| ๏ จวนโมงหนึ่งจึงออกเรือที่นั่ง |
จากหาดวังใหญ่ในวิถี |
| เขาแดนขวางตามทางที่จรลี |
ส่วนคิรีช้างอ้วนทวนมาตาม |
| เรี่ยววังโพผาโตตั้งสกัด |
ลายน้ำพัดไหลเชี่ยวต้องเที่ยวข้าม |
| พอพ้นตื้นตกวังดังออกนาม |
เกาะเล็กงามพอใช้ใกล้ฝั่งชล |
| เลี้ยวหาดวงตรงขึ้นไปถึงแก่ง |
น้ำเชี่ยวแรงชื่อย้ำซ้ำกันป่น |
| ศิลารายฝ่ายประจิมประจวบจน |
เกาะตอนบนริมฝั่งไม่ตั้งไกล |
| ศิลาสุมอยู่ในน้ำแล้วซ้ำเกาะ |
ตั้งฉะเพาะช่องหว่างทางชลไหล |
| เรี่ยวปลัดทับตองต้องทวนไป |
เลี้ยวครรไลตวันตกทางวกเวียน |
| พอตกคุ้งคลองกุ้งอยู่ฝั่งเหนือ |
มีน้ำเรือไปได้ใกล้เฉนียน |
| แก่งปลัดทับตองชื่อพ้องเลียน |
เขาเขียวเวียนไปอยู่หน้านาวาตรง |
| พอพ้นแก่งแหล่งนี้ศิลาสุม |
ดูเปนกลุ่มเกาะเล็กเล็กละลานหลง |
| ที่หัวแหลมน้ำเชี่ยวเดินเลี้ยววง |
ถึงย่านพงวังกรวดมีศิลา |
| ก้อนใหญ่ใหญ่ในน้ำก็มีสุม |
แลชอุ่มตรงชวากข้างฟากขวา |
| เปนน้ำเก่าเข้าไปตันหมดมรรคา |
ทางไคลคลาหาดตะไคร้ต่อไปยาว |
| ไปคุ้งหนึ่งถึงที่ศิลาสุม |
เห็นตะคุ่มล้วนตะไคร้จับไม่ขาว |
| ห้วยทับตองคลองแห้งแจ้งเรื่องราว |
เขาแหลมเก้าสกัดมาอยู่หน้าเรือ |
| เขาช้างอ้วนทวนไปอยู่ข้างหลังเล่า |
เกาะลำเนาหินคันนาน่ารักเหลือ |
| แลเห็นเขาท่าตกั่วมาถัวเจือ |
ดูไม่เบื่อภูมิประเทศเขตรคิรี |
| ศิลาโตโผล่ชโงกลงในน้ำ |
เหมือนจะขว้ำทับทางหว่างวิถี |
| ล้วนไม้ใหญ่ในพนัสพนาลี |
เปลี่ยนท่วงทีมิใคร่เห็นเปนทุ่งพง |
| มยุราร่ำร้องเสียงก้องกึก |
ไม้ลึกลึกลอยล่องร้องโต๊งห่ง |
| เสียงก๊อกก๊อกขานกันสนั่นดง |
เห็นเรือตรงชะเง้อหน้าออกมาดู |
| เรือหน้าไปเขาได้เห็นอยู่ริมหาด |
ไม่ขามขลาดขัดสนด้วยคนผู้ |
| แต่เชี่ยวชาญการหัดสันทัดครู |
สดับแตรแต้ตู๊ตู๋เดินกระบวน |
| ไม่รอรั้งฟังบังคับอันสิทธิขาด |
ขึ้นจากหาดโผผินบินโดยด่วน |
| ส่งแต่เสียงไว้อาไลยใจรัญจวน |
บ้างรีรวนไว้อาไลยจับไม้เมียง |
| พ้นหาดทรายชายตะไคร้ไปเต็มคุ้ง |
เห็นไขว่ยุ่งเรือแพออกแซ่เสียง |
| ถึงท้ายแก่งสารวัดจัดลำเลียง |
ต่างมุ่งเมียงคอยขยับจับเชือกพวน |
| การขึ้นแก่งคราวนี้จัดดีนัก |
จับเชือกชักขนไปไม่ก้าวสวน |
| พระชลยุทธหยุดลงส่งกระบวน |
ดูตามควรเข็นลากไม่ยากใจ |
| มาคราวก่อนอ่อนใจในเรื่องแก่ง |
แต่ละแห่งเรือจะแหลกแตกให้ได้ |
| คนหัวเมืองเงอะงะเซอะซะไป |
ทั้งน้ำในนทีก็มีน้อย |
| ที่นั่งเหลืองเขื่องหนักประดักประเดิด |
เลยเตลิดลอยไหลไปบ่อยบ่อย |
| ต้องมีคนลงน้ำประจำคอย |
เข็นทอยทอยไปตามเรี่ยวที่เชี่ยวโชน |
| คราวสระบุรีค่อยดีหน่อย |
แต่น้ำน้อยขึ้นแก่งแรงผาดโผน |
| เรือลำใดไม่มีพ้นที่โดน |
ลากกระโจนบนศิลานาวายับ |
| มาคราวนี้ดีเหมือนไม่มีแก่ง |
ทั่วทุกแห่งเชือกปอพอเสร็จสรรพ |
| ไม่เซงแซ่แม่การคอยบังคับ |
