| ๏ ตื่นแต่เช้าหนาวเจ็ดสิบเอ็ดถ้วน |
ได้ยินสรวลเสกันสนั่นเสียง |
| ข้างในที่ขี้อายชม้ายเมียง |
ได้หลบเลี่ยงเล่นน้ำตามสบาย |
| ทอดพระเนตรธาราเวลาเช้า |
แล้วรีบเร้าลงนาวาช้ากลัวสาย |
| คอนโดล่าลำน้อยค่อยเคลื่อนคลาย |
ลอยถึงท้ายฉนวนกั้นคั่นข้างใน |
| แล้วแจวทวนสวนทางพลางประพาส |
ทางน้ำหยาดหยดเย็นกระเซ็นใส |
| รุกขชาติชื้อชัดรบัดใบ |
ที่ต้นใหญ่ร่มแสงสุริยัน |
| ต้นย่อมย่อมล้อมอ่างวางจังหวะ |
ได้ระยะทั่วทุกแห่งเหมือนแกล้งกลั่น |
| อยากชมอยู่ดูให้อิ่มสักสามวัน |
จนใจครันขัดข้องต้องจำจร |
| เสด็จลงทรงเรือที่นั่งใหญ่ |
แจวครรไลพลางดูหมู่ศิขร |
| ถัดพุมาท่าคล้ายถ้ำกินร |
เปนโพรงพรอนเฉนียนผาดูน่าชม |
| ไปคุ้งหนึ่งถึงที่ธาราหลัง |
อยู่ริมฝั่งวารีอย่างมีถม |
| ที่ฟากเหนือเนินเห็นเช่นพนม |
แต่ล้วนร่มไม้ใหญ่มีใบชิด |
| ไปข้างหน้ามีศิลาเปนตลิ่ง |
ดูงามจริงต่างต่างอย่างเบือนบิด |
| เยื้องยักย้ายหลายท่าน่าพินิจ |
ยาวต่อติดสามเส้นเปนประมาณ |
| แล้วมีหาดลาดล้วนศิลาแผ่น |
แท่งทึบแน่นไม่มีร้าวขาวสอ้าน |
| ดูก็เปนประหลาดครั้นเกิดบันดาล |
เหมือนเชิงชานหาดทรายลาดคล้ายกัน |
| ทางต่อนี้มีเนินเปนเทินผา |
มีศิลาต่อขึ้นไปใหญ่มหันต์ |
| มีเทือกแถวแนวเนื่องเรื่องเรียงรัน |
อิกฟากนั้นก็ศิลาหนาเรียงราย |
| แห่งหนึ่งเห็นเปนโพรงเหมือนโค้งถ้ำ |
ดูมืดดำสอบในไม่ผึ่งผาย |
| อิกฟากหนึ่งน้ำพุพุ่งกระจาย |
ลงที่ชายชโลธรย้อนยอกมา |
| ยื่นขึ้นไปได้ประมาณสักสามศอก |
ที่ปากกรอกเห็นตระนักสักศอกกว่า |
| แล้วไหลซาบไปอิกทางข้างเคียงมา |
ที่ตรงหน้ากอตะไคร้ใบปกบัง |
| ที่บนฝั่งเยื้องมาหน้าผาใหญ่ |
ศิลาหลุดกระเด็นไปเปนเกาะตั้ง |
| ที่พรุนโพรงโต้งเติบเต็มกำลัง |
รายบนฝั่งติดพืดเปนยืดยาว |
| ที่ฝั่งใต้คล้ายลำเนาเขาตกน้ำ |
ศิลาคร่ำชลเซาะจนสีขาว |
| ที่คอดกิ่วกร่อนเห็นเปนรนาว |
รทมท่าวทุ่มขวางข้างคงคา |
| แม่น้ำน้อยตอนนี้งามดีมาก |
ทั้งสองฟากล้วนเปนเนินเทือกเทินผา |
| แม่น้ำไปในระหว่างบรรพตา |
ต้นพฤกษาเรียงกันเปนหลั่นลด |
| ชายวารีมีต้นตะไคร้น้ำ |
ขึ้นประจำรายทางสองข้างหมด |
| ถัดขึ้นไปเปนแถวไผ่ไม้ตะพด |
เห็นปรากฎเหมือนอย่างชั้นคั่นบันได |
| ที่ชันสูงฝูงทุมาพฤกษาชาติ |
เดียรดาษยางยูงสูงไสว |
| เห็นตลอดลำต้นจนข้างใน |
