๓๓ ประกาศว่าด้วยลักษณที่จะใช้ถ้อยคำในฎีกาทูลเกล้า ฯ ถวาย

คัดจากหมายรับสั่ง

วันอาทิตย์ เดือน ๙ ขึ้น ๕ ค่ำ ปีขาล ฉศก

พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นภูบาลบริรักษ์ รับพระบรมราชโองการใส่เกล้าฯ ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ สั่งว่า ให้ทำหมายประกาศไปทุกหมู่ทุกกรม ให้รู้จงทั่วกันว่า ผู้ที่ร้องถวายฎีกา แม้นเขียนพระนามพระบรมวงศานุวงศ์ แลชื่อข้าทูลลอองธุลีพระบาทผู้ใหญ่ผู้น้อย ชื่อลูกขุนแลขุนศาลในพระบรมมหาราชวัง ในพระบวรราชวัง ไม่ถูกอักขรอักษร ไม่ถูกไม้เอกไม้โททัณฑฆาฏ บางทีก็เปนคนอวดฉลาดอวดรู้ อุตริยักย้ายเขียนหลายอย่างนักนั้นหาถูกไม่.

อนึ่งผู้จะทำเรื่องราวทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย อย่าให้เขียนกระดาษอย่างม้วน ต้องคลี่ยืดยาวไปนัก ให้ผู้ทำเรื่องราวถวายให้พับกระดาษตามตัวอย่างที่โปรดพระราชทานให้ ถึงจะเขียนทั้งสองน่าก็ได้ น่าเดียวก็ได้ จะไม่เปลืองกระดาษหลายแผ่นด้วย เว้นไว้แต่หางว่าวที่เขาบอกให้เขียนยาวตามกระดาษม้วนก็ได้

อนึ่งในเรื่องราวที่จะลงวันว่าปีใด ก็อย่าให้เขียนว่า ครั้นณวันค้างอยู่เปล่าๆ ให้ว่าเอาตามจำได้ ถ้าจะว่าเดือนก็ให้ว่าเดือน ๕ ฤๅเดือน ๖ เดือน ๗ เดือน ๘ เดือน ๙ เดือน ๑๐ เดือน ๑๑ เดือน ๑๒ ถ้าจะว่าปีก็ให้ว่าปีชวดหรือปีฉลู ถ้าจะว่าศกก็ให้ว่าเอกศก ฤๅโทศก ตรีศก จัตวาศก แต่ที่จำได้ ถ้าจะประสงค์ระดูด้วยก็ให้ว่าระดูทำนา ฤๅฤดูเกี่ยวเข้า ระดูเลิกนาแล้ว.

อนึ่งถ้อยคำจะจดชื่อผู้หญิงนั้น ถ้าผู้หญิงที่ไม่มีบันดาศักดิ์ มีผัวแล้วอยู่กับผัวก็ดี เปนหม้ายก็ดี จึงให้เรียกว่าอำแดง ถ้ายังไม่มีผัวเรียกว่าอำแดงไม่ได้ ให้ออกชื่อเปล่าๆ เถิด แลภรรยาขุนนางซึ่งเปนเจ้าพระยาแลพระยาพระหลวง ซึ่งมีตำแหน่งรับนามบัตร ถ้าเปนภรรยาถือน้ำให้เรียกท่าน เอาคำว่าท่านนำชื่อแล้วว่าภรรยาผู้นั้นๆ ถ้าภรรยาน้อยให้ออกชื่อเปล่าๆ แล้วอ้างว่าภรรยาผู้นั้น อย่าให้เรียกว่าอำแดง แต่ภรรยาของคนที่เปนหลวงขุนหมื่นที่ไม่ได้รับชื่อจากในหลวง เปนแต่เจ้าขุนมุลนายตั้งนั้นให้เรียกอำแดง แต่คนหลวง โขลน สดึง ช่างเย็บ ช่างย้อม เรียกว่าอำแดงไม่ได้ ออกชื่อเปล่าๆ แล้ววางสังกัดเถิด แลนางห้ามเจ้าต่างกรม เจ้ายังไม่ได้ตั้งกรม ให้เรียกหม่อมข้างใน ในกรมนั้นๆ แต่ในพระบรมมหาราชวัง แลพระบวรราชวัง ให้เรียกเจ้าจอม อย่าเรียกจอมเปล่าๆ

อนึ่งจะออกชื่อจำนวนนับสัตว์มีชีวิตรนั้น ถ้าเปนคน ช้างม้า ก็ให้ว่าคน ๑ คน คน ๒ คน คน ๓ คน ช้าง ๒ ช้าง ช้าง ๓ ช้าง ม้า ๒ ม้า ม้า ๓ ม้า แต่สัตว์นอกนั้นให้ว่า ๒ ตัว ๓ ตัว ๔ ตัว ๕ ตัว เว้นไว้แต่ที่ว่า ๘, ๑๘, ๒๘, นั้น ให้ยกคำว่าตัวออกเสีย.

อนึ่งของแบนๆ ดังใบไม้ใบลาน ว่าใบก็ได้ ห้ามแต่ของกลมๆ แลของเม็ดเล็กๆ ดังเม็ดเข้า ถั่ว งา ว่าเม็ดก็ได้ ห้ามแต่โตเท่าผลสวาดิ์ขึ้นไป.

อนึ่งหญิงที่มีบุตรอยู่ในท้อง ให้ว่ามีครรภ์ อย่าว่ามีท้องลูกเปนอันขาด ออกลูกให้ว่าคลอด แท้งลูกให้ว่าวิบัติครรภ์.

แต่นี้สืบไปเมื่อน่า ถ้าผู้ใดทำฎีกาทูลเกล้าฯ ถวายกราบบังคมทูลพระกรุณา ถ้าไม่เข้าใจยังสงไสยประการใดก็ให้ถามที่กรมพระอาลักษณ์.

ให้กรมวังหมายประกาศ กรมมหาดไทย กลาโหม พระสัสดี ให้กรมพระสุรัสวดีหมายบอกจงทั่ว อย่าให้ขาดได้ตามรับสั่ง.