จนนอนหลับไม่รู้สึกจะนึกกลัว |
| ที่แก่งนี้นับเปนที่ซึ่งคับขัน |
เคยกลัวกันมาแต่เก่าเขาสั่นหัว |
| เปนสองช่องร่องใต้ไปหักตัว |
ศิลาทั่วที่ตามหว่างทางเรือเดิน |
| เกาะน้อยน้อยลอยเด่นศิลาดาด |
จับเปนหาดตื้นถนัดคอยขัดเขิน |
| สายธารามาเปนเกลียวเชี่ยวเหลือเกิน |
แม้เผินเผินแล้วก็พะปะศิลา |
| เปนดานขวางทางฝั่งเห็นฟองขาว |
จับเชือกสาวมาริมหาดคอยวาดหน้า |
| ถูกสายน้ำจำเพาะประทะมา |
ต้องคนคร่าหัวไว้ให้หน้าตรง |
| พอพ้นแก่งคุ้งหนึ่งไปถึงห้วย |
ชื่อเดียวด้วยกันตามความประสงค์ |
| เปนสถานบ้านพวกกะเหรี่ยงดง |
เห็นเขาทรงสูงสง่าข้างหน้าไป |
| ชื่อภูแซงแจ้งนามที่ถามเขา |
มีหาดเก่าแลชวากหามากไม่ |
| ที่ริมน้ำซ้ำมีศิลาไลย |
คลองแสงใหญ่ฝั่งเหนือเรือผ่านมา |
| บ้านกะเหรี่ยงเรียงไปในไพรกว้าง |
ศิลาข้างฝั่งรำไรไม่ใคร่หนา |
| ถึงภาราท่าตะกั่วเศกสมญา |
แต่บ้านป่าเรือนไพรก็ไม่มี |
| ต้นงิ้วใหญ่ได้เปนที่เจ้าท่า |
ฝูงเสนานั้นมะขามสามต้นถี่ |
| ต้นมะพร้าวกับขนุนขุนมนตรี |
มะม่วงที่ท่านเจ้าเมืองต้นเขื่องครัน |
| ระยะนี้ที่ประพาสเกิดขึ้นใหม่ |
พึ่งทราบในราตรีดีขยัน |
| เขากระแตตวันออกนอกไปนั้น |
ทางผายผันไม่สู้ไกลไปสบาย |
| เดิมอยู่ดีมีธารธาราพุ |
เขาประทุแตกล้มถล่มถลาย |
| ศิลาย่อยลอยกระเด็นมามากมาย |
เปนมอคล้ายนาคราชประหลาดตา |
| จำนวนกะระยะทางวางไว้สั้น |
พอผ่อนผันเพิ่มใหม่ไม่หนักหนา |
| กรมพระกะเสร็จเสด็จคลา |
ไปจัดท่าทางครรไลไปเขาพัง |
| เรือที่นั่งถึงเวลาห้าโมงถ้วน |
คอยกระบวนนาวามาข้างหลัง |
| ตพานน้ำยังทำกันตึงตัง |
จอดฉะเพาะเรือที่นั่งได้ลำเดียว |
| สมเด็จกรมพระเสด็จมา |
ทูลระยะมรคาในป่าเปลี่ยว |
| ทั้งเชิงชั้นบรรพตที่ลดเลี้ยว |
ตามที่เสด็จเที่ยวไปตรวจการ |
| ทั้งดอกดวงมาลีสีต่างต่าง |
ตัวอย่างหญ้าผลไม้ในไพรสาณฑ์ |
| ทั้งศิลาที่ทลายแจ้งรายงาน |
เปนสถานควรทอดทัศนา |
| พอเช้าห้าโมงครึ่งเรือถึงเสร็จ |
ตามเสด็จห้อมล้อมไปพร้อมหน้า |
| พวกทหารแลตำรวจกองตรวจตรา |
นำมรคาเบื้องหลังจึงข้างใน |
| ขึ้นมาทางข้างตลิ่งที่ตัดลาด |
ยุรยาตรมรคาเปนป่าใหญ่ |
| ทางย่อมย่อมอ้อมวงไม่ตรงไป |
เปนแต่ถากถางไว้พอให้เตียน |
| ทางแรกมาสุริยาไม่แผดเผา |
แต่ร้อนเร่ายิ่งยวดชวนปวดเศียร |
| ลมไม่เป่ามาสักฉิวหวิววิงเวียน |
สู้พากเพียรเยื้องย่างตามทางจร |
| ทางต่อไปไม่เสงเครงเล็งแลโปร่ง |
ดูใบโหรงร้อนยิ่งขึ้นกว่าก่อน |
| เรียกป่าแสเดินสุ่มขึ้นหลุมดอน |
ประสบก้อนศิลามารายราย |
| ไปหน่อยหนึ่งถึงทางข้างธารใหญ่ |
เลียบครรไลแล้วจึงลัดตัดผันผาย |
| มรคาเปนศิลาปนกับทราย |
หินกระจายมาถึงกว่าครึ่งทาง |
| ดอกไม้ป่าต่างสีมีดื่นดาษ |
ล้วนประหลาดหลากตาสี่ห้าอย่าง |
| ที่ดอกม่วงพวงใหญ่อยู่ใกล้ทาง |