สูงขึ้นไปซ้อนสลับลำดับกัน |
| ถัดไม้ใหญ่ไปแล้วจึงถึงตัวเขา |
ล้วนต่างเค้าต่างที่มีแผกผัน |
| บ้างเปนเพิงเวิ้งผาบ้างหน้าชัน |
ต้นไม้นั้นโกร๋นแห้งด้วยแรงร้อน |
| ไม่ปกคลุมหุ้มหน้าศิลาเด่น |
แต่ใช่เช่นโกร๋นโกร๋นโกนฤๅถอน |
| เหมือนไม้ดัดจัดลำเนาเขาละคอน |
เขาข้างหลังซับซ้อนจนสุดตา |
| ที่ท้ายแก่งแห่งนี้นั้นมีหาด |
อิกฝั่งหนึ่งผึ่งผงาดเปนหน้าผา |
| น้ำเปนเรี่ยวเชี่ยวดะระขึ้นมา |
จนถึงตัวแก่งลว้ามีเกาะกัน |
| อันตัวแก่งแฝงฝั่งตวันออก |
เปนละลอกกระทบฝั่งดังเลื่อนลั่น |
| ล้วนศิลาในวารีมีมากครัน |
น้ำตรงนั้นลึกนักต้องชักพวน |
| พ้นหัวแก่งถึงตำแหน่งห้วยลว้า |
ก้อนศิลาริมวารีมีทั่วถ้วน |
| พุลว้าธาราคำรณครวญ |
พอเรือจวนใกล้เข้าไปก็ได้ยิน |
| เสด็จลงเรือน้อยคล้อยประเวศ |
ทอดพระเนตรน้ำกระจายสู้สายสินธุ์ |
| สูงประมาณห้าศอกบอกรบิล |
ต้นพุหินก้อนตั้งบังโพรงใน |
| กว้างประมาณสี่ศอกข้างนอกเห็น |
แล้วเรียวเปนปากชนางไม่กว้างใหญ่ |
| กระทบกระทั่งอ่างชั้นเปนหลั่นไป |
โดยยาวได้เห็นงามสักสามวา |
| สายวารีนี้แรงไม่แกล้งกล่าว |
กระทบท่าราวกระเษียรเสียงซู่ซ่า |
| หนึ่งเมื่อใครไปบรรลุพุลว้า |
เห็นภูผารอบข้างอย่างคอกวง |
| เหมือนจะไปไหนไม่ได้ให้มืดมิด |
เพราะคิรีทุกทิศน่าพิศวง |
| แลรอบข้างเหมือนอย่างภาพวาดผจง |
น่างวยงงเพลิดเพลินเจริญใจ |
| มีละเมาะศิลาไลยใกล้ธารน้ำ |
แล้วเรือซ้ำผ่านทางข้างไศล |
| เกาะศิลานาวาเลียบครรไล |
หน้าผาใหญ่ชโงกเงื้อมเอื้อมลงมา |
| แล้วยาวค้อมอ้อมไปตามท้องคุ้ง |
มีเขาวุ้งเวียนวัดสกัดหน้า |
| ไปหน่อยหนึ่งถึงแก่งลูกลว้า |
น้ำเชี่ยวมาพ้นหาดดาดลงไป |
| ฝั่งทักษิณถิ่นนี้มีเพิงผา |
เขาขวางหน้าชันตั้งทั้งสูงใหญ่ |
| รอยน้ำกัดเปนกาบมีคราบไคล |
กอตะไคร้แหลมเลี้ยวเปนเรี่ยวแรง |
| เลี้ยวหาดคุ้งวังวงตรงหน้าผา |
ที่เรียกว่าถ้ำกินรอักษรแถลง |
| เปนวุ้งโว้งโปล่งปล่องช่องพลิกแพลง |
เห็นสองแห่งเล็กใหญ่ไม่ไกลกัน |
| ถ้ำน้อยนั้นคั่นศิลาเปนทีแท่น |
มีม่านแขวนสองไขตามใฝ่ฝัน |
| ส่วนถ้ำใหญ่เพิงยื่นมีพื้นยัน |
เปนช่องชั้นหลืบชวากเปนฉากบัง |
| มีพวงภู่ธาราระย้าย้อย |
เหมือนแกล้งห้อยไว้ให้ชมพอสมหวัง |
| แต่ห้องนอกยังเช่นนี้ที่ในรัง |
จะสะพรั่งพรายตายิ่งกว่านี้ |
| ตรงฝากันขั้นห้องช่องคูหา |
เหมือนวิชาเยนทร์จำลองช่องที่นี่ |
