าฝ่ายใน ข้าราชการผู้ใหญ่ผู้น้อย ฝ่ายทหารพลเรือนในพระบรมมหาราชวัง แลพระบวรราชวัง เพิกเฉยเสีย มิได้นำเอาตัวเลขมาสักให้แล้วโดยเร็ว ก็จะให้นายอำเภอ กำนัน นำข้าหลวงกองจับออกจับตัวเลขซึ่งยังมิได้สักท้องมือมาสักไว้เปนไพร่หลวงทั้งสิ้น ถ้ากองจับๆ ตัวเลขซึ่งยังมิได้สักมาได้ ชำระได้ความว่าเปนไพร่หลวงกรมใด จะให้สักเปนไพร่หลวงอยู่กรมนั้น แล้วจะหักเงินเบี้ยหวัดเจ้ากรม ปลัดกรม ให้เปนบำเหน็จแก่ผู้จับเสมอคนละ ๒ ตำลึง ถ้าจับตัวเลขสังกัดพรรค์มาได้ ก็จะให้สักไว้เปนไพร่หลวงทั้งสิ้น เงินค่าจับนั้นจะให้ปรับไหมเอากับตัวเลขซึ่งจับมา ถ้าเร่งเงินกับตัวเลขมิได้แล้ว จึงจะพระราชทานเงินหลวงให้เปนบำเหน็จกับข้าหลวงกองจับ แลนายอำเภอกำนันแบ่งปันกันนั้น.

ให้กรมมหาดไทย พระกลาโหม พระสุรัสวดี หมายบอกเจ้าต่างกรม เจ้ายังไม่ได้ตั้งกรม ฝ่ายน่าฝ่ายใน แลข้าทูลลอองธุลีพระบาท ผู้ใหญ่ผู้น้อย ฝ่ายทหารพลเรือน ในพระบรมมหาราชวังแลพระบวรราชวัง บรรดามีเลขให้รู้จงทั่ว อย่าให้ขาดได้ตามรับสั่ง.