ดูเหมือนอย่างไม้ฝรั่งช่างน่ารัก |
| ที่ดอกเหลืองเรืองรองเหมือนทองทาบ |
คล้ายอังกาบกลีบก้านบานเปนจัก |
| ที่ดอกแดงแกล้งล่ออยู่ต่อพักตร์ |
ชิงกันหักใครไม่ได้ใจรอนรอน |
| ที่เปนเถาเค้าคล้ายผักทอดยอด |
มีตลอดตามทางกลีบบางอ่อน |
| สีต่างต่างอย่างมาแต่ลอนดอน |
เรียกคอนวอลวูลัศชัดจริงเจียว |
| ลูกขุยไผ่ใบชิดสนิทแน่น |
ทึบเปนแผ่นขึ้นอยู่ตามหมู่เขียว |
| เหมือนไผ่ใหญ่ไม่ผิดสักนิดเดียว |
เดินลดเลี้ยวตามละเมาะเช่นเกาะเกียน |
| ไปสักสามสิบเส้นเปนที่แจ้ง |
เหมือนคนแกล้งคิดคาดเดาวาดเขียน |
| พื้นเปนดินทรายราบดังปราบเตียน |
คล้ายล้อเลียนเขามอก่อกลางแปลง |
| เปนหย่อมย่านชานห่างบ้างก็ชิด |
ไม่พินิจแล้วเห็นเหมือนเซ่นแกล้ง |
| มาชลอลากดัดช่วยจัดแจง |
คิดเติมแต่งตั้งไว้จะให้ดู |
| ต่อเข้าใกล้จึงได้เห็นเปนรอยแยก |
คือเขาแตกตกพังมาทั้งหมู่ |
| บ้างตะแคงคว่ำหงายกลายกลับพู |
บ้างเปนภู่น้ำหยัดซัดลอยมา |
| ยังอ่อนอ่อนรอนขาดเที่ยวกลาดกลิ้ง |
บ้างทอดอิงเอนขวางข้างก้อนผา |
| ที่ก้อนใหญ่สูงได้เกือบสามวา |
ย่อมลงมากว่านั้นอนันต์เนือง |
| ต้นไม้ใหญ่ที่ประไลยด้วยภูผา |
สูงเก้าวาสิบวาอเนกเนื่อง |
| ถึงลำต้นโตใหญ่ไม่ประเทือง |
รากกระเดื่องดังกระชากจากดินดอน |
| ต้นไม้ใหญ่จนไม่มีในที่นั้น |
เหลือแต่พรรค์เกิดใหม่ไม้อ่อนอ่อน |
| กำลังเที่ยงเปรี้ยงแสงทินกร |
เหมือนจะจรไปไม่ไหวหายใจรวน |
| ต้องขึ้นเทินเนินไศลในละหาน |
เหมือนลำธารเก่ารฦกนึกสอบสวน |
| ศิลาปูนคราบวารีสีแดงนวน |
รอยปั่นป่วนเห็นลม้ายสายธารา |
| แต่เปนทางกว้างใหญ่มิใช่เล่น |
ที่กัดเปนร่องขุมชุมนักหนา |
| แต่วารีที่ยังมีไหลลงมา |
ถึงวัสสากลัวจะไม่ใคร่มีพอ |
| ฤๅเดิมที่นี้เปนถ้ำรับน้ำกั้น |
แบ่งไหลลั่นลงธารเหมือนอย่างท่อ |
| อุทกมากปากถ้ำน้ำท้นออ |
ลมลั่นยอเขาประทุทลุทลาย |
| ทางวารีที่เดี๋ยวนี้มีอยู่นั้น |
ดูเล็กครันสั้นนิดเดินผิดสาย |
| กัดเปนร่องเหมือนลำรางไปข้างซ้าย |
ต้องก้มกายลงไปมองดูท้องธาร |
| ที่ที่สุดทางกลางเนินเทินบรรพต |
เห็นปรากฎที่ตรงแยกเขาแตกฉาน |
| สูงสักแปดวาถ้วนควรประมาณ |
ยาวสัณฐานคดค้อมอ้อมเปนวง |
| โดยยาวราวห้าเส้นเปนอย่างยิ่ง |
เหมือนตลิ่งพังพินิจพิศวง |
| ดูเปนดินเหลืองเหลืองเบื้องบนตรง |
ไม่ลาดลงไปเปนหย่อมจอมคิรี |
| รอยธารามาลงคงแปดสาย |
แต่แห้งหายไปเสียห้าหน้าแล้งนี่ |
| นับแต่ทิศใต้มาตราบาญชี |
เปนพุที่ไม่มีน้ำสามตำบล |
| พุที่สี่มีตกกว้างหกศอก |
ดูย้อนยอกคราบผามาหลายหน |
| ตกสูงถึงแปดวาพอน่ายล |
ที่ห้าหกแห้งชลเช่นต้นมา |
| ที่เจ็ดมีวารีอยู่ริมซอก |
กว้างสักศอกพร่างพร้อยน้อยนักหนา |
| สูงจากพื้นขึ้นไปสักสี่วา |
ไม่เสาะหาเกือบไม่เห็นเปนท่อธาร |
| พุที่แปดต้องขึ้นไปบนไหล่เขา |
โดยลำเนาทิศเหนือเหลือวิถาร |