| ไปอวดอ้างเปนวิชาปัญญาดี |
ดูท่วงทีแลซึ้งถึงข้างใน |
| แต่มืดคลุ้มชอุ่มอับพยับแสง |
กระจ่างแจ้งจะแลลอดตลอดได้ |
| กินรีที่จะซ่อนอยู่ภายใน |
ทำไฉนจะได้ชมให้สมปอง |
| พระอุณรุทพุชพงศ์เธอทรงฤทธิ |
เหาะไปชิดเชยชมประสมสอง |
| ที่ถ้ำน้อยนางหัวหน้าพาประคอง |
เมื่อจากปล่องเหวใหญ่ไล่ตกลง |
| แล้วพาคู่สู่สุวรรณคูหา |
ซ้ำได้สี่กินราสมประสงค์ |
| ฉันเปนหญิงจริงหนะใจไม่จำนง |
จะเหาะวงเวียนไล่ให้รำคาญ |
| จะขอเห็นพอเปนที่เจริญเนตร |
ให้วิเศษกว่าผู้อยู่สถาน |
| นึกร่ำเรียกอยู่ในใจได้เปนนาน |
โอ๊ยนิทานกำลังปลื้มฉันลืมไป |
| พอรู้สึกนึกได้ดูใหม่เล่า |
เห็นเปนเค้าท่าที่วารีไหล |
| เปนพวงภู่ดูอาบล้วนคราบไคล |
ท่าน้ำใหญ่เห็นจะถั่งหลั่งลงมา |
| เขาว่าเปนเช่นท้องช้างอย่างดินราบ |
มีน้ำอาบมาต่างหากจากภูผา |
| ที่หน้าตั้งเปนแต่ฝั่งเทือกศิลา |
ฟังที่ว่านี้ก็เห็นเปนชอบกล |
| แต่ขอบฝั่งเจียวยังสูงสามสี่เส้น |
แหงนเขม้นฅอตั้งยังฉงน |
| ไม่ยลพื้นปัฐพีที่เบื้องบน |
เห็นแต่ต้นพฤกษาดาษดาราย |
| ยามหน้าฝนดลเวลาธารามาก |
จะลั่นหลากไหลหยาดไม่ขาดสาย |
| ถึงสี่เส้นเจียวจะหลั่งพลั่งกระจาย |
หาที่คล้ายคลึงยากลำบากนา |
| ที่ริมนี้มีพุกินรเล่น |
น้ำใสเย็นกระจ่อยร่อยน้อยนักหนา |
| ที่ริมนี้มีหาดพื้นศิลา |
สำหรับนางกินราได้พ้อนรำ |
| แล้วถึงแก่งถ้ำผีที่น้ำเชี่ยว |
พอตกเลี้ยวถ้ำกินรงอนงามขำ |
| ไปอยู่หลังตั้งทะยานตระหง่านง้ำ |
เห็นเขาถ้ำผีมาอยู่หน้าเรือ |
| ตามฝั่งนี้มีศิลาก้อนใหญ่ใหญ่ |
เปนเขาบังฝั่งไปจนทิศเหนือ |
| ไม่มีพื้นไพรสณฑ์มาปนเจือ |
แจวจ้ำเฝือฟูมฟองล่องลอยมา |
| ถึงเชิงชานคิรีถ้ำผีใหญ่ |
ตรงขึ้นไปได้เห็นเปนเพิงผา |
| แลสลับสับสอดสีศิลา |
เห็นหลากตาดำระคนปนสกาว |
| ที่ตรงหน้ามีศิลาพอเรี่ยน้ำ |
สพานทำราวผจงที่ทรงสาว |
| บันไดตรงถึงถ้ำทำเยิ่นยาว |
เห็นสูงราวสิบแปดวาดูท่าทาง |
| มีข้างในไปตามเสด็จน้อย |
ค่อยเคลื่อนคล้อยตามลำดับขยับย่าง |
| ให้หวั่นหวิววิญญาน่ารคาง |
แลข้างล่างเสียวใจกระไรเลย |
| ถึงปากปล่องช่องคูหาห้าวาเศษ |
ได้สังเกตในชวากเปนปากเผย |
| ที่ชั้นนอกออกมาแปดวาเลย |
ส่วนสูงเงยหน้าผงกเห็นหกวา |
| เปนสองตอนท่อนในนั้นใหญ่กว้าง |
สิบวาขวางข้างสูงเสมอหน้า |
| เปนเสาโพรงโปร่งปล่องช่องศิลา |