| พอไปได้ไม่สู้จะกันดาร |
เดินในลำห้วยละหานเห็นแต่ไกล |
| เปนน้ำพร่าบ่ารอบเหลี่ยมผา |
เปนชั้นชั้นกันลงมาน้อยแลใหญ่ |
| อ่างย่อมย่อมล้อมเรียงกันขึ้นไป |
ดูข่างล่างกว้างได้สิบห้าวา |
| เรียงขึ้นไปในกระบวนข้างสูงนั้น |
จนถึงชั้นสูงสามสิบวากว่า |
| ผู้ที่ไปภายหลังเขาเจรจา |
ว่าบนยอดภูผาเปนลำราง |
| เดินพื้นราบเรื่อยไปได้ไกลมาก |
เดินไม่ยากแต่วิบัติเกิดขัดขวาง |
| เพราะไปกลัววัวป่ามาขวางทาง |
ว่าเหมือนธารเกาะช้างไม่ไกลกัน |
| เสด็จไปได้เกือบจะถึงพื้น |
แต่ทางลื่นใครอ่อนสุดผ่อนผัน |
| ทินกรร้อนกล้ากว่าทุกวัน |
ทางเพียงนั้นเปนจำกัดที่ตัดไป |
| ถึงประทับต้นธารที่หน้าพุ |
ดั้นดุฝอยกระเซนทั้งเย็นใส |
| พระพายพัดรวยรื่นชื่นฤไทย |
ร้อนภายในยังไม่วายกระหายน้ำ |
| ประทานโอครอบกาสุธารส |
มาตักซดเย็นเรื่อยชื่นเฉื่อยฉ่ำ |
| พอสิ้นร้อนผ่อนสบายวายระกำ |
ชมมัจฉาคลาคล่ำในลำธาร |
| ตัวน้อยน้อยลอยเล่นว่ายเปนหมู่ |
มีทั้งปูคลาคล่ำลำละหาน |
| กุ้งกระโดดดังเปาะบ้างเกาะคลาน |
ดูพัวพ่านว่ายวนปะปนกัน |
| ที่แถวธารก้านกิ่งใบพฤกษา |
ไคลน้ำเกาะเปนศิลาดูน่าขัน |
| สิ่งอันใดก็ยังเห็นอยู่เช่นนั้น |
จนสุริยันเยื้องชายได้บ่ายโมง |
| เสด็จกลับทางเดิมเดินเสียอ่อน |
ด้วยเรื่องร้อนเหลือร้อนเพราะทางโถง |
| ถึงที่ตามหมู่ไผ่ไปเปนโพรง |
ใบก็โปร่งร่วงแล้งแห้งโกรนเกรน |
| อันเขานี้อยู่ดีดีไม่มีเหตุ |
สองปีเศษประทุใหญ่เขาได้เห็น |
| ระยะทางตั้งแต่ท่านั้นว่าเปน |
หกสิบเส้นถ้วนถ้วนจำนวนมี |
| เดินขึ้นไปในสี่สิบห้ามินิต |
ที่กลับผิดกันนักหนามาถึงที่ |
| นับสอบถามสามสิบเศษนาฑี |
เปนวิถีต่ำดาดลาดลงมา |
| พอถึงเรือเหื่อโทรมชโลมไหล |
ร้อนยิ่งใหญ่กับเมื่อเดินเกินนักหนา |
| ดูวาบวาบอาบทั่วทั้งกายา |
อยากใคร่โดดธาราให้สาใจ |
| รับสั่งห้ามปรามมิให้ใครสนาน |
กำลังร้อนเกินกาลจะเกิดไข้ |
| บ่ายสองโมงเคลื่อนกระบวนทวนขึ้นไป |
ดำเนินในท้องคุ้งมุ่งทางตรง |
| ศิลาสุมมุมตวันตกเฉียงเหนือ |
ตรงหน้าเรือเขาพุนดังหนุนส่ง |
| ไปหน่อยหนึ่งถึงเกาะตะไคร้พง |
แล้วข้ามคงเรี่ยวแทงไม่แรงนัก |
| ไปสามคุ้งสั้นสั้นพลันถึงหาด |
พ้นกรวดกลาดวังกระแจะชื่อประจักษ์ |
| ที่พลับพลาประทับร้อนหยุดผ่อนพัก |
หยุดสำนักสนานองค์สรงวารี |
| พอสำเร็จเสด็จกลับเรือที่นั่ง |
แจวผาดผังตามทางหว่างวิถี |
| ข้างหน้าจ้องมองเขม้นเห็นคีรี |
นามก็มีออกอ้างเหมือนอย่างวัง |
| ยังมีห้วยด้วยทั้งเกาะน้ำเซาะเชี่ยว |
เรียกห้วยเรี่ยววังกระแจะจวบชื่อหลัง |
| เบื้องหน้าแซงภูผามาตั้งบัง |
ศิลาพรุนริมฝั่งตั้งเรียงราย |
| หาดตะไคร้ชายเฟือยเรื่อยไปเกาะ |
เรี่ยวฉะเพาะตรงแควกระแสสาย |
| พอพ้นเรี่ยวเชี่ยวปราดถึงหาดทราย |
เขาพุนย้ายยักมาอยู่หน้าเรือ |
| เกาะกว้างใหญ่เรือไปได้สองข้าง |
ถึงแก่งวางวายแจะเรียกจนเบื่อ |
| ยังซ้ำวังต่อไปใช้ชื่อเจือ |
ศิลาเพรื่อไปตามข้างหนทางจร |
| ไปคุ้งหนึ่งถึงแก่งค่ายสเบียง |
ทางลำเลียงโยธามาแต่ก่อน |
| บังเกิดเกาะศิลาขวางกลางเปนดอน |
ศิลาก้อนรายระดะระลงไป |
| น้ำเชี่ยวชนวนกระทบที่หน้าผา |
เสียงฉานฉ่าแดกดันแล้วลั่นไหล |
| บ้านกะเหรี่ยงเรียงตั้งอยู่ข้างใน |
เขาพุงช้างชื่อไศลอยู่ไกลตา |
| ศิลารายชายฝั่งทั้งเปนเกาะ |
มีฉะเพาะก้อนหนึ่งขึงนักหนา |
| เกาะกรวดใหญ่ใช้นามตามเรื่องมา |
แก่งธารานั้นก็เปนชื่อเช่นกัน |
| อิกคุ้งหนึ่งถึงชวากวังแดกงา |
มีศิลาก้อนโตโผล่อยู่นั่น |
| รอยอุทกหลากเซาะเราะเปนชั้น |
ถัดจากนั้นลำห้วยด้วยอิกที |
| ศิลารายชายน้ำเปนแนวเนื่อง |
แลเห็นเรื่องเขาพุงช้างขวางวิถี |
| ข้างเบื้องหลังเขาพุนขุนคิรี |
ต่อไปมีน้ำเชี่ยวเรี่ยวธารา |
| เกาะตะไคร้ใกล้ฝั่งอิกทั้งหาด |
กรวดเกลื่อนกลาดดาศรายชายฝั่งขวา |
| ถึงวังใหญ่รุ้งกว้างทางบุรพา |
มีศิลาริมน้ำรายรำไร |
| เดินผ่านเรี่ยวเลี้ยวไปอิกคุ้งหนึ่ง |
ก็ลุถึงพระระเบิดเปิดแก่งไข |
| ไม่แจ้งว่าพระจะหมายเอาองค์ใด |
เปิดไศลให้เปนช่องคลองไปมา |
| เปนแก่งยาวยืดใหญ่ไปทั้งแหลม |
ล้วนแซกแซมซับซ้อนด้วยก้อนผา |
| ถัดแก่งไปใกล้ฝั่งก้อนศิลา |
ดาษดาเรียงรายชายนที |
| ส่วนเขาพุนเขาพุงช้างบางคาบหาย |
ก่อนนี้ย้ายมาตั้งง้ำประจำที่ |
| เพราะลดเลี้ยวเจียวยังเปนได้เช่นนี้ |
ใช่กล่าวถี่ซ้ำซากให้มากกลอน |
| อิกสองคุ้งมุ่งตามาฉะเพาะ |
ก็ถึงเกาะหินดาดลาดทรายอ่อน |
| ต้นกุ่มมากหลากทั้งปวงที่ล่วงจร |
ขอบฝั่งเห็นเปนศิงขรทั้งแท่งบัง |
| สีมอมอต่อมาก็มีหิน |
ที่บนดินรายรอบเปนขอบฝั่ง |
| ท้องนทีมีเรี่ยวโชนเชี่ยวดัง |
เพราะกระทั่งกระทบท่อนก้อนศิลา |
| บางแห่งเห็นน้ำวนท้นถอยหลัง |
ในพื้นวังเปนชง่อนล้วนก้อนผา |
| บ้างเปนโพรงโปร่งไปได้ทัศนา |
ต่างต่างท่าตลอดไปไต้ทั้งคุ้ง |
| ตอนต่อมานั้นศิลาเปนตัวฝั่ง |
อุทกหลั่งไหลลงตรงพลุ่งพลุ่ง |
| กระทบน้ำซ้ำกระเซนฝอยฟุ้ง |
ฉันมองมุ่งเห็นแต่ไกลมิได้ยั้ง |
| ถัดนั้นไปเปนไศลตลอดยืด |
เต็มเปนพืดสูงสอบแทนขอบฝั่ง |
| บ้างชโงกแง่ง้ำเกินกำลัง |
มีเกาะตั้งอยู่ตรงหน้าท่าทำลาย |
| ฝั่งประจิมริมวารีศิลาใหญ่ |
กระจายไปลอยแยกแตกสลาย |
| กว้างขึ้นไปถึงตลิ่งทิ้งกระจาย |
ประมาณหมายอยู่ว่าที่สักสี่วา |
| เปนเหลี่ยมเหลี่ยมบางแห่งก็แหว่งเว้า |
เหมือนไฟเผาเหลี่ยมไม่กลมคมนักหนา |
| เพราะต้องสายน้ำกัดอยู่อัตรา |
เปนศิลาปูนอ่อนกร่อนทุกปี |
| เปนที่เกิดบ่อน้ำร้อนขจรข่าว |
จะไว้กล่าวต่อเมื่อได้ไปถึงที่ |
| จะละลัดตัดบทจดคดี |
ถึงคิรีท้องช้างอย่างที่ไป |
| ตำบลนี้มีชื่อฦๅกระฉ่อน |
แต่ปางก่อนร้อยปีมานี้ได้ |
| มีพระราชนิพนธ์จอมไผท |