ภู่ธารายืนย้อยห้อยเรียงรัน |
| ที่พื้นถ้ำเปนชง่อนก้อนไศล |
สูงเข้าไปในถ้ำเปนลำคั่น |
| ที่พื้นต่ำช้ำแตกแยกจากกัน |
จะผายผันไม่สดวกพลวกเปนโพรง |
| ไม่ใคร่มีแซกซอกที่ออกเข้า |
ดูว่างเปล่าที่ตรงกลางกว้างโถงโถง |
| ก้าวไปมาแผ่นศิลามักคลอนโคลง |
เพราะพื้นโปร่งก้อนผาหน้าไม่ตรง |
| มีช่องหนึ่งที่จะพึงพอเลี้ยวลัด |
ก็เดินตัดออกใกล้ใกล้ไม่ไหลหลง |
| ผนังรอบขอบถ้ำน้ำอาบลง |
ตะไคร่คงเขียวคราประจำปี |
| ในถ้ำนี้มีของควรคิดบ้าง |
คือรูปรางไม้รีมีอยู่สี่ |
| เปนรอยขุดไม้ทั้งต้นจนลึกดี |
ต้นรางมีที่ถือฤๅลากชัก |
| ถากสี่เหลี่ยมเทียมเปนเช่นรูปเดือย |
แต่ผุเปื่อยปลายรางบางกร่อนหัก |
| ห้องในสองกับที่ช่องหน้าเพิงพัก |
อิกอันปักไว้บนช่องกองศิลา |
| คิดคาดการประมาณเห็นเปนต่างต่าง |
บางคนเห็นเปนรางพระย้อมผ้า |
| ของพระสงฆ์แต่โบราณนมนานมา |
ดูทีว่าจะไปทางข้างคนดี |
| บางคนเห็นว่าเปนหัวเรือโขน |
มาหักโค่นผุพังตรงฝั่งนี้ |
| ครั้นรดูน้ำมาสายวารี |
พัดมาค้างอยู่บนนี้แต่นานมา |
| ไม่เห็นจริงเลยว่าน่าสงไสย |
พระที่ไหนจะได้ขึ้นมาย้อมผ้า |
| สูงเกือบเส้นเห็นลำบากยากกายา |
ทั้งน้ำท่าจะไปตักเกือบชักใจ |
| เรื่องหัวเรือนั้นก็เหลือจะคาดคิด |
ถึงน้ำปีวิปริตผิดวิไสย |
| สิบแปดวาเจียวจะหลากมากเกินไป |
คนคงอยู่ไม่ได้ในกาญจน์บุรี |
| จะว่าใหม่ให้ดีกว่านี้บ้าง |
ก็ต้องอ้างไบเบลเห็นต้องที่ |
| ว่าครั้งพระยโฮวาเจ้าธาตรี |
เกลียดสัตวทั่วธรณีว่าไม่ยอ |
| ยังเหลือแต่โนฮาปาเสมอ |
มิได้โผลอดีดขว้างอยู่ข้างบ่อ |
| จึงพาวพาวราวเรื่องที่เคืองพอ |
ให้รู้ตัวทันต่อถังรองแพ |
| เรียกว่าอ๊ากฝากสัตวที่ทรงยัว |
หลายโกฏิตัวเต็มยัดอัดกันแน่ |
| ดูดเรือกินฤๅอย่างไรไม่รู้แท้ |
พอเต็มแต้แล้วให้ฝนหล่นลงมา |
| มากจนล้นตลอดถึงยอดเขา |
พวกอเสทุกเหล่าตายทั่วหล้า |
| ครั้นน้ำลดเรือเลื่อนค่อยเคลื่อนคลา |
ยอดภูผายับยั้งตั้งบนนั้น |
| ถ้าตกลงคงเห็นว่าเปนเรือ |
ก็คงเมื่อโนฮาเปนแม่นมั่น |
| แต่จะนับลำดับปีถึงสี่พัน |
เปนการอิมริมกันกับเรื่องราว |
| บางคนเดาเค้าความงามกว่านี้ |
ดูท่วงทีเข้าเค้าที่เขากล่าว |
| ว่าเปนรางวางรองมูลค้างคาว |
บินเกรียวกราวอยู่เปนหมู่ดูมากมี |
| ยังหนักใจอยู่แต่ไม้โตถนัด |
จะลากคัดเข็นขึ้นไปก็ใช่ที่ |
| ถ้าไม้ใหญ่อยู่หน้าคูหานี้ |