ทรงชมไว้เช่นนี้ที่ได้ยล |
| “มาทางพลางแสนคนึงหา |
ไนยนาแลลับไพรสณฑ์ |
| ยิ่งแดดาลร่อนร้อนทุรนทน |
จึงลุดลเขาท้องไอยรารมย์ |
| เปนช่องชั้นเชิงผาศิลาลาด |
รุกขชาติรื่นรวยสวยสม |
| ไพจิตรพิศพรรณอยู่น่าชม |
ลมพัดพากลิ่นสุมาลย์มา |
| มีท่อธารน้ำพุดุดั้น |
ตลอดลั่นไหลลงแต่ยอดผา |
| เปนโปล่งปล่องช่องชั้นบรรพตา |
เซนซ่าดังสายสุหร่ายริน |
| บ้างเปนท่อแถวทางหว่างบรรพต |
เลี้ยวลดไหลมาไม่รู้สิ้น |
| น้ำใสไหลซอกศีขริน |
แสนถวิลถึงสวาทไม่คลาศคลา |
| เกษมสุขสุขสานต์สำราญเริง |
บรรเทิงจิตต์พิศวงหรรษา |
| ชลอได้คิดจะใคร่ชลอมา |
ให้เปนที่ผาสุกทุกนางใน |
| คิดเคยเมื่อเคยไปสรงสนาน |
สุธาธารทิพรสสดใส |
| อันหอมหวนอวลอบสุมาไลย |
มาร้างไร้สุคนธกำจร |
| เจ้าเคยถวายภูษาสุธาสรง |
อันบรรจงทิพรสเกสร |
| เคยไพบูลย์ด้วยดรุณนิกร |
ทีนี้มาจำจรอยู่เอกา” |
| ฉับใจเต้นจะใคร่เห็นให้ทันอยาก |
เรือขึ้นเรี่ยวเชี่ยวลำบากยากนักหนา |
| พอรับสั่งเรียกที่นั่งคอนโดลา |
สมวิญญาอย่างหวังได้ตั้งใจ |
| แจวขึ้นมาหน้ากระบวนทวนกระแส |
เขม่นแดดวงสั่นให้หวันไหว |
| มุ่งฝั่งขวาตาจับลำดับไป |
เห็นไศลรอยพังตั้งเอนเอียง |
| แต่ล้วนก้อนใหญ่ใหญ่มิใช่เล่น |
ร้าวหรอเปนร่องไปไม่มีเกลี้ยง |
| ฝั่งเปนแง่ชง่อนผามาพอเพียง |
รอยน้ำตกรายเรียงเคียงติดกัน |
| แต่ไม่มีวารีเลยสักแห่ง |
เห็นคราบแขงคาดได้เข้าใจมั่น |
| เมื่อหน้าฝนน้ำป่าบ่ามานั้น |
คงไหลหลากมากครันบรรพตนี้ |
| ถึงหัวแหลมข้ามละหานตพานเชือก |
ปูพื้นเรือกราวขึงตึงได้ที่ |
| ต้องลอดช่องท้องตพานผ่านนที |
ถึงคิรีท้องช้างอ่างธารา |
| ประทับทอดจอดแคร่แพหน้าเขา |
ทึ่งไม่เบาแหงนชแง้แลหน้าผา |
| ดูชันตั้งเหมือนผนังสักหกวา |
เงื้อมออกมาเปนชโงกโกรกแต่บน |
| วารีซาบอาบแพร่แผ่เปนสาย |
ดูพรูพรายพรำพร่างเหมือนอย่างฝน |
| ตกเต็มแอ่งแบ่งลั่นถั่นเท้อท้น |
ก็เลยล้นหลั่งตรงลงนที |
| แต่เพิงผาลงมาถึงอ่างสนาน |
ล้วนเฟินก้านดำหมดดูสดสี |
| แน่นหน้าผาเหมือนหนึ่งผ้าพื้นขจี |
ไปคลายคลี่คลุมจัดจรัสดวง |
| บ้างก้านกลับทับแพลงเหมือนแกล้งวาด |
ลายกระดาษดูอย่างจากช่างหลวง |
| แม้เพิ่มช่อบุบผาผกาพวง |
จะเลิศล่วงแบบประดิษฐ์งามติดตา |
| ที่เหลี่ยมในไปข้างทางหลังถ้ำ |
เปนทางน้ำตกมาจากซอกผา |
| เหมือนปากรางอย่างแรงแพร่งพรายมา |
กระทบกระท้อนชง่อนหน้าซ่ากระจาย |
| แล้วลั่นลงตรงหว่างข้างแอ่งใหญ่ |
บ้างตกในอ่างร่องฟ่องฟูสาย |
| วารีขังหยั่งตื้นยืนสบาย |
พ้นเปนทรายน้ำสอาดปราศมลทิน |
| ตัวอ่างนี้รีมาหน้าคูหา |
จะปรารถนาอาบอย่างไรก็ได้สิ้น |
| จะสระเกล้าเข้าไปตรงวารีริน |
สมถวิลไม่ต้องพักวักลูบไล้ |
| แม้สงวนเกศามาเสียห่าง |
อยู่ต้นทางข้างมุขชุ่มแช่ได้ |
| ตามขอบอ่างทางจรัลชั้นนอกใน |