ตัดลงทำเห็นทีจะพอใช้ |
| ประพาสเสร็จเสด็จกลับเรือที่นั่ง |
ออกจากฝั่งหน้าคิรีถ้ำผีใหญ่ |
| มีเขาตั้งอยู่ที่ฝั่งเยื้องกันไป |
เทือกไศลตลอดมาหน้าผาชัน |
| ข้างฝั่งซ้ายหาดทรายอยู่ริมฝั่ง |
ตะไคร้บังปกปิดไม่ผิดผัน |
| พุมีน้อยตกลงมาตรงกัน |
โดยสูงนั้นหกศอกซอกเหลี่ยมบัง |
| ดูตามขวางกว้างประมาณสองศอกหย่อน |
ตกอาบก้อนศิลามาบนหลัง |
| เปนสองทางตอนล่างรวมประดัง |
ตกริมฝั่งนทีสีขาวงาม |
| ไปหน่อยหนึ่งก็พอถึงที่ตัวถ้ำ |
เปนเพิงง้ำดินนูนพูนออกหลาม |
| ว่ามีงูอยู่ในนั้นเขาครั่นคร้าม |
เที่ยวติดตามได้มิได้ไม่แจ้งการ |
| ให้รอเรือพระที่นั่งยั้งอยู่ท่า |
ทรงนาวาน้อยดลยลสถาน |
| มิได้จัดถ้ำนี้ไม่มีตพาน |
จอดที่ด้านใต้ได้ขึ้นง่ายดี |
| เปนซอกกว้างไปข้างหลังกองดินใหญ่ |
ต้องขึ้นไศลหน่อยหนึ่งก็ถึงที่ |
| ล้วนกิ่งไผ่ไหลมาตามวารี |
วนมาติตอยู่ตรงนี้กองพเนิน |
| เหยียบลงไปไม่ถึงพื้นยืนยวบยาบ |
ดังสวบสาบโครมครามยามเดินเหิน |
| เพิงกว้างแปดวาได้เห็นไม่เกิน |
จะประเมินลึกเข้าไปในห้าวา |
| แล้วมีปล่องช่องโปร่งตรงกลางถ้ำ |
เห็นดำดำกว้างข้างนอกสามศอกกว่า |
| แต่กลัวงูอยู่ในนั้นพรั่นวิญญา |
ทั้งไม่น่าจะสนกบุกต่อไป |
| เสด็จกลับจับขีดอัคคีจ่อ |
ด้วยเชื้อล่อทรงเห็นเว้นไม่ได้ |
| เปลวแวบแปลบเดียวประเดี๋ยวใจ |
เสด็จถึงที่นั่งใหญ่ไฟลุกโพลง |
| เลี้ยวแหลมไปคุ้งหนึ่งถึงเกาะใหญ่ |
ต้นตะไคร้มีบ้างแต่อย่างโปร่ง |
| น้ำเชี่ยววนจนต้องใช้เชือกโยง |
เห็นเขาโต้งเติบตั้งบังหนทาง |
| เขากินรผ่อนไพล่ไปข้างหลัง |
พวกมอญตั้งชื่อแก่งแกล้งกล่าวอ้าง |
| ว่าน้ำวนจนเปนลายรายรางราง |
ชื่อแก่งช่างทองสลักประจักษ์นาม |
| พ้นแก่งไปทิศใต้ศิลาพรุน |
กลิ้งเกลื่อนวุ่นใกล้กระแสแลออกหลาม |
| เปนตอนตอนมิได้ห่างบ้างติดลาม |
เกาะอิกสามตำบลมีที่ทางมา |
| จึงถึงห้วยกระโถนทองเปนคลองแห้ง |
แล้วข้างแก่งพระรเบิดเกิดกั้นหน้า |
| เปนหาดกรวดรวดเรียวน้ำเชี่ยวมา |
ถึงหาดสูงนาวาเลี้ยวครรไล |
| ที่ท้องคุ้งมุ่งเขม้นเห็นน้ำตก |
สูงสักหกศอกออกซอกไศล |
| จากศิลาสองก้อนข้างตอนใน |
มีถ้ำใหญ่พื้นเปนบ่อขังท่อธาร |
| คูปากกว้างข้างนอกสองศอกกว่า |
มีมัจฉาตัวใหญ่ในลหาน |
| ว่ายสู้สายน้ำเชี่ยวเที่ยวสำราญ |
เสียงชลฉานฉ่าก้องห้องคิรี |
| ที่สายชลล้นลงตรงก้อนผา |
เปนลดหลั่นกันลงมาจนถึงที่ |
| ยาวประมาณสิบศอกออกนที |
แต่วารีอยู่ข้างน้อยเดินหง่อยไป |
| ทิพากรร้อนกล้าเวลาบ่าย |
แวะสรงสายชลธีที่หลั่งไหล |
| สักครู่เดียวมิได้ช้ารีบคลาไคล |
ผ่านหาดใหญ่อิกทั้งวังฝั่งศิลา |
| ล่วงละเมาะเกาะหนึ่งจึงถึงหาด |
ดูต่ำลาดไม่สู้กว้างขวางหน้าท่า |
| สระสี่มุมมีวิถีทางลีลา |
คนไปมาตัดไม้ไม่ไกลนัก |
| ว่าสองสามร้อยเส้นเปนกำหนด |
ป่าปรากฎว่าเปนที่มีไม้สัก |
| แต่ไม้ใหญ่ไม่ใคร่มีที่ฟันชัก |
ทางกุกกักช้างลากลำบากครัน |
| ที่ตรงหาดนั้นประหลาดกว่าที่อื่น |
แม้ขุดพื้นที่ตรงไหนร้อนที่นั่น |
| สักคืบหนึ่งถึงน้ำก็มีควัน |
ตวงด้วยขันตั้งไว้นานไม่เย็น |
| ยิ่งริมน้ำซ้ำร้อนกว่าตอนบก |
ชายหาดตกในนทีมีควันเห็น |
| ถูกสายทางอย่างไรจึงได้เปน |
ไม่รู้เช่นรู้ชนิดคิดสงกา |
| ต่อขึ้นไปเกาะตะไคร้อิกทั้งเรี่ยว |
ไม่ลดเลี้ยวตลิ่งเหนือเจือก้อนผา |
| เขาป้อมขวางอยู่ข้างหน้านาวา |
ทัศนาเขากินรข้างตอนท้าย |
| เกาะใกล้กันปันระยะสระสี่มุม |
แล้วเกาะซุ้มตะไคร้มีเปนที่หมาย |
| ถึงแก่งป้อมอ้อมทางไปข้างซ้าย |
ศิลาชายฝั่งเห็นเปนโพรงโต |
| เหมือนเช่นห้วยด้วยวารีมีในนั้น |
แต่ไปตันมิใช่คลองเปนช่องโหว่ |
| ต่อตอนนี้มีศิลาท่าโกโร |
ตั้งจงโก้เกะกะระขึ้นไป |
| ต่อตอนนี้มีเกาะอิกแห่งเล่า |
เรือต้องเข้าแก่งน้ำตื้นคนยืนได้ |
| เปนสองช่องร่องเหนือเรือครรไล |
ถ่อก็ใช้ยังไม่พ้นคนพยุง |
| มีหาดกรวดแลศิลาหนากว่าอื่น |
ทั้งน้ำตื้นต่อขึ้นไปไม่หมดยุ่ง |
| น้ำเชี่ยวจัดนี่กระไรไปเกือบคุ้ง |
รีบหมายมุ่งเขม้นมาตั้งหน้าแจว |
| ต่อไปมีเกาะแก่งทั้งแอ่งห้วย |
ชื่องิ้วด้วยกันทั้งหมดจดเปนแถว |
| ไม่เห็นต้นสิมพลีมีวี่แวว |
จนคลาศแคล้วไปพ้นตำบลนี้ |
| ตัวเขาป้อมอ้อมมาอยู่ภายหลัง |
ข้างหน้าเขาวังเขมรเห็นถ้วนถี่ |
| ซ้ำมีเรี่ยวเชี่ยวขวางทางนที |
ท่าก็มีเว้นไม่ได้ใช้ชื่อเดียว |
| หาดกรวดติดต่อไปได้คุ้งหนึ่ง |
แล้วจึงถึงเกาะปลายสายน้ำเชี่ยว |
| ชื่อว่าแก่งหางนาคลำบากเจียว |
ชายเฟือยเลี้ยวเปนชวากบากเข้าไป |
| น้ำยิ่งเชี่ยวเทียวทวนสาวพวนถ่อ |
หนทางต่อขึ้นไปนี้มีไศล |
| สุมอยู่ที่ริมฝั่งทางครรไล |
พวกตัดไม้ขึ้นไปตั้งริมฝั่งชล |
| มีเรือนบ้างอย่างกระท่อมย่อมย่อมอยู่ |
เห็นคนผู้นั่งหน้าท่าไพรสณฑ์ |
| หาดศิลาครุคระระกะปน |