แต่ล้วนไผ่หนูรายคล้ายเขามอ |
| เขาสับคั่นเปนบันไดบ้างใช้แคร่ |
ที่ชันแท้ก็ต้องใช้บันไดต่อ |
| เดินขึ้นลงตรงง่ายสบายพอ |
เหมือนจะล่อให้ยิ่งหลงเที่ยววงเวียน |
| หลังอ่างใหญ่ขึ้นไปเปนคูหา |
จะลีลาเข้าไปได้ไม่กระเษียณ |
| มีแอ่งน้ำใสสอาดแผ้วกวาดเตียน |
เดินวนเวียนหลายช่องเปนปล่องทาง |
| มีพวงภู่ดูระกะระยะห้อย |
วารีย้อยหยัดพรำเหมือนถ้ำกว้าง |
| ต้องก้มกายปรายปรีดถูกปฤษฎางค์ |
เหมือนน้ำค้างสาดกระเซนเย็นอุรา |
| ออกจากถ้ำดำเนินตามทางน้อย |
ดูล่องลอยเลียบคว้างอย่างเยียงผา |
| ขึ้นสู่ปล่องช่องโปร่งโพรงธารา |
ที่ไหลมาลงอ่างข้างท้ายน้ำ |
| ดูลึกมากหากจะเดินเห็นเกินหัว |
น้ำไม่ทั่วมีแต่ไม้ใบพฤกษ์คล่ำ |
| จึงแหวะรางทางอุทกให้ตกซ้ำ |
แต่กว่าน้ำจะเต็มได้คงไม่ทัน |
| ปล่องวารีมีตพานไม้ไผ่ทอด |
เดินทลุขึ้นถึงยอดลอดผายผัน |
| เปนพื้นราบปราบรื่นแต่ชื้นครัน |
ขึ้นบนนั้นแล้วได้ยลต้นน้ำมา |
| เปนลำรางกว้างสักศอกเหมือนหลอกเล่น |
ควรฤๅเปนพุใหญ่ได้หนักหนา |
| ต้นสักคืบหนึ่งเศษเศษสังเกตตา |
คดเคี้ยวมาสองทางไม่ห่างกัน |
| ทางหนึ่งลงตรงที่มีน้ำตก |
ทางหนึ่งวกไปตรงช่องเปนปล่องนั่น |
| ปลายไปรวมลงที่มีวารีนั้น |
เข้ากรุกั้นด้านหลังกำบังไว้ |
| รับสั่งว่าเสด็จมาเมื่อคราวก่อน |
บทจรตามทางหว่างร่มไผ่ |
| สักสิบเส้นเปนสามแยกออกไป |
วารีไหลมากับพื้นตื้นเช่นนี้ |
| ดูแคบแคบกว้างกว้างหลายทางทอด |
บางแห่งคอดเข้าไปจนไหลปรี่ |
| มีรากใบพฤกษาในวารี |
ล้วนไคลจับแขงดีเปนศีลา |
| ที่ต้นน้ำจำเพาะมาผุดพลั่ง |
ไหลหลั่งล้นออกจากซอกผา |
| ไม่เห็นที่ซึ่งกำเนิดเกิดน้ำมา |
ไม่น่าทอดทัศนาในที่นั้น |
| ในคราวนี้ว่าวารีน้อยกว่าเก่า |
ตอนล่างเค้าวิปริตผิดแผกผัน |
| อันอ่างใหญ่ที่ตรงหน้าลงมานั้น |
สายน้ำปั่นปัดฝั่งพังทลาย |
| ชั้นที่สองรองขึ้นไปไม่มีพื้น |
ก็พลอยลื่นหล่นแตกแยกสลาย |
| ยังค้างฝั่งตั้งเห็นเปนแยบคาย |
คราบน้ำหงายผิดทีมีสำคัญ |
| ที่ตอนบนยลยังเห็นเช่นแต่ก่อน |
แต่น้ำอ่อนไปกว่าเก่าจำเค้ามั่น |
| จะเปนแต่บางปีมีเช่นนั้น |
ฤๅบิดผันไปอย่างไรไม่แจ้งชัด |
| เทียบโดยตาแต่ที่มาทั้งสองเที่ยว |
ค่อนข้างเรียวฤๅอย่างไรไม่ถนัด |
| สงสัยว่าทางมาเมื่อน้ำพัด |
กรวดทรายขัดขวางช่องปล่องลำธาร |
| ทางอื่นอ่อนผ่อนไหลไปเสียมาก |
ยังกระดากอยู่ไม่กล้าจะว่าขาน |
| กลัวจะเปนชาไปใจรำคาญ |
เคยว่าท่านเห็นมนษย์ซุดเรียวลง |
| แต่ถ้าเปนเช่นนี้หมือนที่คาด |
ก็ประหลาดควรคิดพิศวง |
| คราวนิราศเมื่อพระบาทประถมวงศ์ |
เสร็จสรงคงจะดีกว่านี้ครัน |
| จึงฉะเพาะเจาะจงทรงสรรเสริญ |
ไว้มากเกินกว่าที่ไหนในไพรสัณฑ์ |
| คงเปลี่ยนไปไม่เหมือนเมื่อครั้งนั้น |
ทั้งเชิงชั้นที่ท่าสายวารี |
| แม้สืบไปภายหน้าช้าอิกหน่อย |