ตลอดจนศิลาดาดกลาดเกลื่อนมา |
| อิกคุ้งหนึ่งถึงแก่งตากงทอ |
น้ำเชี่ยวปร๋อวังเขมรเห็นขวางหน้า |
| อิกคุ้งหนึ่งก็พอถึงที่พลับพลา |
อยู่ที่หน้าหาดประจิมริมวารี |
| ที่ฟากฝั่งวังเขมรมีเขาใหญ่ |
หน้าผาใกล้ชลธารผ่านสองสี |
| ดำกับขาวพราวอร่ามดูงามดี |
ที่ตรงนี้ลึกล้ำน้ำไม่แรง |
| หัวคิรีมีท่อทางอุทก |
ไหลหลั่งตกใต้ผามาทางแฝง |
| กว้างสี่ศอกบอกขนาดคาดแสดง |
ที่เห็นแจ้งสามวามาตามรอย |
| เปนเหลี่ยมแง่กระแสใสไหลกระทั่ง |
ขาวพรั่งพรั่งสาดกระเซนดูเปนฝอย |
| ตกหลังน้ำพร่ำพรูดูพร่างพร้อย |
มิใช่น้อยเสียงสนั่นลั่นไปไกล |
| เสด็จลงทรงเรือคอนโดล่า |
แต่แก่งตากงทอพอมาใกล้ |
| ถึงที่ห้าโมงถ้วนด่วนครรไล |
เสด็จไปทัศนาที่หน้าธาร |
| ผูกแพลอยน้อยไว้ที่ใกล้ฝั่ง |
ด้วยคิดหวังว่าจะลงสรงสนาน |
| แต่ท่าทางอยู่ข้างจะกันดาร |
ต้องคิดอ่านรองวักตักวารี |
| เพราะธารต่ำน้ำตกมาตามลาด |
แพจอดขาดออกมาไกลไม่ถึงที่ |
| เสด็จข้ามฟากฝั่งมาข้างนี้ |
ประทับที่ปะรำหน้าพลับพลาพลัน |
| เสด็จออกนอกม่านชานเฉลียง |
พวกกะเหรี่ยงสระสี่มุมกลุ้มสนั่น |
| เดินมาเฝ้าถึงที่นี่มีอนันต์ |
หมดด้วยกันเห็นจะกว่าห้าสิบคน |
| ของถวายรายบาญชีมีต่างต่าง |
เปนของอย่างมีในป่าพนาสณฑ์ |
| ฉันเห็นว่าน่ารู้ดูชอบกล |
จึงคัดย่นเครื่องยามาว่าไว้ |
| ว่านกีบแรดรากอบเชยแลแฝกหอม |
เถารย่อมขมิ้นเครือเจือหางไหล |
| ทั้งแดงเผือกเปลือกดาราเอามาใช้ |
อิกเปล้าน้อยเปล้าใหญ่ใบกระวาน |
| ต้นพระยามือเหล็กลักกระจั่น |
เนียมเถาคันหัวบัวบกยกชื่อขาน |
| รากเจตมูลเพลิงเถาสค้าน |
คุคะว่านน้ำใส่ในชลอม |
| ลูกสมอพิเภกอเนกหลาย |
ลูกประคำดีควายหัวเปราะหอม |
| ต้นเนรพูสีก็มีพร้อม |
เขาวางล้อมชลอมมามหาสดำ |
| รากตเนช้างงาเดียวเที่ยวเสาะหา |
ต้นพระยารมันหมั่นพร้องพร่ำ |
| ต้นอุ้มลูกดูหนังยังอิกคำ |
ต้นไม้ชำระพระร่วงพวงเดียวกัน |
| เปลือกคิ้วนางอย่างสำหรับกับกินหมาก |
เคยมีมากไม่สู้ฝาดรสชาดขยัน |
| กำลังกินอยู่เดี๋ยวนี้ทุกวี่วัน |
แรกเห็นนั้นที่สำนักปักกิเลน |
| นกที่มีมาวันนี้แต่ไก่ฟ้า |
กับนกเขาสี่ห้าฉันได้เห็น |
| ประทานเงินแจกให้มิได้เว้น |
ต่างตื่นเต้นเปนที่ยินดีครัน |
| เรือประเทียบทอดปะรำพอสำเร็จ |
ก็เสด็จด้วยข้างในตามผายผัน |
| ลงในลำที่นั่งทรงองค์สำคัญ |
ทรงตีกันเชียงไปในนที |
| ทอดพระเนตรน้ำตกวังเขมร |
ให้ชัดเจนเห็นถนัดกว่าที่นี่ |
| เสด็จกลับพลับพลาเกือบราตรี |
ประทับที่เฉลียงหน้าพลับพลาใน |
| เวลาค่ำมีรำอย่างกะเหรี่ยง |
ไม้รวกเรียงสองลำเลือกใหญ่ใหญ่ |
| อิกสี่คู่เรียงวางขวางกันไป |
คนจับไม้สี่คู่อยู่ประจำ |
| มีคนเต้นเล่นกาวสอดท้าวย่าง |
ลงในหว่างลำไม้ไม่ให้ถลำ |
| กระแทกไม้สองครั้งจังหวะนำ |
ที่สามซ้ำจึงกระทบปรบมือกัน |
| ที่ว่องไวก็ไม่ต้องไม้ตีขา |
ที่เล่อล่าท่าทางอยู่ข้างขัน |
| เหมือนไม้ต่อยตาตุ่มเราะรุมรัน |
ลงบีบคั้นข้อติ้วหน้านิ่วไป |
| ผู้หญิงใช้ไม้อย่างอื่นคนยืนจ้อง |
กระทุ้งสองครั้งข้างนอกเหมือนบอกใบ้ |
| ครั้งที่สามกระทุ้งตรงลงข้างใน |
ให้หัวไม้เข้าบรรจบกระทบกัน |
| ผู้หญิงที่กิริยาอย่างไวว่อง |
ถือผ้าสองมือเต้นเห็นคมสัน |
| คอยสอดเท้าก้าวหว่างจังหวะนั้น |
แล้วเลยหันตัวคว่างผ่านกลางวง |
| ดูคล้ายรูปตุ๊กตาฝรั่งเต้น |
ถือผ้าเช่นนี้คิดน่าพิศวง |
| เดิมก็จะข่าข่าอย่างป่าดง |
นี่มาลงรอยกันขันกระไร |
| กะเหรี่ยงเต้นก็ต้องเห็นว่าอย่างป่า |
ฝรั่งท่างามงดไปหมดได้ |
| ถ้าเต้นพลาดเท้าคลาศจังหวะไป |
ก็ถูกไม้กระทบปวดจนซวดเซ |
| กะเหรี่ยงนี้มีวิชามาเท่านั้น |
ดูสนุกสนานกันต่างสรวลเส |
| ได้ผ้าลายแพรห่มสมคเน |
ทั้งเงินเทประทานให้ไปเปนกอง |
| พลับพลานี้ท่วงทีก็พอใช้ |
คิดทั้งเฉลียงได้เปนห้าห้อง |
| หันด้านรีลงน้ำตามทำนอง |
ปะรำรองมาอิกชั้นมีบันได |
| ถัดนั้นจึงถึงปะรำเรือที่นั่ง |
เรือประเทียบทอดสพรั่งยืดยาวใหญ่ |
| ทั้งพื้นฝาพลับพลาข้างหน้าข้างใน |
ใช้ไม้ไผ่สับฟากด้วยมากมี |
| พระอมรมหาเดชเขตรนายบ้าน |
กำกับให้ทำการอยู่ที่นี่ |
| พระผลกดิฐบดี |
เจ้าบุรีกำกับพลคนทำงาน |
| เวลาเย็นเห็นลิงมาโลดไล่ |
อยู่บนไหล่ภูผาตรงหน้าฉาน |
| ชนีร้องก้องพงในดงดาน |
วิเวกหวานวาบวับจับฤไทย |
| บนยอดเขาเอาอัคคีไปจี้จ่อ |
ลามกิดต่อต้นหญ้าพฤกษาไหม้ |
| ดูวูบวาบปลาบแดงด้วยแสงไฟ |
ติดต่อไปไม่รู้ดับจนหลับนอน |
| ชอุ่มฝนทนไม่ไหวซ้ำไฟเผา |
ยิ่งร้อนเร่าขึ้นหนักหนากว่าแต่ก่อน |
| ว่าข้างบนฝนคลุ้มชุ่มดินดอน |
น้ำกลับผ่อนขึ้นอิกคืบเขาสืบมา |
| เมื่อก่อนฝนยังไม่มาธาราลด |
โดยกำหนดตาเห็นเปนคืบกว่า |
| ครั้นฝนมีวารีกลับขึ้นมา |
จบสาราส่วนวันนี้มีเรื่องราว ฯ |