จะยิ่งน้อยถอยลงไปกว่านี้ |
| คิดเวลาดูอิกห้าหกสิบปี |
จะไม่มีใครพร้องถึงท้องช้าง |
| ฉันเพ้อพูดไปเปนกองต้องถอยกลับ |
ถึงเยินยับก็ยังงามเปนยิ่งอย่าง |
| เสด็จสรงทรงเครื่องพระสำอาง |
แต่ส่วนข้างในวันนี้มีบางคน |
| อันวารีนี้ก็ดูใสสอาด |
แต่กร่อยฝาดไม่เย็นทุกเส้นขน |
| ผิดพุทางข้างทเลเล่ห์ระคน |
ใบไม้ปนปูนซาบอาบเหนียวกาย |
| ครั้นสรงเสร็จเสด็จจากฟากท้องช้าง |
กลับโดยทางท้องสนานผ่านผันผาย |
| มีเรือกทอดเปนทางกว้างสบาย |
แยกข้างซ้ายไปบรรลุพุน้ำร้อน |
| กั้นรั้วค่ายรายอ้อมล้อมเข้าไว้ |
เปนข้างในไม่เหมือนกับแต่ก่อน |
| จึงเสด็จเลี้ยวลดบทจร |
สู่ศิงขรตรงช่องที่ปล่องธาร |
| ศิลาอิงพิงกันอยู่สองก้อน |
สายน้ำร้อนไม่มีไฟหลั่งไหลพล่าน |
| กระพักน้อยย้อยเปนเหมือนเช่นชาน |
ดูสอ้านสอาดใสไหลรินริน |
| แล้วลงรางท่าทางทำนองห้วย |
ก็ร้อนด้วยควันพลั่งไปทั้งถิ่น |
| แลเปนกรอกซอกไศลไม่มีดิน |
ศิลาวิ่นแหว่งว่างทางธารา |
| เปิดเปนช่องห้องนอกไปอิกชั้น |
ก็มีควันหน่อยหน่อยแต่น้อยกว่า |
| ตักขึ้นเต็มขันทองลองใบชา |
ก็แดงจ้าใบคลี่ได้ที่ทาง |
| เอาไข่ไก่ลงไปลองที่ช่องกระพัก |
ไม่ช้านักหยิบขึ้นมาเกือบปาขว้าง |
| ต่อยเปลือกนอกออกเห็นในเปนยาง |
เกือบได้อย่างกินเช้าเช้าขาวเปนใย |
| แต่ไฉนไม่มีกลิ่นกำมถัน |
หาเหมือนกันกับที่บางพระไม่ |
| ชรอยร้อนโดยปูนประจักษ์ใจ |
สังเกตในกลิ่นรสปรากฎมี |
| แต่รสกร่อยน้อยกว่าพุท้องช้าง |
ถ้าคนอย่างกินง่ายไม่จู้จี้ |
| ได้ลองถามแจ้งความว่าจืดดี |
เปนที่ตื่นกันมากอยากตักตวง |
| เห็นเปนขลังกันอย่างไรก็ไม่ทราบ |
ทั้งกินอาบตักไปกันใหญ่หลวง |
| บ้างก็เห็นเปนศักดิ์สิทธิ์คิดบำบวง |
ใครจะลวงกันไฉนไม่ทราบความ |
| ออกจากนั้นจรจรัลตามเรือกดาด |
มาถึงหาดตรงพุท้องช้างข้าม |
| ที่บนฝั่งตั้งพลับพลาสง่างาม |
ประทับยามราตรีเห็นที่พุ |
| จุดอัคคีมีแสงสว่างฟู่ |
เสียงซ่าซู่น้ำสนั่นไหลดั้นดุ |
| ดูรุ่งโรจน์โชติช่วงดังดวงพลุ |
จนนึกมุอยากจะใคร่ไปกลางคืน |
| โคมกระดาษอย่างดีสีต่างต่าง |
แขวนตามข้างตพานลาดดูดาษดื่น |
| ตามพฤกษาห้อยสล้างสว่างพื้น |
ดูระรื่นแลโล่งโปร่งอารมณ์ |
| ที่ปากถ้ำน้ำตกแต่ไหล่เขา |
แขวนโคมเข้าไว้ข้างหลังได้บังร่ม |
| เหมือนโคมใหญ่ไลต์เฮาส์เข้าแก้วกลม |
ดูน่าชมเห็นกระจ่างพร่างพร่างตา |
| ที่เปนฝอยดังหนึ่งพลอยพร้อยพรายร่วง |
เขียวแดงม่วงวามแวมแจ่มจับจ้า |
| แต่เวียนนั่งตั้งเนตรทัศนา |
มิได้มาจากเฉลียงจนเที่ยงคืน |
| ในนทีมีเรือเทียบตรงท่า |
มีเสภาร้องรับขับเอื่อยอื้น |
| เสียงพิณพาทย์ไพเราะเสนาะครื้น |
สำราญรื่นรมย์ปลื้มลืมนิทรา |
| จะพรรณาไปอย่างไรก็ไม่ถ้วน |
สนุกล้วนเหลือคำจะร่ำว่า |
| ขอจบความเพียงนี้ไม่มีเวลา |
เรื่องพลับพลาขากลับจะจับเรียง ฯ |
